مناقشه نفتی چین و ویتنام و موضع آمریکا

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از پترونت، هر دو کشور چین و ویتنام بر این منطقه ادعای مالکیت می‌کنند. شناورهای نیروی دریایی ویتنام با کشتی‌های چینی در حوالی جزایر پاراسل در دریای چین جنوبی برخورد کردند. پس از آن مقام‌های چینی اعلام کردند که سکوی نفتی مزبور در آب‌های تحت مالکیت این کشور قرار دارد و اقدامات ویتنام را «ناقض حقوق چین» خواندند.

جزایر پاراسل– که در چین جزایر شیشا خوانده می‌شوند- منطقه مورد مناقشه دو کشور است. ویتنام و تایوان هم به‌مانند چین مدعی حاکمیت بر این جزایر در دریای چین جنوبی (میان اقیانوس هند و اقیانوس آرام) هستند.

با مد نظر قرار دادن اقدام اخیر چین، سه پرسش عمده مطرح می‌شود: چین چه هدفی را دنبال می‌کند، آیا امکان بروز جنگی دیگر میان دو دشمن قدیمی وجود دارد، و نهایتاً این‌ که مسائل روی‌داده چه ارتباطی با جایگاه ایالات متحده آمریکا در آسیا می‌تواند داشته باشد.

در پاسخ به این پرسش‌ها به‌اختصار می‌توان گفت که به نظر می‌رسد رفتار سلطه‌جویانه چین، حاکی از گسست این کشور از رویکرد منفعل پیشین آن نسبت به منطقه و روابط منطقه‌ای است.

در واقع، علی‌رغم این‌که تاکنون اقدام نظامی‌ای از جانب چین صورت نگرفته‌ است، اما احتمال آن در آینده وجود دارد. از طرف دیگر، اشتیاق ایالات متحده نسبت به حفظ تأثیرگذاری خود در منطقه، منوط به نحوه اثرگذاری این کشور بر حل‌وفصل مناقشه بین دو کشور چین و ویتنام است.

در واقع، این امر می‌تواند بر دیدگاه کشورهای همسایه چین نسبت به ایالات متحده و باور آن‌ها نسبت به پایبندی ایالات متحده به تعهداتش و مواجهه با چین در صورت لزوم، تأثیرگذار باشد. آمریکا عملاً در تقابل‌های ژئوپلتیکی که یک سر آن چین بوده است، سمت طرف مقابل ایستاده و از موضع کشورهای مخالف چین حمایت کرده است.

چین با اقدام خود در راستای مستقر ساختن سکوی نفتی در آب‌های منطقه مورد مناقشه با ویتنام، آتش اختلافات چندین ساله گذشته را شعله‌ور خواهد کرد. مقامات ویتنامی در ابتدا اعلام کردند که کشتی‌های چینی مسئول محافظت از سکوی نفتی، با نیروهای گارد ساحلی ویتنام که به‌منظور بازرسی از منطقه اعزام شده بودند، درگیر شده‌اند. پس از آن، ادعای مقامات چینی مبنی بر این‌که کشتی‌های ویتنامی قصد دخالت در عملیات استقرار سکوی نفتی را داشته‌اند، اما درگیری جدی بین دوطرف روی نداده است، سبب تشدید تنش‌ها شد.

از سوی دیگر، ابراز نگرانی وزرای خارجه سازمان کشورهای جنوب شرق آسیا (آسه‌آن) نسبت به افزایش تنش بین ویتنام و چین، چندان به مذاق چینی‌ها خوش نیامد. وزرای خارجه عضو آسه‌آن اعلام کرده‌اند که رسیدگی به این مسئله را در دستور کار نشست سران کشورهای عضو قرار داده‌اند. در واقع چین نمی‌خواهد که هیچ گروه بین‌المللی به این مسئله ورود کند و ترجیح می‌دهد که دو طرف، خود مسئله را حل کنند.

از سوی دیگر، فیلیپین نیز پس از آن‌که گارد ساحلی این کشور چندی پیش شخصی را که گفته شد یک ماهیگیر غیرقانونی چینی بوده است، دستگیر کرد، وارد مناقشه جدیدی با چین شده است. مقامات این کشور تلاش خواهند کرد تا با قرار دادن مناقشات ارضی در قلب مباحثات سران آسه‌آن، زمینه را برای حل مسالمت‌آمیز مناقشات موجود فراهم آورند. در مقابل اما رسانه دولتی چین، فیلیپینی‌ها را به دلیل تلاش جهت «برانگیختن تنش» در منطقه با مطرح کردن مناقشات ارضی در نشست سالانه سران آسه‌آن، مورد حمله قرار داد.

با این وجود، از نگاه چینی‌ها، صحنه‌گردان اصلی در این میان، فیلیپینی‌ها یا ویتنامی‌ها نیستند. در واقع، آن‌ها بر این باورند که ایالات متحده در راستای تحکیم جایگاه خود در آسیا، کشورهای منطقه را ترغیب می‌کند تا به‌گونه‌ای غیرضرور، موضع سخت‌تر و جدلی‌تری را در مقایسه با گذشته نسبت به چین اتخاد کنند.

