اعتمادسازی با تعامل امکان پذیر است

6 کشور آمریکا، روسیه، انگلیس، چین و فرانسه در کنار آلمان که در گروه 1+5 با ایران در مورد موضوع هسته یی گفت و گو می کنند در حال آماده شدن برای دور نهایی این گفت وگوها هستند. در همین راستا خبرگزاری «رویترز» هفته ی پیش خبر داد که دیپلمات های ارشد این 6 قدرت جهانی برای هماهنگی و تعیین راهبرد در برابر ایران در دور بعدی گفت وگوها که کمتر از دو هفته ی دیگر قرار است در نیویورک برگزار شود، در بروکسل با هم دیدار کردند.

قرار است در دور بعدی گفت و گوها که از 23 اردیبهشت آغاز می شود، کار برای تدوین و نگارش و تعیین چارچوب توافق نهایی میان دو طرف آغاز شود. دیپلمات ها طی ماه های گذشته بعد از اجرایی شدن توافق ژنو، نشانه های مثبتی را از گفت وگوها دریافت کرده اند و امیدوارند موضوع ها و نگرانی های بعدی نیز به تدریج حل شود.

به نوشته ی رویترز دیپلمات های غربی باید تصمیم بگیرند که چه چیزی را در مدت باقیمانده از مهلت 6 ماهه برای امضای توافقنامه ی نهایی، می خواهند به دست بیاورند تا از برنامه های هسته یی ایران اطمینان حاصل کنند.

ایران بارها اعلام کرده است که برنامه های هسته یی اش به طور کامل صلح آمیز است و به همین دلیل همکاری کاملی را با آژانس بین المللی انرژی اتمی در چارچوب توافق ژنو داشته است و می خواهد با اجرای توافق فراگیر تحریم های اقتصادی علیه خود را رفع کند.



***دانش هسته یی نهادینه شده است

نهادها و کارشناسان غربی میزان رضایت و موضوع های مهمی را که در مورد آن ها دو طرف کمتر اختلاف دارند، بر شمرده اند اما در عین حال می گویند اختلاف هایی وجود دارد که از کمتر از 10 روز دیگر روند بررسی آن ها و چانه زنی ها در مورد توافق فراگیر هسته یی و بندهای آن به طور رسمی آغاز می شود.به طور قطع هر یک از دو طرف تلاش می کنند تا بهترین امتیازها را کسب کنند و منافع خود را در این چارچوب برآورده سازند.

به نوشته ی مقاله ی اندیشکده ی مطالعاتی «بروکینگز» تاکنون گفته می شود که در چند زمینه توافق میان ایران و قدرت های جهانی موسوم به کشورهای 1+5 به دست آمده است: نخست، هر دو دولت ایران و آمریکا به عنوان مهمترین طرف های این معامله، به شدت از برنامه ی «اقدام مشترک» و حل موضوع حمایت کرده اند و در عین حال هر دو آشکارا اعلام کرده اند که توافق 6 ماهه برای طولانی مدت کارآمد نیست و باید توافق جامعی برای حل موضوع اجرا شود. هدف اصلی ایران برداشته شدن همه ی تحریم ها است و آمریکا به دنبال اطمینان از غیر تسلیحاتی بودن برنامه های ایران است و به توقف پیشرفت هسته یی ایران نمی اندیشد، زیرا ایران این توانایی و دانش علمی آن را کسب کرده است.

به نوشته ی این مطلب گرچه برخی عناصر اصلی و مهم در توافق نهایی هنوز حل نشده باقی مانده اند اما هر دو طرف انگیزه ی زیادی برای رسیدن به توافق نهایی دارند تا در نهایت همه ی تحریم های سازمان ملل متحد، چند جانبه، انفرادی و ثانویه که به موضوع فعالیت های هسته یی ایران ربط دارند، لغو شوند.

نکته ی دوم مورد توافق دو طرف در این مقاله این گونه عنوان شده است که هیچ برنامه ی بازفرآوری وجود نخواهد داشت و ایجاد و ساخت تاسیسات جدید برای بازفراوری در ایران دنبال نمی شود.

