آسیای مرکزی منطقه ای طلایی برای توسعه اقتصاد ایران

سرزمین آسیای مرکزی در قلب اوراسیا واقع است و مرز مشترکی با آب های آزاد جهان ندارد. این منطقه، کشورهای ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و قزاقستان را در خود جای داده است و در طول تاریخ با عنوان بخش کوچکی از جاده ابریشم شناخته شده است.

تحلیلگران اعتقاد دارند که اشتراکات فرهنگی، زبانی و تاریخی کشورهای آسیای مرکزی با ایران، امتیاز ویژه ای برای تهران فراهم آورده است تا ضمن ارتقای جایگاه این منطقه به لحاظ قرار گرفتن در مسیر توسعه یافتگی، بخشی از جهش در اقتصاد ایران را نیز سبب شد.

کارشناسان معتقدند، ظرفیت های معدنی و نفت و گاز، جمعیت زیاد و بازار مناسب آسیای مرکزی برای کالاهای ایرانی، این منطقه را به میدان مناسبی برای جهش اقتصادی ایران تبدیل کرده است.

آسیای مرکزی در طول تاریخ، به مانند جاده ای برای پیوند میان مردم، جابجایی کالاها بین اروپا، خاورمیانه، آسیای جنوبی و آسیای شرقی عمل کرده است و اکنون ایران این فرصت را دارد تا از این جاده در جهت شکوفایی اقتصادی خود بهره ببرد.

حضور قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای برای استفاده از فرصت های اقتصادی و جغرافیایی آسیای مرکزی مبین اهمیت این منطقه حساس است.

ویژگی های داخلی و جغرافیایی کشورهای منطقه آسیای مرکزی آنچنان با اهمیت است که این منطقه را، به چالش بین قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای تبدیل کرده است. منطقه ای که در آن به غیر از پنج کشور ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان، قزاقستان و ترکمنستان، قدرت های منطقه ای روسیه، ترکیه، هند، چین و ایران و دو قدرت فرامنطقه ای آمریکا و اتحادیه اروپا به رقابت برای تامین منافع خود می پردازند.

موقعیت جغرافیایی آسیای مرکزی، منابع و ذخایر فراوان نفت و گاز، موقعیت گذرگاهی - ارتباطی، ارزش استراتژیک و ژئوتکونومیک دریای خزر، کنترل تولید منابع و خطوط لوله انرژی، توان تاثیرگذاری بر بحران های منطقه و علایق مشترک فرهنگی، تاریخی و اقتصادی میان کشورهای منطقه با برخی همسایگان، باعث شده است که قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای برای تحقق اهداف خود و پر کردن خلا قدرت بعد از فروپاشی شوروی در آسیای مرکزی به رقابت بپردازند.

این ویژگی های کشورهای منطقه آسیای مرکزی باعث شد این منطقه در نظریه های ژئوپلیتیک جایگاهی مهم داشته باشد. البته به دلیل آنکه این کشورها تا سال 1991 بخشی از جماهیر شوروی بوده اند، در بیشتر نظریه های کلاسیک ژئوپلیتیک، این منطقه در چارچوب «هارتلند» مورد توجه قرار می گرفت، اما در نظریه های جدیدتر، آسیای مرکزی به دلیل ویژگی های فرهنگی - تمدنی، موقعیت جغرافیایی و استراتژیک و همچنین اهمیت ژئواکونومیک مورد توجه قرار گرفت و حتی از جایگاه برجسته ای در نقشه جهان برخوردار است.

به لحاظ موقعیت جغرافیایی، آسیای مرکزی در حد فاصل اروپا در غرب، آسیا در شرق، روسیه در شمال و جهان اسلام در جنوب قرار گرفته است. کشورهای این منطقه محصور در خشکی هستند و تنها به واسطه خاک کشورهای همجوار به آب های آزاد دسترسی دارند.

منطقه آسیای مرکزی دومین ذخایر انرژی دنیا را در اختیار دارد. علاوه بر این، تعداد زیادی از معادن فلزات کمیاب مانند طلا، مس، اورانیوم و فلزات سنگین در این منطقه واقع است.

این منطقه در محل برخورد و تقاطع فرهنگ های شرق و غرب، شامل فرهنگ آریایی و ترکی و اسلامی و از نظر تاریخی در مسیر جاده ابریشم قرار گرفته است.

