نگاه استراتژیک مالکی به انتخابات؛ تشریح شرایط کنونی عراق و ائتلافها

به گزارش خبرگزاری مهر، نشست بررسی انتخابات پارلمانی عراق با حضور چند نفر از کارشناسان و پژوهشگران مسائل خاورمیانه در خبرگزاری مهر برگزار شد. محمود خلیل زاده کارشناس و تحلیلگر مسائل خاورمیانه، حسن هانی زاده کارشناس و تحلیلگر مسائل خاورمیانه و سیامک کاکایی پژوهشگر مسائل عراق و ترکیه از جمله حاضران در این نشست بودند.

محمود خلیل زاده درباره انتخابات پارلمانی پیش روی عراق اظهار داشت: اصولا مجلس نمایندگان عراق سومین دوره خود را طی می کند. در عراق دو انتخابات صورت می گیرد انتخابات شوراهای استانی و پارلمانی. شوراهای استانی سومین دوره آن سال گذشته انجام شد اما انتخابات پارلمانی عراق مهم است زیرا بر اساس قانون اساسی، نمایندگان پارلمان هم ریاست جمهوری و هم نخست وزیری را انتخاب می کنند.

این انتخابات نخستین انتخابات پس از خروج اشغالگران آمریکایی از عراق است. بنابراین مدیریت صحنه انتخابات و تحولات قبل و پس از آن به دست خود عراقی ها است.

اما شرایطی که انتخابات پارلمانی عراق در آن برگزار می شود: در حال حاضر ما در عراق شاهد چند موضوع هستیم. 1- انسجام میان گروه های شیعی به هم خورده است. روابط عمار حکیم رئیس مجلس اعلای اسلامی عراق با نوری المالکی نخست وزیر و نیز روابط مقتدی صدر رهبر جریان صدر با مالکی همانند گذشته نیست.

2- مرجعیت شیعه ارتباط خود را با گروه های سیاسی وابسته به اکثریت کاهش داده است.

3- سخت شدن ماموریت دولت کنونی عراق در حل مشکلات اساسی مردم مثل پرونده امنیتی، معیشتی و مبارزه با فساد به دلیل کارشکنی برخی گروههای سیاسی و تشدید اقدامات خرابکارانه گروههای تروریستی مورد حمایت برخی رژیمهای منطقه ای

4- مرجعیت اعلام می کند مردم برای تغییر وضعیت کنونی در انتخابات شرکت کنند.

5- فقدان یک شخصیت ملی که دارای پایگاه اجتماعی و قدرت باشد همچون جلال طالبانی وی شخصیتی کاریزماتیک بود که در میان تمام گروه ها از مقبولیت برخوردار بود، اما اکنون در عراق شاهد چنین شخصیتی نیستیم.

6- اختلاف میان جریان های کرد با دولت مرکزی بغداد یعنی اختلاف میان جریان های کرد و شیعه. این اختلاف منجر به یک واگرایی و گریز از مرکز از سوی کردها شده است.

7- احساس شدید نابرابری در میان اهل سنت: اهل سنت به چند دسته تقسیم می شود: 1- القاعده و گروه های تروریستی 2- گروه های سیاسی 3- مردم که در طول یک سال گذشته اعتراضات ضد دولتی در برخی استانهای عراق داشتند. این احساس نابرابری بار امنیتی دارد و باعث حرکت به سوی ناامنی و بی ثباتی می شود.

8- فقدان کارآمدی پارلمان: جایی که تمام نمایندگان ملت در آن حضور دارند و می توانند بر عملکرد دولت نظارت داشته باشند و مشکلات اقتصادی مردم را حل کنند و در میان مردم انسجام به وجود آورند.

9- فقدان انسجام و هویت ملی در میان مردم

10- عدم پذیرش حاکمیت عراق از سوی کشورهای عربی: غیر از ایران، همسایگان عراق حاکمیت این کشور را نپذیرفته اند و یا با آن چالش دارند.

11- تعمیق شکافهای مذهبی: در عراق شاهد نزاع میان کرد و عرب نیستیم بلکه شاهد تعمیق شکاف های مذهبی در میان مردم هستیم.

12- حضور ثابت گروه های تروریستی

ابعاد مثبت شرایط کنونی عراق:

1- از لحاظ اقتصادی و درآمدهای نفتی با بهبود مواجه شده است.

