عراق و سودای استقلال طلبی اقلیم کردستان

خبرگزاری انگلیسی «رویترز» بیستم تیرماه گزارش کرد نیروهای کرد کنترل 2 میدان نفتی در شمال عراق را دست گرفتند و کارکنان عراقی آن را بیرون کردند.

این تاسیسات در «کرکوک» و «بای حسن» قرار دارد.

حوزه نفتی کرکوک از حوزه های کلیدی تامین نفت صادراتی عراق است که نفت آن به وسیله خط لوله از ترکیه به پایانه های نفتی دریای مدیترانه می رسد.

این 2 حوزه نفتی روی هم رفته ظرفیت تولید روزانه 450 هزار بشکه نفت را دارند اما به دلیل اختلاف های سیاسی موجود میان دولت مرکزی عراق با ترکیه و منطقه اقلیم کردستان، برداشت نفت از آنها در ماه های گذشته به طور چشمگیری کاهش یافته است.

یک روز پیش از تسلط کردها بر این حوزه های نفتی، «مسعود بارزانی» رییس منطقه اقلیم کردستان، از وزیران کرد کابینه خواست همکاری با دولت را به حال تعلیق درآورند.

موضع گیری های چند روز گذشته بارزانی و پیشروی نیروهای پیشمرگ کرد پس از آن صورت می گیرد که «نوری مالکی» نخست وزیر عراق، نوزدهم تیرماه در یک برنامه تلویزیونی دولت خودمختار منطقه اقلیم کردستان را به همکاری با تکفیری های تروریست موسوم به «دولت اسلامی عراق و شام» (داعش) متهم کرد و گفت: شهر اربیل به پایگاه تروریست های داعش، بعث و القاعده شده است و ما نمی توانیم در این باره سکوت کنیم (1).

**منطقه کرکوک و اختلاف دولت مرکزی و اقلیم خودمختار

تنش ها میان دولت مرکزی عراق و منطقه اقلیم خودمختار کردستان هر روز به مرحله تازه ای وارد می شود و 2 طرف هر چه بیشتر از یکدیگر فاصله می گیرند.

منطقه کرکوک مهم ترین منطقه مورد اختلاف دولت مرکزی عراق و اقلیم خودمختار کردستان از زمان سرنگونی «صدام حسین» رییس جمهوری معدوم عراق، بوده که همواره به نزاع 2 طرف دامن زده است.

با یورش تروریست های داعش به موصل و تصرف این شهر، نیروهای پیشمرگ کرد فرصت را مغتنم شمرده و به منظور جلوگیری از سقوط شهر کرکوک به دست تروریست ها، کنترل آن را در دست گرفتند.

به دنبال این اقدام، مقام های اقلیم خودمختار اعلام کردند منطقه کرکوک به دولت مرکزی بازگردانده نخواهد شد. این امر اختلاف های دولت مرکزی و منطقه اقلیم را بیش از پیش تشدید و ترس از جدایی طلبی منطقه اقلیم را تقویت کرده است.

مواضع بعدی مقام های اقلیم خودمختار درباره تسلط نیروهای کرد بر این منطقه و تلاش برای برگزاری همه پرسی استقلال باعث شد این نظر قوت بگیرد که پیشمرگ های کرد از تصرف کرکوک، ضمیمه کردن آن به منطقه اقلیم را دنبال می کنند و جلوگیری از پیشروی تروریست های داعش بیشتر پوششی برای این خواسته کردها بوده است.

**عراق و ترس از بحران خلاء سیاسی

وقوع این رخدادها در شرایطی است که عراق با بحران نبود اجماع میان گروه های قومی-مذهبی برای انتخاب رییس مجلس، رییس جمهوری و نخست وزیری روبرو است که می رود عراق را به مرحله خطرناک خلاء سیاسی وارد کند.

تلاش برای انتخاب رییس مجلس، رییس جمهوری، و نخست وزیر در حالی به چالشی بنیادین در عراق تبدیل شده است که هفته پیش نخستین جلسه نمایندگان دور تازه مجلس برگزار شد ولی گروه های کرد و سنی در پی اختلاف با دولت مالکی جلسه را ترک کردند و آن را از رسمیت انداختند.

این امر می تواند پیامدهای زیانباری برای امنیت و یکپارچگی این کشور به دنبال داشته باشد.

مسعود بارزانی در یک نامه سرگشاده به مردم عراق که هفته پیش منتشر شد به این امر اشاره کرده که راه حل بحران کنونی و یکپارچه ماندن عراق در گرو دستیابی همه گروه های سیاسی و طوایف کشور به حقوق خود است.

محتوای این نامه نشان می دهد مطالبی که توسط مسعود بارزانی مطرح شده شبیه همان مطالبی است که چندی پیش «نیچروان بارزانی» نخست وزیر منطقه اقلیم خودمختار کردستان، درباره خودمختاری مناطق سنی نشین مطرح کرده بود.

این پیام ها از ورود به مرحله خطرناکی نشان دارد که در صورت مدیریت نشدن، می تواند به تجزیه سرزمینی عراق منجر شود.

**بارزانی و سودای استقلال کردها

در این میان اما کردها سودای سیاسی ویژه ای دارند.

تلاش بارزانی برای برگزاری همه پرسی استقلال منطقه اقلیم در حالی هر روز بیشتر می شود که بسیاری از کشورهای غربی و همسایگان عراق در شرایط کنونی با آن مخالفند.

بنابراین به نظر می رسد با توجه به مخالفت هایی که در مرحله کنونی با خودمختاری بیشتر اقلیم کردستان صورت گرفته، بارزانی تلاش دارد شرایط استقلال سیاسی را برای آینده مهیا سازد.

بر این پایه، وی به دنبال این است که با افزایش فشارها بر دولت مرکزی، امتیازهای تازه ای بگیرد و با تسلط بر مناطق مورد مناقشه، در گفت و گوها با دولت مرکزی دست برتر را داشته باشد.

با توجه به شواهد موجود، بازی سیاسی تازه بارزانی می تواند یک بازی دو سر برد برای منطقه اقلیم باشد که یا به افزایش سهم کردها از قدرت سیاسی ختم شود یا استقلال آنان.

از یک سو، با تسلط بر مناطق نفتخیز عراق، اقلیم در برابر دولت مرکزی هم از لحاظ اقتصادی دست برتر را خواهد داشت و هم از لحاظ نظامی می تواند با تکیه بر توانایی گروه پیشمرگ و ضعف ارتش عراق قدرت برتر را داشته باشد.

این امر در صورت حفظ یکپارچگی عراق و باقی ماندن منطقه اقلیم در چارچوب عراق واحد، وزن سیاسی نیروهای کرد را بالا برده و سهم این منطقه از کیک قدرت در عراق را افزایش خواهد داد.

از سوی دیگر، در صورتی که وضعیت عراق به همین صورت باقی بماند و دولت مرکزی نتواند بر مسائل پیش آمده غلبه یابد، منطقه اقلیم با در اختیار گرفتن کنترل مناطق مورد مناقشه با دولت مرکزی و حوزه های بزرگ نفتی می تواند سودای استقلال طلبی خود را با اطمینان بیشتری به پیش برد.

منابع:

1-http://uk.reuters.com/article/2014/07/11/uk-iraq-security-idUKKBN0FF20Q20140711

از مهدی جوکار- گروه تحقیق و تفسیر خبر

پژوهشم**م.ج**1961**1358