اروپا و میانجیگری در بحران اوکراین

بحران اوکراین از جمله بحران های منطقه ای محسوب می شود که قطب بندی های قدرت در آن نقش پایه ای ایفا می کند؛ آمریکا و روسیه به عنوان 2 ژئوپلیتیک قدرت از همان زمان آغاز این بحران در آبان 1392 تلاش کرده اند منافع راهبردی خود را پیش ببرند. آمریکا با پشتیبانی سیاسی- دیپلماتیک از مخالفان دولت «ویکتور یانوکوویچ» رییس جمهوری پیشین این کشور و روسیه نیز با پیوست «شبه جزیره کریمه» در اسفند ماه 92 نشان داد که فضای مناسبات میان 2 طرف، چندان همکاری جویانه نیست و 2 قدرت فرای همکاری در برخی موضوعات منطقه ای و بین المللی، در بحران اوکراین رقابت را چاشنی مناسبات ساخته اند.

اما طی ماه های گذشته با مزمن شدن بحران و تداوم آن در شرق این کشور که به صورت مساله جدایی طلبی در استان «دونتسک» این کشور ظهور یافت، مسکو- واشنگتن تلاش کردند تا آتش بحران را بیش از پیش شعله ور نسازند و گفت و گوهای مداوم تلفنی روسای جمهوری آمریکا و روسیه و دیدار وزرای امورخارجه هر 2 طرف در کنفرانس های مختلف نشان داد که مسکو و واشنگتن تداوم این بحران را در طولانی مدت به سود خود نمی بینند و گریزی از مصالحه و حل و فصل سیاسی آن نیست.

در این میان، اروپا با وجود اینکه از همان آغاز بحران، سنت نزدیکی به آمریکا را دنبال کرد اما در دیگر سوی میدان به دلیل اصل «مجاورت جغرافیایی» با روسیه و به تبع آن نزدیکی تهدید، طی هفته های گذشته تلاش کرده تا به عنوان یک میانجی عمل کند.

بر این پایه، روز چهارشنبه یازدهم تیر ماه وزرای امور خارجه 2 کشور روسیه و اوکراین به میانجیگری 2 کشور مهم اروپایی یعنی آلمان و فرانسه در شهر برلین رو در روی یکدیگر قرار گرفتند تا برای این بحران راه حلی بیابند.

به گزارش روز پنجشنبه دوازدهم تیر خبرگزاری فرانسه از برلین، «پاولو کلیمکین»، «سرگئی لاوروف»، «فرانک والتر اشتاین مایر» و «لوران فابیوس»، وزرای امورخارجه اوکراین، روسیه، آلمان و فرانسه در پایان نشست خود در برلین با صدور بیانیه ای برگزاری نشست گروه تماس را در جهت تلاش برای آرام کردن وضعیت در اوکراین خواستار شدند.

در این بیانیه، هدف از برگزاری این نشست دستیابی به توافق دوجانبه و بی قید و شرط در مورد اجرای آتش بس پایدار در شرق اوکراین ذکر شده است.

اعضای گروه تماس را روسیه، اوکراین و سازمان امنیت و همکاری اروپا تشکیل می دهند.

در بیانیه چهار وزیر امورخارجه آمده است: اجرای آتش بس باید توسط هیات ویژه سازمان امنیت و همکاری اروپا و در چارچوب ماموریت و وظایف آن در اوکراین مورد نظارت قرار گیرد. وزرا همچنین توافق کردند که ایستگاه های مرزی در مرز مشترک روسیه و اوکراین به کنترل کی یف باز گردد. آنها همچنین از اعلام آمادگی روسیه در مورد صدور مجوز برای مرزبانان اوکراینی به منظور ورود به خاک روسیه و دسترسی به ایستگاه های مرزی «گوکوو» و «دونتسک» در صورت برقراری آتش بس استقبال کردند. اشتاین مایر در نشست خبری پس از نشست چهارجانبه وزرا، اعلام کرد: فکر می کنم که این نشست گام نخست و مهمی در جهت برقراری آتش بس دوجانبه است.(1)

رویکرد اروپا به موضوع بحران اوکراین اگرچه از همان آغاز بحران، فراز و نشیب عمده ای را طی کرده است اما اروپا و به ویژه آلمان و فرانسه همواره بر حل و فصل آن از راه گفت و گوهای سیاسی و دیپلماتیک تاکید داشته اند. در این چارچوب، تفاوت قالب های ادراکی میان آمریکا- روسیه در مورد چگونگی حل این بحران و پدیدآیی شکاف راهبردی میان مسکو- واشنگتن باعث گردیده بود تا فضای گفت و گو میان طرف های درگیر نیز تنگ تر از گذشته گردد. از این منظر، تشدید و بین المللی شدن بحران می تواند بر منافع اقتصادی و امنیتی اروپا تاثیر بگذارد.

