سفر روحانی به ترکیه در 7 نما

محمدعلی دستمالی:

1- رئیس جمهور ایران، زمانی به ترکیه رفته که نوری المالکی به عنوان نخست وزیر عراق برگزیده شده و شرایط سیاسی عراق با وجود همه ی ناامنی ها و مشکلات اخیر، باز هم به شیوه ای رقم خورده که بازی به نفع ایران پیش می رود و حکومت برآمده از حزب عدالت و توسعه که طی ماه های اخیر، تنش های سیاسی جدی و قابل توجهی را با نوری المالکی تجربه کرده، برای تعیین مسیر روابط آینده ی خود با بغداد، گزینه های متعددی را پیش رو ندارد. بنابراین، یکی از حوزه های مهم برای قدرت نمایی سیاسی و دیپلماسی منطقه ای ایران، تلاش برای بهسازی روابط عراق و ترکیه است. اگر ایران در این حوزه ابتکار عمل را در دست نگیرد، فاصله ی به وجود آمده بین دولت مرکزی عراق و آنکارا روز به روز بیشتر می شود.

2- اگر چه پیام روحانی به مناسبت رئیس جمهور شدن بشار اسد در سوریه اندکی دیر منتشر شد، اما به هر حال، انتخابات سوریه مورد تایید ایران است و این در حالی است که ترکیه نه تنها انتخابات سوریه را غیرمشروع می داند بلکه همچنان بر این موضوع پافشاری می کند که بشار اسد باید برود. ترکیه اصلی ترین پایگاه مخالفین سوری است. به نحوی که ائتلاف مخالفین سوری با بیش از یک صد نفر عضو اصلی و چندین نهاد اقماری و دولت موقت مخالفین سوری و بسیاری از فرماندهان ارتش آزاد سوریه در استانبول و گازی عنتاب ساکن هستند و در صورتی که در انتخابات پیش رو، احمد الجربای مورد تایید عربستان؛ جای خود را به ریاض حجاب مورد تایید قطر بدهد، دست کم برای مدتی دیگر، ترکیه باز هم به طور جدی تر از مخالفین سوری حمایت می کند. بنابراین لازم است که ایران و سوریه بدون تعارفات دیپلماتیک و رسانه ای، با برگزاری چند نشست جدی، راه میانه ای را برای پایان دادن یا دست کم تعدیل اختلافات خود در خصوص سوریه ترتیب دهند. صدالبته این واقعیت را نیز نباید از یاد برد که قرار نیست سرنوشت همه ی ابعاد روابط ترکیه و ایران به موضوع عراق و سوریه گره زده شود. اما به هر حال مساله سوریه، از موضوعات مهمی است که دست کم در سه سال گذشته آسیب هایی جدی به روابط تهران - آنکارا زده است و لازم است تدابیری اتخاذ شود که اگر ایران و ترکیه در این حوزه به هیچ نسبتی از توافق دست پیدا نکنند، دست کم آسیب ها و آثار این مساله به دیگر حوزه های ارتباطی، ضربه نزند.

3- گذشته از تمام واقعیاتی که در خصوص قدمت روابط ایران و ترکیه، ویژگی های همجواری جغرافیایی، امنیتی، دینی و فرهنگی بین ایران و ترکیه وجود دارد، به هر حال، تهران و آنکارا رقیب همدیگر نیز هستند. درک اهمیت این رقابت و اتخاذ راهبردی ظریف و دوراندیشانه برای مدیریت حوزه های رقابتی، از مهم ترین جوانب روابط این دو کشور قدرتمند منطقه است و متاسفانه گاهی در رسانه ها و محافل سیاسی و گاه توسط برخی شخصیت های غیرمرتبط با حوزه ی دیپلماسی، در این حوزه مسائلی بیان می شود که رقابت را به سوی تنش، کینه توزی و تعمیق اختلاف پیش می برد.

4- ایران و ترکیه دارای اشتراکات فرهنگی و قومی ارزشمندی هستند که مولانا جلال الدین رومی، زبان آذری، زبان کُردی و شهروندان کُرد و ترک دو طرف، بخش های مهمی از این اشتراکات هستند و با برگزاری سمینارها، هفته های فرهنگی، شب های فرهنگی، اردوهای دانشجویی، بازارهای مشترک صنایع دستی و روابط رسانه ای، از این ظرفیت های ارزشمند در جهت تعمیق روابط طرفین بهره گرفت.

5- روحانی، دستیابی به توافقات مفید در حوزه ی انرژی، نفت، گاز و برق با سران ترکیه را به عنوان یکی از اهداف مهم سفر خود برشمرده و این در حالی است که ترکیه بدون هیچ گونه تعارفی، تلاش برای تبدیل شدن به مهم ترین بستر ترانزیت نفت و گاز منطقه به خاورمیانه را در دستور کار خود قرار داده و در این مسیر نه تنها در خصوص معاملات غیرقانونی نفتی با اقلیم کردستان عراق، موجی از نگرانی به وجود آورده، بلکه در حوزه ی خرید گاز و نفت ایران نیز رویکرد متفاوتی دارد و در شرایطی که طی چندس ال گذشته، تانر یلدز وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه چندین بار به منظور شرکت در کنفرانس های نفتی به اربیل سفر کرده، چنین نشست ها و دیدارهایی بین ترهان و آنکارا در جریان نبوده است.

6- ارتقای سطح روابط ایران و ترکیه در همه ی حوزه های سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی، نیاز به کار، تلاش، برنامه و استراتژی دارد و به نظر می رسد گونه ای از تنبلی و کم اشتهایی در این حوزه ها وجود دارد و باید برای تغییر این فضا، بیشتر از پیش تلاش کرد.

7- ایران و ترکیه حکم دو همسایه ی چشم در چشم کوچه ی آشتی کنان را دارند و حجم کنونی روابط مسئولین دو کشور و تعداد دیدارها و سفرها، مطلقا در شان روابط تهران و آنکارا نیست و شایسته است پس از بازگشت آقای روحانی به کشور، تقویم معقولی برای پربارتر کردن دیدارهای متقابل مسئولین، کارشناسان و دیپلمات های طرفین تدوین کرد.

4949