آسیای مرکزی برخوردار از بازار مصرف بیش از 60 میلیون سکنه است که می تواند بازار مناسبی برای کالاهای ایرانی باشد، کالاهایی که مردم آریایی تبار آسیای مرکزی علاقه وافری به آن دارند.

محقق تاریخ تاجیکستان و آسیای مرکزی و سفیر سابق ایران در تاجیکستان به ایرنا گفت: اگر چه آسیای مرکزی در جایگاه سیاست خارجی ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است، اما لازم است تصمیم گیرندگان سیاست خارجی کشورمان به این منطقه اولویت خاصی دهند.

علی اصغر شعر دوست در توضیح اهمیت این منطقه می گوید: وجود اشتراکات و پیوندهای تاریخی، فرهنگی و دینی میان ایران و آسیای مرکزی و نیز پتانسیل های عظیم نفت و گاز، جمعیت زیاد، بازار مناسب برای کالاهای ایرانی و به خصوص محصور بودن این منطقه در خشکی و استفاده از فضا و قلمرو ایران به عنوان اقتصادی ترین مسیر برای سایر کشورهای منطقه از مهمترین عوامل ایجاد فرصت های بالقوه برای ایران و ایجاد زمینه های متنوع و گسترده برای تعمیق و گسترش روابط فی مابین است.

شعردوست گفت: منطقه آسیای مرکزی پس از فروپاشی شوروی به ویژه پس از حملات تروریستی 11 سپتامبر، محلی برای عرصه رقابت قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای شده است از این رو جمهوری اسلامی ایران با وجود امتیازات خاصی که در این منطقه دارد، نباید فرصت ها را از دست دهد.

وی تصریح کرد: شایسته است ایران به عنوان یکی از بزرگترین قدرت های منطقه ای در آسیای مرکزی از امتیازات خاص خود در این منطقه بهره لازم ببرد.

«ولی کوزه گر کالجی» پژوهشگر حوزه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز نیز می گوید: حقیقت آن است که ایران به عنوان یکی از کشورهای مهم منطقه و همسایه جنوبی آسیای مرکزی، در برخورد با این کشورها با چالش ها و فرصت های ویژه ای روبرو است.

وی گفت: جمهوری اسلامی ایران به جهت قرابت، علایق و مشترکات فرهنگی، تاریخی و دینی با کشورهای آسیای مرکزی پس از فروپاشی شوروی، در صدد نفوذ و حضور در هر یک از کشورها برآمد.

کالجی تصریح کرد: در دو دهه گذشته سیاست خارجی ایران با عوامل متعدد همگرایی و واگرایی مواجه بود که درک صحیح آن می تواند به اتخاذ یک دیپلماسی واقع بینانه، پویا، همه جانبه و سازگار با واقعیت های منطقه آسیای مرکزی منجر شود و در قبال آن ایران بتواند در میان انبوهی از قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای سهم مناسبی از ظرفیت های سیاسی - اقتصادی و فرهنگی منطقه آسیای مرکزی را در اختیار بگیرد.

وی گفت: به رغم پیوندهای جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی، سیاست خارجی ایران نتوانسته است از جایگاه مطلوب، موثر و مورد انتظار در منطقه آسیای مرکزی برخوردار شود.

این پژوهشگر حوزه مطالعات آسیای مرکزی افزود: بنابراین ضرورت بازنگری کلی اما تدریجی و ارائه تعریفی روشن و دقیق در سیاست خارجی ایران در قبال منطقه آسیای مرکزی با توجه به واقعیت های امروز ایران، منطقه و محیط بین المللی بیش از هر زمان دیگری احساس می شود.

وی تصریح کرد: در ترسیم هرگونه چشم اندازی باید به مولفه های فرهنگی و تمدنی ایران به عنوان مهم ترین عامل پیشبرد سیاست خارجی ایران در منطقه آسیای مرکزی توجه شود.

کوزه گر کالجی اظهار داشت: تاکید بر فرهنگ بومی می تواند زمینه سالمی برای روابط متقابل در زمینه تمدنی با آسیای مرکزی ایجاد کند.

برخی تحلیلگران، آسیای مرکزی را سکوی پرش کشورهای غرب به طرف ایران می دانند.

«میخاییل آقاجانیان» یک کارشناس سیاسی روس و تحلیلگر مسائل آسیای مرکزی می گوید: گرایش غرب برای برقراری و تقویت روابط با ایران در پی دیپلماسی فعال دولت روحانی روز به روز بیشتر می شود و از طرفی روابط تنگاتنگ بعضی کشورهای غرب با بزرگترین کشورهای آسیای مرکزی می تواند به این روند کمک کند.

