پویش آمریکایی در مسیر راهبرد آسیایی

سفر یک هفته ای «باراک اوباما» رییس جمهوری آمریکا، به آسیا که از چهارشنبه هفته گذشته آغاز شده است، در روزهای پیش رو ادامه خواهد یافت. در نخستین روز از این سفر، اوباما با رهبران توکیو دیدار و در زمینه مسائل گوناگون گفت و گو کرد.

وی پس از پایان ماموریت خود در ژاپن، راهی کره جنوبی شد تا روز جمعه با رییس جمهوری این کشور به رایزنی بنشیند.

رییس جمهوری آمریکا به ترتیب ششم و هشتم اردیبهشت ماه راهی مالزی و فیلیپین خواهد شد تا دستورهای کار سفر یک هفته ای خود را به فرجام برساند. محور اصلی این سفر به گفته ناظران زیر سازی جاده ای است که قرار است عرابه سیاست کلان آسیایی آمریکا بر روی آن شتاب گیرد.

**نگاهی به برنامه سفر آسیایی رییس جمهوری آمریکا

بر هم خوردن پی در پی برنامه های سفر اوباما به مقصد کشورهای آسیایی که یک بار آن به دلیل مشکلات داخلی و تعطیلی دولت این کشور رخ داد، سبب شد تا این سفر برای آمریکایی ها و متحدان منطقه ای واشنگتن از اهمیتی دوچندان برخوردار شود.

به طور کلی، اطمینان بخشی به کشورهایی چون ژاپن، کره جنوبی و فیلیپین در برابر تهدیدهای امنیتی منطقه و نیز پشتیبانی از این متحدان منطقه ای در کشاکش اختلاف های سرزمینی با چین، از مهمترین دستورهای کار این سفر به شمار می رود.

اوباما در ژاپن کوشید گسترش روابط همه جانبه با این کشور را به طور جدی پیگیری کند. در کنار گفت و گوهای فشرده در زمینه روابط سیاسی، نظامی و امنیتی 2 کشور، اوباما و «شینزو آبه» نخست وزیر ژاپن، رایزنی های فشرده ای را در مورد توافق تجاری همکاری 2 سوی اقیانوس آرام یا پیمان «مشارکت ترانس پاسیفیک» با نشان اختصاری (T.P.P) به پیش بردند.

پیش از سفر رییس جمهوری آمریکا به ژاپن، بسیاری از تحلیلگران تصریح داشتند اختلاف نظرها در مورد نرخ تعرفه کالاهای مبادلاتی به ویژه محصولات کشاورزی و دامپروری از جمله موانعی است که می تواند این رایزنی ها را با دشواری روبرو سازد.

هر چند مقام های ژاپنی از اعلان جزییات گفت و گوهای تجاری با آمریکا خودداری کرده اند، اما شدت اختلاف نظرها همچنان سبب شده تا رهبران 2کشور نتوانند در توکیو به نتیجه ای مشخص دست یابند.

ˈمشارکت ترانس پاسیفیکˈ پیمانی است که از سال 2010 میلادی (1389 خورشیدی) تاکنون روی میز گفت و گوهای آمریکا با 11 کشور پیرامونی اقیانوس آرام از جمله ژاپن، کانادا، استرالیا، مکزیک و مالزی قرار داشته و تاکنون به نتیجه ای مشخص نرسیده است.

به باور ناظران، این پیمان با درهم تنیده تر کردن پیوندهای اقتصادی 12 کشور پیرامونی اقیانوس آرام (با 40 درصد از مجموع اقتصاد جهانی) در کنار منافع اقتصادی 2 و چند سویه برای اعضا، جای پای آمریکایی ها را در اقتصاد منطقه یاد شده مستحکم تر خواهد ساخت.

در پایان سفر اوباما به ژاپن، بیانیه ای صادر شد که نخست وزیر ژاپن آن را دستاورد مهم این سفر و بیانیه ای تاریخی برای 2 کشور توصیف کرد.

در بیانیه یاد شده، رییس جمهوری آمریکا با اعلان پشتیبانی از متحد منطقه ای این کشور در برابر هر گونه اقدام یکجانبه و الزام آور برای تحقق ادعاهای سرزمینی، جزایر مورد اختلاف چین و ژاپن در دریای چین شرقی را مشمول پیمان دفاعی واشنگتن و توکیو دانست.

به بیان دیگر، واشنگتن در صورت هرگونه درگیری نظامی بین چین و ژاپن بر سر جزایر یاد شده از متحد خود در منطقه پشتیبانی خواهد کرد.

اوباما پس از ترک ژاپن وارد سئول پایتخت کره جنوبی شد. این در حالی است که این کشور در این روزها سوگوار غرق کشتی مسافربری و مرگ شمار قابل توجهی از شهروندان خود است و همزمان، تحولات منطقه را با دیده نگرانی دنبال می کند.

در روزهای گذشته مقام های سئول اعلام کردند شواهدی در دست دارند که مقدمه چینی پیونگ یانگ برای انجام چهارمین آزمایش هسته ای را تایید می کند.