پدیدآیی چرخش نسبی در گفتمان روسیه نسبت به بحران اوکراین و فعال تر شدن رایزنی مقام های روسیه به ویژه شخص «ولادیمیر پوتین» رییس جمهوری این کشور، با مقام های اتحادیه اروپا نشان داد که مسکو به دنبال کمینه سازی دامنه و برد بحران و کم رنگ ساختن حضور آمریکا در وضعیت و شرایط بحران است.

کارشناسان مسایل سیاسی در تبیین این رویکرد به اقدام تازه پوتین مبنی بر درخواست لغو اجازه بکارگیری نیروهای نظامی اوکراین از دوما اشاره می کنند که با موافقت نمایندگان این نهاد قانونگذاری روسیه، فضای متشنج در روابط مسکو و کی یف از یک سو و مسکو و غرب را از سوی دیگر تا حدودی آرام کرد.

رخداد مجموع این موضوع گیری ها و پیچیده شدن تصمیم گیری های مربوط به بحران اوکراین در چارچوب معادلات بین المللی موجب شد که اتحادیه اروپا نیز در اعمال بسته تحریمی تازه خود علیه مسکو کوتاه بیاید و مقام های اتحادیه اروپا اعلام کردند که برای اعمال تحریم های تازه علیه روسیه آمادگی ندارند.

برآیند این وضعیت به همراه رایزنی های چهارجانبه پوتین با مرکل، اولاند و پوروشنکو، به خوبی نشان داد که کرملین با پیروی از سیاست خارجی مستقل خود به عنوان یک عضو شورای امنیت سازمان ملل و میراث دار اتحاد جماهیر شوروی، کوچکترین علاقه ای به حل فصل بحران اوکراین با نقش آفرینی کاخ سفید ندارد و مصداق این ادراک سیاست خارجی را نیز می توان در سخنان روز سه شنبه دهم تیرماه ولادیمیر پوتین رییس جمهوری روسیه، در نشست سفرای این کشور در مسکو مشاهده کرد که به صراحت اعلام کرد رویدادهای جاری اوکراین به خوبی فروپاشی نظام تک قطبی حاکم بر جهان را نشان می دهد.

از این رو به نظر می رسد که با گسترش و پیچیده شدن بحران اوکراین اروپا نیز با مشکلات بسیاری روبرو خواهد بود:

نخست در حوزه اقتصادی؛ اتحادیه اروپا بیشترین حجم تجارت را پس از آمریکا و چین با روسیه دارد. بر پایه آمار رسمی گمرک روسیه، حجم مبادلات روسیه با اتحادیه اروپا در سال2013، 417 میلیارد و 500 میلیون دلار بوده است که از این مقدار صادرات روسیه 283 میلیارد دلار و واردات از اتحادیه اروپا 134 میلیارد دلار بوده است. بنابراین، حجم تجارت نزدیک به 500 میلیارد دلاری میان 2 طرف منافع سرشاری را حاصل می کند که رویارویی مسکو- واشنگتن و درگیری اتحادیه اروپا در این موضوع می تواند آسیب پذیری اقتصادی 2 طرف را بیشینه سازد، به ویژه اینکه بحران اقتصادی هنوز پابرجاست. (2)

دوم، در حوزه امنیتی- نظامی؛ تشدید تنش های منطقه ای به واسطه بیشینه شدن رقابت نظامی- امنیتی در منطقه اروپا، همواره یکی از نگرانی های مقامات اروپایی بوده است. از منظر اروپایی ها، پیشینه جنگ سرد نشان داده است که رقابت میان آمریکا و روسیه می تواند بسترساز رقابت نظامی – امنیتی در این منطقه شده و نیز هزینه های نظامی کشورهای اروپایی را افزایش دهد.

رایزنی مداوم مقام های ارشد اروپایی و به ویژه «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان و «فرانسوا اولاند» رییس جمهوری فرانسه با ولادیمیر پوتین رییس جمهوری روسیه، طی روزهای گذشته نشان داده که تا چه حدی اروپایی ها نگران از گسترش و دامنه بحران و به دنبال آن بیشینه شدن رقابت های نظامی در منطقه اروپا هستند.

در فرجام می توان گفت که رایزنی های پر شمار مقام های ارشد کشورهای بزرگ عضو اتحادیه اروپا با مقام های روسیه در روزهای گذشته و میانجیگری اروپا در موضوع بحران اوکراین حکایت از این دارد که از دید 2 طرف، تداوم و گسترش این بحران می تواند از یک سو، منافع اقتصادی دوسویه را کاهش دهد و از دیگر سو، معمای امنیتی پیچیده ای را برای منطقه اروپا ایجاد نماید.

منابع

1. http://irna.ir/fa/News/81224151/

2. http://www.entekhab.ir/fa/news/157010

از سهراب انعامی - گروه تحقیق و تفسیر خبر

پژوهشم**2040**1358