مرکز پژوهش های مجلس: نظام انتخاباتی مجلس، نامزد محور است

به گزارش ایرنا، دفتر مطالعات سیاسی این مرکز روز چهارشنبه در گزارشی پیامدهای استانی شدن انتخابات مجلس بر تکوین احزاب سیاسی را مورد بررسی قرار داد.

در این گزارش آمده است: احزاب و انتخابات دو کفه ترازوی دمکراسی هستند که نه تنها لازم و ملزوم یکدیگر، بلکه تاریخ گواهی می دهد که این دو به موازات هم به وجود آمده اند.

اهمیت و تاثیر قدرت احزاب بر حکومت تا بدان جا پیش رفته است که برخی از علمای اهل فن به جای «تفکیک قوا» از «تفکیک احزاب» سخن رانده اند.

در این گزارش تاکید شده است: به رغم این اهمیت فزاینده که برای احزاب و نقش آنان در انتخابات وجود دارد و گذشته از این که با وقوع انقلاب اسلامی موانع پیش روی توسعه سیاسی و تحزب در ایران مرتفع شده، با این حال موضوع مشارکت احزاب در انتخابات سیاسی ایران با اقبال چندانی مواجه نبوده است.

فقدان سنت حزبی در کشور ما به عوامل و زمینه های مختلفی بستگی دارد که در این میان نقش نظام انتخاباتی به مثابه یک متغیر تاثیرگذار، قابل توجه است.

مرکز پژوهش های مجلس یادآور شد: نظام انتخاباتی مجلس شورای اسلامی با مجموع اضلاع و اجزای خود ثابت کرده است که نظامی نامزد - محور است و نتوانسته فضا را برای ظهور و بروز احزاب هموار کند.

براساس این گزارش، اگرچه نظام انتخاباتی تنها دلیل شکل نگرفتن احزاب منسجم و قوی در انتخابات کشور نیست. اصلاح نظام انتخاباتی و استانی شدن حوزه های انتخابیه انتخابات مجلس به خودی خود نمی تواند موجب ظهور احزاب منسجم باشد، اما اتخاذ فرمول ترکیبی (اکثریتی – تناسبی) همراه با گستردگی حوزه های انتخابیه و ساماندهی برگه های رای به صورت لیستی و حزب – محور می تواند در توانمندسازی احزاب ضعیف و نامنسجم موجود و نیز فراهم سازی بسترهای لازم برای ظهور احزاب جدید موثر افتد.

در این گزارش همچنین آمده است: با وجود سابقه بی نظیر انتخاباتی در کشور، حضور احزاب منسجم و موثر در انتخابات بسیار کم رنگ است.

مرکز پژوهش های مجلس در این گزارش یادآور شد: در بین عوامل مختلف که در این قضیه دخیل بوده اند، از قبیل مولفه های فرهنگی، سیاسی ، اقتصادی، اجتماعی ،قانون فعالیت احزاب، شکل حکومت که نقش نظام انتخاباتی به عنوان یک عامل مهم در کنار سایر عوامل مورد توجه است.

مرکز پژوهش های مجلس در این گزارش تصریح کرد: گزینش نامناسب نظام انتخاباتی در ابتدای کار انتخابات در کشور، نامزد محور بودن آن، ناسازگاری اش با عقلانیت و نتیجه گرایی و نقش منفی عوامل مکانیکی و فیزیولوژیکی از جمله مولفه هایی اند که بر اساس آنها نظام انتخاباتی اکثریتی نتوانسته است بسترهای لازم را برای خودنمایی احزاب منسجم و قوی در کشور فراهم کند.

طبق این گزارش، با تغییر نظام اکثریتی به نوعی از نظام های انتخاباتی ترکیبی، آنچنان که در آخرین طرح استانی شدن انتخابات آمده است، اجزای چهارگانه نظام انتخاباتی نیز دچار تحول شده اند. هریک از این اجزا می توانند کارکرد حزبی را ترویج کرده و موجب تدارک زمینه برای ظهور احزاب باشند، بخشی از فرمول انتخاباتی، فرمول تناسبی است، برگه رای با امکان عملکرد حزبی همخوانی دارد، حوزه های انتخابیه در جهت تناسبی و حزبی شدن انتخابات توسعه یافته اند و حدنصاب حداقلی 20 درصد کل آرای استانی محدودیتی را برای جلوگیری از پیروزی بی چون و چرای نامزدهای مستقل ایجاد کرده تا بدین مناسبت فضایی برای رقابت حزبی به وجود آید. نظام انتخاباتی به این صورت گزینه های باب میل سیاستمداران و بازیگران سیاسی را، هر چند به شکل ناقص، برآورده می کند.

مرکز پژوهش های مجلس در این گزارش یادآور شد: با تبدیل شدن نظام انتخاباتی به یک نظام حزب محور به احتمال زیاد برخی از بازیگران سیاسی این فضای ایجاد شده را حائز سود بیشتر و هزینه کمتر تلقی کرده و عقلانیت آنان موجب می شود که عملکرد حزبی را در این عرصه بپذیرند.

براساس این گزارش، در حالی که در نظام اکثریتی عامل مکانیکی موجب می شود تا این نظام ذاتا با پایداری احزاب جدید مخالف باشد و احزاب موجود را به سمت نظام دو حزبی منضبط بکشاند و نسبت به تعداد احزاب تاثیر انقباضی دارد.

در ادامه این گزارش آمده است: نظام تناسبی بر عکس نظام اکثریتی عمل می کند. با تغییر نظام انتخاباتی کشور به یک نظام انتخاباتی اکثریتی – تناسبی ، از تاثیر عامل مکانیکی کاسته می شود، هر چند که از بین نمی رود.از طرف دیگر، در حالی که در نظام اکثریتی، عامل فیزیولوژیکی باعث می شود که رای دهندگان در انتخابات کشور ما به خاطر جلوگیری از هدر رفتن رای خود به مناسبت حمایت از احزاب ناپایدار، به نامزدهای مستقل رای دهند، با پیش بینی امکان فعالیت احزاب و تخصیص سهمی از کرسی ها به آنان در نظام انتخاباتی جدید، این ریسک روانی نیز کاهش می یابد.

در این گزارش تاکید شده است: بنابراین استانی شدن انتخابات مجلس هنوز به شکل کامل نتوانسته است تاثیر عوامل مکانیکی و فیزیولوژیکی را به سمت کارکرد حزبی متمایل کند، هر چند که تاثیرات منفی آنها را تخفیف داده است.

سیام**2025**1336