2- از لحاظ بهبود شرایط معیشتی نسبت به چند سال گذشته بهتر شده است.

3- پذیرفته شدن در جامعه جهانی

4- روابط آن با قدرت های بزرگ تعریف شده است به عنوان مثال آمریکا دنبال استقرار و ثبات در عراق است و هیچ کدام از بازیگران در عرصه سیاست عراق، خلاف منافع استراتژیک آمریکا حرکت نمی کنند.

حسن هانی زاده نیز اظهار داشت: تشکل های حاضر در عرصه انتخابات فعلی عراق 39 گروه و جریان است که مهمترین آنها عبارتند از: ائتلاف دولت قانون به ریاست "نوری المالکی"، ائتلاف المواطن (شهروند) به ریاست "عمار حکیم"، ائتلاف الوطنیه به ریاست "ایاد علاوی"، جریان اصلاح ملی، فهرست الاحرار، ائتلاف متحدون به ریاست "اسامه النجیفی"، فهرست العربیه به ریاست صالح المطلک، ائتلاف "دیاله هویت ما" به ریاست "عامر خیزران".

سومین ائتلاف، کردها هستند: ائتلاف اتحادیه میهنی کردستان عراق، حزب دمکرات، اتحاد اسلامی و جماعت اسلامی. بیشترین بحث مربوط به اختلاف میان گروه های شیعی عراق است که ممکن است این اختلاف، شکافی ایجاد کند که در نهایت موضوع توافق بر سر انتخاب نخست وزیر را با چالش مواجه کند. هنوز شخصیت قابل قبول و قدرتمندی که بتواند عراق را از وضعیت فعلی نجات دهد در میان شیعیان به چشم نمی خورد به جز چند گزینه همچون: "بیان جبر" اما وی با کشورهای عربی همچون اردن و عربستان و کشورهای حوزه خلیج فارس به دلیل مواضعی که در دوران تصدی وزارت کشور داشته است چالش دارد هر چند وی در میان شیعیان عراق مقبولیت دارد.

شخصیت های دیگری مطرح هستند که چندان شناخته شده نیستند همچون "علی الادیب"، "عادل عبدالمهدی"، "خضیر الخزاعی" معاون رئیس جمهوری عراق و "هادی العامری" وزیر راه و ترابری که تجربه چندانی ندارند اما مالکی در طول 8 سال گذشته با وجود کارشکنی های بسیار توانسته است انسجامی ایجاد کند اما اگر اکنون با وجود اختلاف با دیگر گروه های شیعی نتواند به توافق برسد بر سر انتخاب نخست وزیر با چالش مواجه خواهد شد. و این احتمال وجود دارد در آینده ایاد علاوی با کردها و ائتلاف متحدون همگرایی بیشتری داشته باشد و بتواند در حقیقت پست نخست وزیری را در آینده به دست بگیرد که تصدی نخست وزیری از سوی علاوی، عراق و منطقه را با چالشهایی مواجه خواهد کرد.

علاوی مقبولیت زیادی در میان شیعیان و مرجعیت ندارد اما از سوی عربستان سعودی، قطر و کشورهای حاشیه خلیج فارس به شدت حمایت می شود و هم اکنون جریان های رسانه ای همچون العربیه و الجزیره به شدت از وی حمایت می کنند و سعی می کنند وی را به صحنه سیاسی بازگردانند.

در نهایت وضعیت عراق بسیار غبارآلود است و تا به پایان رسیدن شمارش آراء انتخاباتی نمی توان داوری کرد که کدام ائتلاف اکثریت کرسی های پارلمانی را به دست خواهد آورد. اگر نوری المالکی بتواند ظرف چند روز آینده گروه های تروریستی را در الانبار و فلوجه سرکوب کند قطعا دستاورد قابل قبولی برای پیروزی در انتخابات پارلمانی عراق خواهد داشت در غیر این صورت رای شکننده ای به دست خواهد آورد و ناگزیر به ائتلاف با گروه های کوچک خواهد بود.