تارنمای مجله ی خبری «دیپلماتیک» (diplonews.com) چند روز پیش نوشت: گفت وگوها در مورد حل برنامه هسته یی ایران در مسیر حل و فصل آن در حرکت است. بر اساس توافق اولیه و 6 ماهه ی ژنو دو طرف پذیرفته اند در محیطی شفاف و صادقانه کار کنند؛ ایران نیز تاکنون همکاری کرده است. «مارک لیال گرانت» سفیر انگلیس در سازمان ملل اعلام کرده است در طول چند دور گفت وگویی که صورت گرفت، گفت و گوهای سودمند و مفیدی انجام شده است. به طور کلی بعد از انتخابات ریاست جمهوری در ایران طرف غربی تمایل بیشتری به گفت وگو نشان داده است. اما «محمد جواد ظریف» وزیر امورخارجه ایران اعلام کرده است که کارهای مهم و سختی باید برای فایق آمدن بر مشکلات باید انجام شود.

قدرت های غربی می دانند دانشی که در دست جوانان و دانشمندان ایرانی قابل طراحی و اجرا شده است غیر قابل چشم پوشی است و هر فشاری بر ایران نیز نمی تواند این توانایی و فناوری را از ایران جدا سازد.

این مقاله نیز همچون گزارش مبسوط موسسه ی بروکینگز با بیان اینکه ایران و 1+5 روند گفت و گو را راضی کننده می دانند تاکید دارد که تقریبا غیر ممکن است که برنامه ی هسته یی ایران را نابود کرد. مقاله ی دیپلونیوز در ادامه این پرسش را مطرح می کند که به طور کلی آیا به دلایل امنیت منطقه یی و ملی می توان از کشوری خواست که همه ی خواسته ها را برآورده سازد؟



***از تعامل تا اعتماد سازی

گفت وگوهای ایران و قدرت های جهانی در حالی قرار است از اواخر اردیبهشت ماه در نیویورک آغاز شود که شرکت کنندگان در گفت وگوها روند دورهای قبلی را مثبت دانسته اند و نسبت به آینده ابراز خوش بینی کرده اند. تارنمای شبکه ی خبری «الجزیره» هفته ی پیش در مقاله یی گفت وگوهای آتی میان ایران و قدرت های جهانی را اینگونه تحلیل کرد: در این دیدارها رقابت اصلی میان ایران و آمریکاست و شواهد نشان می دهد که دیپلمات های هر دو کشور با جدیت کار می کنند و متعهد هستند تا به توافقی دست پیدا کنند؛ گفت و گوکنندگان دو طرف با توجه به محدودیت هایشان به آینده ابراز خوش بینی می کنند.

این مقاله می نویسد: نحوه ی برخورد دو طرف به ویژه ایران نشان می دهد که فرصت مناسبی برای دستیابی به نتیجه یی خوب و توافقی فراگیر تا پایان ضرب الاجل ماه ژوییه به وجود آمده است؛ این درحالی است که تا یک سال پیش، دو طرف در دورترین فاصله از یکدیگر بودند و انتظار برای این تغییر ناگهانی وجود نداشت.

الجزیره می افزاید: سابقه ی تاریخی ایران و روحیه ی ایرانی ها در کنار برخی مباحث امنیتی موجب شکل گرفتن چنین حالتی شده است و به نظر می رسد اکنون گفت و گوکنندگان غربی به درکی از اهداف و خواسته های واقعی ایرانی ها رسیده اند؛ تنها مشکلی که وجود دارد این است راهی را برای مصالحه پیدا کنند که دیگر کشورها و منافعشان را به مخاطره نیندازد.

این مقاله نگاه ایران را تعامل گرا و آماده برای شفاف سازی ارزیابی می کند و اعتقاد دارد در طرف مقابل دیدگاه آمریکا به منطقه و جهان بر پایه ی موازنه ی قدرت و نقش کشورها در امنیت شکل گرفته است. آمریکا در عراق و افغانستان حضور ندارد و لزوم تعامل با ایران را درک کرده است و تلاش دارد تا احتمال سرنگونی این دو کشور را به حداقل برساند.