سخنگوی وزارت خارجه چین چندی پیش عنوان کرد «باید در نظر داشت که اخیراً مواضع غلط و غیرمسئولانه آمریکا که واقعیت‌های مربوط به آب‌های مورد مناقشه را نادیده می‌گیرد، بروز رفتارهای خطرناک و مجادله‌برانگیز از جانب برخی کشورها را تشدید کرده است».

"جن ساکی" سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز عنوان کرده است که رویکرد سلطه‌جویانه چین نسبت به حوزه دریایی جنوب این کشور، برقراری صلح و ثبات در منطقه را به مخاطره می‌اندازد. در جریان مناقشات اخیر نیز پس از آن‌که مقامات چینی ادعا کردند کشتی‌های ویتنامی بیش از 170 بار کشتی‌های چینی را مورد حمله قرار داده‌اند، "ساکی" بار دیگر اظهار کرد که ایالات متحده، چین را بازیگر بد در این مورد خاص می‌داند. وی عنوان کرد «ما بر این باوریم که طرف چینی در این مورد، به اقدامات تحریک‌برانگیز دست می‌زند».

با توجه به این‌که چین طی 30 سال گذشته به کشورهای همسایه خود اطمینان داده است که تنها به دنبال «پیشرفت صلح‌آمیز» در حوزه اقتصادی و نظامی است، اقدام این کشور در راستای استقرار یک سکوی نفتی درون منطقه اقتصادی انحصاری ویتنام و محافظت از آن با گارد ساحلی، پرسش‌های جدی‌ای را برمی‌انگیزد. در واقع، باید پرسید که مقامات چینی واقعاً چه فکری در سر دارند؟

به نظر می‌رسد که چینی‌ها رویکردی فعال را جایگزین رویکرد منفعل پیشین خود کرده‌اند. "دیوید لی" یکی از متخصصان چینی مؤسسه مطالعات استراتژیک در دانشکده نیروهای مسلح ایالات متحده در این‌باره می‌گوید «تغییری بنیادی در رفتار چین در حوزه سیاست خارجی در حال وقوع است». وی بر این باور است که اقدام اخیر چین، توجیه تجاری و اقتصادی ندارد و تنها از دیدگاه استراتژیک و با در نظر گرفتن تمایل این کشور نسبت ثبیت جایگاه خود به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای، قابل درک است.

برخی دیگر از متخصصان بر این باورند که ثبات سیاسی داخلی احتمالاً تنها هدف واجد اهمیتی است که چینی‌ها در ضمن استراتژی منطقه‌ای خود در حوزه دریایی، دنبال می‌کنند. در واقع، دامن‌زدن مقامات چینی به احساسات ملی‌گرایانه و ضد ژاپنی در سال 2012 حول مناقشات مربوط به جزایر سنکاکو، پایه‌ و اساس چنین اظهارنظرهایی است.

با این وجود، در رابطه با مناقشه اخیر چین و ویتنام، یک نگرانی جدی مطرح است. در واقع، ویتنام برخلاف فیلیپین و ژاپن، هیچ توافقنامه دفاعی‌ رسمی با ایالات متحده به امضاء نرسانده است. این به‌معنای آن است که چین نگرنی‌ بابت الزام ایالات متحده نسبت به حمایت از ویتنام ندارد.

باراک اوباما نیز اگرچه در سفر اخیر خود به آسیا، بر پیوندهای دفاعی رسمی با ژاپن و فیلیپین تأکید کرد، از برقراری چنین پیوندهایی با ویتنام سخنی به میان نیاورد. در واقع، تا همین اواخر گمان آن می‌رفت که الزامات ناشی از پیوندهای مزبور، ایالات متحده را در مناقشات مربوط به جزایر سنکاکو، درمقابل چین قرار دهد. اما چینی‌ها خود با اقدامات دیپلماتیک، درصدد کاهش تنش‌ها با ژاپن برآمدند.

اما در مناقشه اخیر، با در نظر گرفتن پیشینه روابط دو کشور چین و ویتنام، امکان افزایش هرچه بیشتر تنش‌ها، وجود دارد. در این مورد خاص، آسیب‌پذیری ویتنام از یکسو و ادعای آشکار چین مبنی بر پیوند مناقشه نفتی با منافع ملی این کشور از سوی دیگر، می‌تواند نشانه تشدید قریب‌الوقوع تنش‌ها و برافروخته شدن آتش بین دو طرف باشد.

در رابطه با تأثیر این مناقشات بر ایالات متحده نیز باید در نظر داشت که عدم وجود توافقنامه‌های دفاعی بین این کشور و ویتنام، به‌معنای آن نیست که ایالات متحده از درگیر شدن در این مسئله اجتناب خواهد ورزید. در واقع، یکی از اهداف ایالات متحده در منطقه، جلب اعتماد و اطمینان شرکا و همپیمانان موجود خود در این منطقه است. بنابراین عدم ورود به مسئله اخیر، می‌تواند سبب خدشه‌‌دار شدن اعتماد این همپیمانان به ایالات متحده شود. علاوه بر این، سیاست خارجی آمریکا نشان داد است که آمریکا از هر فرصتی برای تضعیف جایگاه چین استفاده می‌کند.