وی درباره توافق احتمالی آمریکا و عربستان درباره نخست وزیری ایاد علاوی نیز گفت: به هر حال آمریکایی ها بیشتر ناظر بر انتخابات و تحولات عراق هستند، اما عربستان سعودی به دنبال دخالت در امور داخلی عراق است هر چند عربستان خیلی نفوذ معنوی در میان شیعیان عراق ندارد، اما به لحاظ مالی به پیروزی ایاد علاوی و طیف های غیر همسو با ایران کمک می کند و اکنون جریان سازی های بسیاری در رسانه های عربستان و قطر آغاز شده است و هدف این اقدامات پیروزی علاوی در انتخابات پارلمانی است.

اما با توجه به پیشینه بعثی ایاد علاوی و اینکه وی یک شیعه سکولار است به نظر نمی آید که وی بتواند بیشترین کرسی های پارلمانی را به دست آورد، اما ممکن است وی از طریق ائتلاف با ائتلاف کردستان و متحدون بتواند اکثریت را به دست آورد.

سیامک کاکایی در ادامه این نشست درباره ائتلاف های انتخاباتی اظهار داشت: هم اکنون در عراق تقسیم بندی ایجاد شده است و 3 سر شاخه کرد، سنت و شیعه وجود دارد. 2 نکته را باید مد نظر داشت. اول اینکه عوامل بیرونی گسل های بحران ساز در عراق را تشدید می کند و دوم مشکل دولت ملت سازی در عراق است و این کشور هنوز پس از گذشت 10 سال از سقوط رژیم صدام، پروسه دولت ملت سازی را محقق نکرده است.

مباحث قومی مذهبی در بستر سیاسی یعنی حکومت داری برآمد، افراد در عراق فی نفسه با یکدیگر مشکل ندارند بلکه سیاست و حکومت در عراق به گونه ای بوده است که این نارضایتی ها را در پیکر خود باقی گذاشته است. به همین دلیل عراق بیشتر به سوی واگرایی حرکت می کند تا همگرایی، همین مسئله در 4 سال گذشته محرز بود که دولت مالکی تا چه اندازه شکننده بود و گاهی اوقات تا مرز نابودی پیش رفت و یکسری ملاحظات مانع از این امر شد.

در ارتباط با خود انتخابات که بسیار مهم است. چون نظام حکومتی در عراق پارلمانی است لذا پارلمان، نقطه ثقل تصمیم گیری در عراق محسوب می شود. ائتلاف های انتخاباتی منشعب از 3 گروه اصلی (کرد، شیعه و تسنن) است. نسبت به انتخابات قبلی دو یا چند وجهه مشخصی وجود دارد و ائتلاف های انتخاباتی مورد توجه است اول اینکه برخی از ائتلاف های قبلی تعداد کمی با عنوان پیشین باقی ماندند مثل ائتلاف دولت قانون اما گروه های دیگری که قبلا بودند اما اکنون اکنون حضور ندارند.

یک نوع نرمش در ائتلاف دولت قانون وجود دارد. در میان گروه های شیعه ائتلاف دولت قانون، جبهه اصلاح ملی به رهبری ابراهیم جعفری و حتی فهرست ایاد علاوی مهمترین گروه هایی هستند که در انتخابات با اقبال مواجه خواهند شد. در واقع بهتر است بگوییم این ائتلاف ها دارای پایگاه های سنتی خود هستند.

وجه دوم این انتخابات این است که در درون ائتلاف های شیعه رقابت برای به دست آوردن آراء بیشتر در محیط گسترده تر نسبت به اهل سنت و کرد وجود دارد. این رقابت در استان هایی مثل استان های شمالی و دیاله یک ائتلاف همگن میان شیعه، اهل سنت و کردها در بیرون از محیط جغرافیای خودشان ایجاد شده است. در مورد اهل سنت نیز همین شکل است در خارج از حوزه خاص جغرافیای خودشان یک نوع ائتلاف واحد تشکیل داده اند. کردها نیز همین روند را در پیش گرفته اند.

مسئله سوم، نوعی انشقاق سیاسی در نگرش سیاسی ائتلاف ها است که بیشتر در میان کردها به چشم می خورد چرا که نتوانستند ائتلاف واحدی را در 3 استان کردنشین تشکیل دهند. منظور، گروه های اصلی کرد است 4 جناح اصلی همچون فهرست گوران و گروه های اسلامی هر کدام جداگانه در استان های کردنشین شرکت کردند علاوه براین در اقلیم کردستان عراق انتخابات شوراهای استانی نیز به همراه انتخابات پارلمانی برگزار می شود.