این مقاله نکته ی مهم دیگر را در تنش میان غرب و روسیه می داند و به نظرش از آنجا که اختلافات میان آمریکا و عربستان سعودی نمایان شده است و اروپا نیز می خواهد که استقلال خود از انرژی روسیه را بیشتر کند به همین دلیل نقش ایران به عنوان قدرتی تعیین کننده برای موازنه ضروری به نظر می رسد.

این مقاله در پایان می نویسد: تعامل می تواند به شفاف سازی نیز منجر شود؛ به همین دلیل تفاسیر و استدلال غربی ها در مورد انگیزه ها و اقدام های ایران نباید به علت منش و غرور ایرانی ها متفاوت نشان داده شود. اهداف واقعی ایران را می توان از طریق تعامل و گفت وگو درک کرد نه با نادیده گرفتن ایران.



***صداقت دو طرفه برای اجرای توافق لازم است

تارنمای مجله ی «فارین پالسی» نیز در بررسی نتایج گفت وگوها میان ایران و 1+5 نیز به تلویح امیدهایی را به موفقیت گفت وگوهای پیش رو بسته است و می نویسد: در صورتی که دو طرف نتوانند به توافق نهایی دست پیدا کنند غرب و آمریکا متضرر می شود زیرا مسکو برای تلافی اقداماتی که آمریکا در مورد اوکراین اتخاذ کرده است، با نزدیک شدن به ایران تحریم آمریکا را پاسخ خواهد داد.

این مقاله سپس به موضوع تبعات توافق برای دو طرف می پردازد و می نویسد: «حسن روحانی» رییس جمهوری ایران اعلام کرد که در هیچ شرایطی برنامه ی غنی سازی اورانیوم را نابود نمی کند. در درون آمریکا نیز موضوع میان کاخ سفید و کنگره مطرح است و توافقی که در نهایت امضا می شود باید بتواند این شکاف میان دو گروه را پر کند.

در همین حال «پاول پیلار» از کارشناسان مسایل بین الملل در مرکز مطالعات امنیتی دانشگاه «جورج تاون« حدود یک ماه پیش در مقاله یی در نشریه ی «منافع ملی» (National Interest) نوشت: توافق اقدام مشترکی که میان دو طرف در ماه نوامبر گذشته امضا شد از سوی یکی از دو طرف (ایران) به خوبی دنبال و اجرا می شود اما در طرف مقابل (آمریکا) تندروها تلاش می کنند تا روند را به سویی بکشانند که موجب ناکارآمدی توافق شود.

نویسنده تاکید دارد تندروها در آمریکا می خواهند به توافق حمله ور شوند حتی هنگامی که چیزی برای حمله کردن ندارند نیز بازهم به آن چنگ می زنند.

کارشناسان آمریکایی اعتقاد دارند که دولت آمریکا نیز تمایل زیادی دارد تا این توافق به سرانجام برسد به ویژه زمانی که در شرق اروپا با مسایلی رو به رو است.

این مقاله با انتقاد از روندی که برخی بانک ها و خزانه داری آمریکا در پیش گرفته اند می نویسد: چگونه می توان حسن نیت و همکاری طرف های ایران را جلب کرد وقتی که اجازه ی دسترسی به برخی پول های نفت ایران به سختی داده می شود. در حالی که این مقدار نیز انجام نشده است برخی اعضای کنگره سخن از افزایش تحریم ها می زنند.

همراستا با بسیاری از کارشناسان داخلی و خارجی که اعتقاد دارند روند و زنجیره ی تحریم ها متوقف شده است، این استاد دانشگاه و پژوهشگر امور بین الملل توصیه می کند که راه اندازی ماشین تحریم ها بر اساس خواسته اعضای کنگره بسیار سخت است، به علاوه اکنون بسیار زود است که کنگره بخواهد موضوع تحریم های بیشتر را مطرح کند و بهتر است که منتظر نتایج گفت وگوها و تعامل دو طرف باشد.

