مجلس؛ کانون تدوین قانون خردمندانه

قوه ی قانونگذاری یا قوه ی مقننه نوعی انجمن گفتگویی (مشورتی) با وظیفه ی ایجاد، اصلاح و لغو قانون و نظارت بر اجرای آن است. قوه های قانونگذاری در جهان با نام های گوناگونی چون پارلمان، کنگره و مجلس شناخته می شوند.

از دیدگاه صاحبنظران، قانون به قاعده ها، مقررات و چارچوب هایی گفته می شود که بر پایه ی عقل و منطق و تجربه ی عملی بشر شکل گرفته و هدف از ایجاد آن فراهم آوردن آزادی های فردی، تضمین حقوق طبیعی افراد، تامین نظم عمومی و عدالت اجتماعی است.

پیشینه ی ایجاد مجلس در ایران به دوره ی هخامنشیان و سپس اشکانیان باز می گردد؛ زمانی که از میان بزرگان، نخبگان و اشراف ایرانی، مجلسی با نام مهستان تشکیل شد و شروع به کار کرد تا آن که در حکومت ناصرالدین شاه قاجار مجلس به شکل رسمی تری شکل گرفت و به فعالیت پرداخت.

در دوره حکمرانی ناصرالدین شاه قاجار، او اجازه ی تشکیل مجلس را در چند مورد خاص داد. برای نمونه می توان از شکل گیری مصلحت خانه (مجلس مشورت) به ریاست میزرا جعفرخان مشیرالدوله نام برد. هر چند این مجلس بیشتر جنبه ی تشریفاتی داشت اما پس از سده ها (قرن ها)، برپایی این مجلس نخستین حرکت برای اصلاح ساختار سیاسی ایران به شمار می رفت. همچنین در آن زمان تاجران و بازرگانان با طراحی مرام نامه یی، به دریافت اجازه ی ایجاد مجلس وکلای تجار ایران از ناصرالدین شاه موفق شدند.

اما پیشینه ی برپایی مجلس شورا به شکل امروزی (مدرن) مربوط به انقلاب مهم مشروطه است؛ زمانی که مظفرالدین شاه قاجار در 14 مرداد 1285 هجری خورشیدی فرمان مشروطیت را امضا کرد و ایرانیان با تشکیل مجلس شورای ملی، برای نخستین بار توانستند با انتخاب نمایندگان، خود در امور سیاسی کشور نقش داشته باشند.

این مجلس تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران به کار خود ادامه داد اما میزان اثرگذاری آن در برهه های مختلف تاریخ، متفاوت بود. گاهی آزادی خواهانی همچون آیت الله کاشانی، آیت الله مدرس و محمد مصدق با تلاش در مجلس شورای ملی زمینه های کوتاه شدن دست بیگانگان را از ثروت های ملی این دیار فراهم کردند و استقلال و عزت ملی را برای ایرانیان به ارمغان آوردند و زمانی دیگر افرادی فرومایه به بهایی اندک، زمینه ی بروز استبداد و ورود بیگانگان را مهیا ساختند.

پیروزی ملت ایران بر استبداد و نظام دیکتاتوری پهلوی، باعث شد تا مجلس شورای ملی به منظور هماهنگ ساختن خود با آرمان های والای انقلاب، مدتی تعطیل شود.

سرانجام نخستین انتخابات مجلس شورای اسلامی 24 اسفند 1358 خورشیدی در 193 حوزه ی انتخابیه برای برگزیدن 270 نماینده ی مجلس با حضور گسترده ی مردم برگزار شد و پس از شمارش آرا و اعلام نتیجه، نخستین دوره ی مجلس شورای اسلامی همزمان با سالروز ولادت حضرت علی(ع) در هفتم خرداد 1359 خورشیدی آغاز به کار کرد. همچنین با تصویب نمایندگان ملت، نام مجلس شورای ملی به مجلس شورای اسلامی تغییر یافت.

امام خمینی در پیامی به مناسبت گشایش نخستین دوره ی مجلس شورای اسلامی، با نقد مجلس های فرمایشی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، شکل گیری مجلس در نظام جمهوری اسلامی را بر مبنای رای مردم، طلیعه یی مبارک دانست و نمایندگان را به حفظ وحدت، رسیدگی به حال مستضعفان، هوشیاری در برابر توطئه افراد فاسد، رعایت شرع و قوانین و اخلاق اسلامی، کارشکنی نکردن در کار نهادهای دیگر و هماهنگی با دولت و رییس جمهوری، حفظ سیاست نه شرقی نه غربی، تغییر قانون های طاغوتی و هماهنگی با شورای نگهبان سفارش کرد.

مجلس شورای اسلامی یا قوه ی مقننه یکی از سه قوه ی حاکم در جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود و در اصل های 57 و 58 قانون اساسی بر این نکته تاکید شده که محور اساسی اعمال حاکمیت ملت به وسیله ی نمایندگانی است که در مجلس، در باره ی امور مملکت، ضوابط و قوانینی را تصویب و بر اجرای آن ها نظارت می کنند.

مجلس در نظام جمهوری اسلامی ایران از جایگاه ویژه یی برخوردار است و نمایندگان مردم در مجلس با تصویب قانون ها و برنامه های مورد نیاز کشور، عهدنامه ها، مقاوله نامه ها، قراردادها و موافقت نامه های بین المللی که هماهنگ با احکام اسلامی و منافع ملی است، سهم مهمی را در پیشرفت و توسعه ایران ایفا می کنند.

مجلس شورای اسلامی همچنین با دارا بودن اختیارات گسترده ی نظارتی همچون رای اعتماد به کابینه ی دولت، حق سوال و استیضاح از اعضای هیات دولت و تحقیق و تفحص از همه ی دستگاه ها و سازمان ها نقشی تعیین کننده را در سرنوشت و جهت گیری های اصلی کشور ایفا می کند.

هفتم خرداد سالروز گشایش نخستین مجلس شورای اسلامی در تقویم جمهوری اسلامی، روز قانون نام گرفته است تا بهانه یی باشد برای پرداختن به وظیفه ی سنگین و مهم نمایندگان مردم در مجلس، تا آنان با قدردانی از اعتماد ملت، فرصت خدمت را برای توسعه و پیشرفت روزافزون ایران، مغتنم بشمارند.

برگرفته از: کتاب مجلس شورای اسلامی

گروه اطلاع رسانی

پژوهشم**2059**2002**1459