این ساختار کلی ائتلاف ها در میان گروه های شیعه، کردها و اهل سنت بود. در 4 سال گذشته سطوح اصطحکاک میان اهل سنت به وجود آمده است و با توجه به نارضایتی و نابرابری در استان های مختلف الانبار و صلاح الدین در واقع برای اهل سنت مسلم شده است که خواسته و آگاهانه از عرصه سیاست کنار گذاشته شده است به خصوص پس از پرونده طارق الهاشمی به هر حال وی یک شخصیت مهم اهل سنت عراق بود که خروج وی از کشور موجب تغییر در آرایش سیاسی در اهل سنت عراق شد.

به هر حال در محیط بیرون عراق، رشته تحولات خاورمیانه حتی سوریه و مسائل منطقه اربیل بر محیط داخلی عراق تاثیرگذار بوده است به ویژه اوضاع امنیتی در استان الانبار یک پای دولت را لنگ کرده است در ارتباط با مانور دادن بر روی مسائل امنیتی و فضای کلی انتخابات، چرا که ائتلاف دولت قانون مهمترین محور برنامه های انتخاباتی که مطرح کرده است مبارزه با تروریسم و مشت آهنین است ولی شرایط سیاسی امنیتی و حتی سوق دادن فضای اجتماعی عراق صرفا تحت تاثیر رشته تحولات عراق نیست بنابراین مسائل بیرونی بر محیط درونی عراق نیز تاثیر گذاشته است.

شیوه انتخابات در عراق، فهرست باز است و تعداد کرسی های هر استان نیز مشخص است اینکه در خارج از ائتلاف به عنوان نمونه ائتلاف ملی نینوا به رهبری عمار حکیم تشکیل شده است که هم شامل عمار حکیم، هم فهرست الاحرار و اقای "ابراهیم جعفری" و "احمد چلپی" است و برخی گروه های ائتلاف دولت قانون نیز در اینجا فهرست دارند و زمانی که گروه ها در بیرون، ائتلاف می کنند قصد دارند توجه مردم را به این ائتلاف ها جلب می کنند تا کرسی های بیشتری کسب کنند.

اما نگاه استراتژیک نوری المالکی این است که آراء بیشتری را نسبت به رقبای شیعه خود به دست آورد دوم اینکه وی به دنبال این است که بعد از انتخابات بتواند گروه ها را دور هم جمع کند تا دولت ائتلافی تشکیل دهند و نخست وزیر نیز از سوی شیعیان تعیین می شود و فرقی نمی کند چه گروه شیعه ای آراء بیشتری را به دست آورد.

به نظر می رسد انتخابات پارلمانی کنونی به مثابه یک همه پرسی برای ائتلاف دولت قانون است تا وزن سیاسی خود را بیازماید و لذا این روزها شاهدیم مالکی با قدرت بیشتری صحبت می کند و به هر حال عملکرد یک ساله نوری المالکی این است که پایداری هایی را نسبت به معترضان و اقلیم کردستان عراق نشان داده است تا خود را یک شخص ملی گرا نشان دهد. اگر چه دامنه انتقادها از مالکی زیاد است و این نکته را نیز نباید نادیده گرفت.

محمود خلیل زاده در ادامه این نشست خاطرنشان کرد: در ارتباط با اظهارات آقای کاکایی باید بگویم اول اینکه ائتلاف دولت قانون نسبت به انتخابات گذشته سپاه بدر را به خود افزوده است. دوم اینکه ائتلاف المواطن نسبت به انتخابات گذشته سپاه بدر را از دست داده است. در شیعه نیز باید گفت جریان صدر متکثر شده است در درون اهل سنت نیز قبلا یک ائتلاف به رهبری ایاد علاوی وجود داشت اما اکنون 3 ائتلاف وجود دارد. در کردها نیز همه گروه ها به صورت جدا در انتخابات شرکت کرده اند.

پیش از این در مناطق چالشی مثل دیاله، کرکوک، صلاح الدین و نینوا همه یعنی کرد، شیعه و اهل تسنن با یک فهرست شرکت می کردند اما اکنون هر جریانی با فهرست جدا در این مناطق شرکت کرده است و نکته دیگر این است که اهل سنت واقعا به 3 طیف تبدیل شده است و بنابراین دیگر دوره ایاد علاوی که ریاست تمامی جریان های سنی را برعهده داشت گذشته است.

ادامه دارد...