تارنمای «شورای روابط خارجی آمریکا» (cfr.org) حدود دو هفته ی پیش در گفت و گو با «باربارا اسلاوین» کارشناس مسایل ایران با ابراز خوش بینی به روند و نتیجه ی تعامل ایران و 1+5 برای حل موضوع هسته یی نوشت: علی رغم بحرانی که در اوکراین در جریان است، موضوع هسته یی مسیر خود را ادامه می دهد. گرچه توجه های بین المللی به سمت اوکراین معطوف شده است اما گفت وگوها میان ایران و 1+5 به خوبی پیش می رود و نمایندگان دو طرف برای پی ریزی (فرمول بندی ) توافق نهایی ماه هاست که تلاش می کنند و دیداری که قرار است میانه های ماه می (حدود 10 روز دیگر) برگزار شود، آغازی برای پرداختن وتدوین توافق جامع خواهد بود.

به نوشته ی این مقاله ایران و آمریکا مهمترین طرف های درگیر موضوع هستند و روسیه نیز در مورد حل این موضوع مانع سازی نخواهد کرد؛ زیرا منتظر است تا ببیند اگر توافقی حاصل نشد تجارت با ایران را گسترش دهد و قیمت نفت و گاز را در سطح بین المللی بالا نگاه دارد. اگر توافقی نیز به دست آمد و تحریم ها برداشته شدند هم روسیه تجارت خود را با ایران گسترش می دهد و زیرساخت های هسته یی بیشتری را به ایران می فروشد.

کارشناسان شورای روابط خارجی آمریکا مهمترین موضوع باقی مانده میان ایران و آمریکا را تعداد و نوع سانتریفیوژی می داند که قرار است در ایران به فعالیت خود ادامه دهند؛ ضمن اینکه چگونگی ذخیره ی اورانیوم، نظارت بین المللی و دوره ی توافق از دیگر مسایل مهم هستند و در طرف مقابل از نظر ایران هم چگونگی کاهش تحریم ها در این روند اهمیت دارد.



***نتیجه گیری

به نظر کارشناسان، مسایل مهمی بین دو طرف وجود دارد اما با هر دوره از گفت وگوها عمق این اختلاف ها با تعامل دو طرف و برنامه های پیشنهادی کشورها کمتر می شود.

موسسه ی بروکینگز در گزارش خود که به موضوع الزام های توافق فراگیر میان ایران و قدرت های جهانی پرداخته است نیز با اندکی اغماض نسبت به بندها و آینده ی گفت و گوها خوش بین بوده است و بیان می کند که تاکنون شرایط خوب پیش رفته است و دو طرف نسبت به آینده امیدوار هستند و حتی برخی مقام های عالی رتبه و دیپلمات های غربی در این گفت وگوها اعتقاد دارند گفت وگوها برای پل زدن بر روی اختلاف ها در حال پیگیری است.

بروکینگز ضمن بیان این خوش بینی تنها نکته یی را که در این بین به نقل از نویسنده -«رابرت اینهورن» که از دوستان «وندی شرمن» نماینده ی ارشد آمریکا در گروه 1+5– بیان می کند این است که زدن پل و نزدیکی دو طرف و در نهایت تصویب توافق فراگیر زمان بر است و ممکن است کمبود زمان برای بررسی جزییات باعث شود که دوره ی توافق اولیه ژنو برای یک دوره ی 6 ماهه ی دیگر تمدید شود.

در نهایت باید گفت چند دور تعامل و گفت وگو میان دو طرف خواسته ها و اهداف آن ها را از توافق فراگیر مشخص کرده است و اکنون هر دو طرف با شناخت کامل از انتظارها و خواسته های طرف مقابل می توانند با پیشنهادها و نوع ادبیاتی که ارایه می کنند، روند تدریجی حل و فصل کامل موضوع را عملیاتی کنند.

*گروه پژوهش های خبری

پژوهش**9130**2054