وی تصریح کرد: ممکن است از این نظر پایگاه آسیای مرکزی برای جهش به سمت ایران در حد زیادی مورد تقاضای غرب و از جمله بریتانیا قرار گیرد.

آقاجانیان اظهار داشت: غرب با استفاده از پایگاه آسیای مرکزی می خواهد به اجرای طرح های بزرگ بازرگانی با ایران برسد.

وی تصریح کرد: در روابط ایران و کشورهای آسیای مرکزی روابطی صاف و بدون فراز و نشیب دیده می شود که توان بالقوه آن در زمینه تعمیق مناسبات اقتصادی هنوز بالفعل نشده است.

آقاجانیان گفت: مقامات جمهوری های آسیای مرکزی در روابط پیچیده بین غرب و ایران سنجیدگی خاصی از خود نشان می دهند و بلوک اقتصادی روابط ایرانی - آسیای مرکزی مستلزم پیشرفت های کیفی است.

وی از قزاقستان به عنوان یکی از بهترین کشورهای حوزه آسیای مرکزی در این مورد نام برد و گفت: این کشور خلاف همسایگان منطقه ای خود موفق شده است سیستم بسیار متعادل در روابط سیاسی خارجی با همه نیروهای فرا منطقه ای برقرار کند و در جدول فشرده زمانبندی همکاری اقتصادی با آنها شرکت کند.

این کارشناس افزود: روابط بین ایران و قزاقستان روابطی است که در آن بر احترام متقابل تأکید شده و جنبه اعتماد متقابل به طور فزاینده ای رشد می کند. غرب و از جمله بریتانیا می توانند از همین عامل برای برقراری روابط با ایران در سال های آینده استفاده کنند.

به گفته آقاجانیان، کشور قزاقستان مدعی لقب مجری منافع بریتانیا و شریک اساسی اقتصادی در تلاش های آینده برای نزدیک شدن به محور ایرانی است.

تبادلات متقابل بازرگانی و اقتصادی ایران و قزاستان که اکنون معادل فقط یک میلیارد و 300 میلیون دلار است، بسیار ناچیز به نظر می آید و بر همین اساس «قربان صیفی» سفیر ایران در قزاقستان اظهار اطمینان می کند که در آینده می توان تبادلات بازرگانی متقابل را تا پنج میلیارد دلار بالا برد.

در میان کشورهای آسیای مرکزی، کشور فارسی زبان تاجیکستان در قلب آسیای مرکزی که بیشترین نزدیکی و روابط عمیق را با ایران دارد، می تواند مرکز تبالات اقتصادی کشورمان با آسیای مرکزی قرار گیرد.

«محمود صدری» سرپرست سفارت ایران در تاجیکستان به ایرنا گفت: در میان کشورهای حوزه قفقاز و کشورهای آسیایی، ایران بیشترین فعالیت سودمند را در تاجیکستان دارد به گونه ای که مردم تاجیک در انتخاب محصولات مورد نیاز خود، محصولات ایرانی را ترجیح می دهند و کالاهای ایرانی در سبد غذایی و خانه های تاجیکان از اعتبار و جایگاه ویژه ای برخوردار است.

صدری با بیان اینکه سفارت ایران برای حضور فعال اقتصادی شرکت ها و افراد در تاجیکستان در شرایط مساوی حق تقدم را به بخش خصوصی می دهد، افزود: به کسانی که مایل به سرمایه گذاری در تاجیکستان هستند توصیه می کنیم در اخذ قراردادهای خود برای جلوگیری از بروز اختلافات احتمالی، سفارت ایران را طرف قرارداد قرار دهند.

وی گفت: درحال حاضر 170 شرکت ایرانی در این کشور ثبت و مشغول فعالیت های مختلف اقتصادی هستند.

«حسن علی کرمعلی اف» معاون اتاق بازرگانی تاجیکستان معتقد است که با وجود رشد مناسبات اقتصادی دو کشور ایران و تاجیکستان در سال های گذشته حجم مبادلات اقتصای موجود ناکافی است و نیاز به رشد بیشتری دارد.

وی حجم مبادلات اقتصادی دو کشور در سال 2013 را حدود 300 میلیون دلارعنوان کرد و افزود: این حجم از مناسبات اقتصادی برای دو کشور دوست و برادر بسیار ناچیز است.

آساق**1663**1545