هر چند برخی رسانه های چینی همچون «گلوبال تایمز» روزنامه انگلیسی زبان این کشور، اعلام کرده است بر پایه اطلاعات موجود دستکم تا یک ماه آینده امکان انجام این آزمایش وجود نخواهد داشت، اما رهبران سئول تصریح داشته اند ممکن است با ورود اوباما به منطقه، پیونگ یانگ دست به انجام چهارمین آزمایش هسته ای خود بزند.

به باور ناظران، بروز نشانه های انجام چهارمین آزمایش هسته ای، حتی اگر این رخداد به وقوع نپیوندد، برای رهبران پیونگ یانگ ابزاری در جهت قدرت نمایی و زیر تاثیر قرار دادن سفر رییس جمهوری آمریکا به منطقه خواهد بود.

با توجه به پررنگ تر شدن تهدیدهای نظامی- امنیتی کره شمالی، تحولات شبه جزیره در دیدار اوباما و «پارک گئون های» رییس جمهوری کره جنوبی، به محور اصلی گفت و گو ها تبدیل شد.

رییس جمهوری آمریکا در دیدار با همتای کره ای خود کوشید تا در کنار اعلان پشتیبانی از دوست منطقه ای واشنگتن، کره جنوبی و ژاپن را به هم نزدیک تر کند.

سئول و توکیو به عنوان نزدیک ترین دوستان واشنگتن در منطقه، به دلیل مسائل مربوط به دوران اشغال شبه جزیره کره از سوی نظامیان ژاپنی رویکردهایی نه چندان خوشبینانه نسبت به یکدیگر دارند.

اقدام های حساسیت برانگیزی چون بازدید مقام های ژاپنی از یادبود سربازان کشته شده که چینی ها و کره ای ها آنان را جنایتکاران جنگی می دانند، سبب شده تا در ماه های گذشته فضای بدبینی بین توکیو و سئول تشدید شود.

اختلاف های سرزمینی در آب های پیرامونی نیز بر شکاف های بین سئول و توکیو افزوده و زمینه های افزایش واگرایی 2 کشور را فراهم آورده است.

هر چند در ماه گذشته رهبران سئول و توکیو با میانجیگری اوباما با هم دیدار کردند، اما پابرجایی فضای بی اعتمادی میان 2 کشور سبب شد تا رییس جمهوری آمریکا در این سفر نیز بخش عمده ای از توان دیپلماتیک خود را صرف نزدیک کردن متحدان منطقه ای به یکدیگر سازد.

اوباما پس از کره جنوبی راهی مالزی می شود تا اهداف مربوط به پیمان ترانس پاسیفیک را در این کشور نیز دنبال کند. البته به گفته «مصطفی محمد» وزیر صنعت و تجارت مالزی، برنامه کاری اوباما در این کشور به گفت و گو در مورد پیمان یاد شده محدود نخواهد شد.

بنابر اعلان «برناما» خبرگزاری رسمی مالزی به نقل از مقام های این کشور، مسائل مربوط به آموزش، برنامه های امنیتی و دفاعی و نیز همکاری های منطقه ای و دیپلماتیک از مهمترین محورهای گفت و گوهای اوباما با «نجیب تون رزاق» نخست وزیر مالزی خواهد بود.

آخرین مقصد سفر رییس جمهوری آمریکا به منطقه فیلیپین است که در سال های گذشته جایگاه مهمتری در برنامه های نظامی آمریکا در آسیا-اقیانوس آرام یافته است.

تحلیلگران، گفت و گو در مورد وضعیت نیروها و یگان های نظامی آمریکا در این کشور و مساله اختلاف های سرزمینی فیلیپین و چین در آب های دریای چین جنوبی را به عنوان مهمترین دستورهای کار رایزنی رهبران واشنگتن و مانیل قلمداد می کنند.

**مهار چین هدف اصلی تکاپوی آسیایی اوباما

آنچه مشخص است اینکه واشنگتن در راهبرد های تازه دفاعی- امنیتی خود، جایگاه مهمی را به برنامه مهار چین اختصاص داده است. همین مساله سبب شده تا چینی ها با بدبینی به سفر اوباما به منطقه بنگرند.

از دید بسیاری از تحلیلگران، رهبران واشنگتن که همچنان خود را درگیر مسائل خاورمیانه و همچنین اروپا می بینند و به تازگی گرفتار بحران اوکراین شده اند، تلاش دارند تا با رهایی از این گرفتاری ها، تمرکز خود را به منطقه آسیا- اقیانوس آرام معطوف دارند.

بدین ترتیب، مهمترین هدف در بازه زمانی کنونی خلاصی از چالش های یاد شده و همچنین جلوگیری از تکرار الگوی تحولات اوکراین در شرق آسیا است.

به عبارتی دیگر، آمریکایی ها تلاش دارند تا با نشان دادن پشتیبانی بی دریغ از دوستان منطقه ای خود از هرگونه اقدام یکجانبه چین برای جامه عمل پوشاندن به ادعاهای سرزمینی جلوگیری کنند.

البته رهبران واشنگتن از این موضوع آگاهند که مهار چین به عنوان قدرت بزرگ اقتصادی، نظامی و سیاسی نیمکره شرقی و بزرگترین شریک تجاری و اقتصادی آمریکا حتی دشوارتر از هماوردی با روس ها بر سر مساله اوکراین است. بدین ترتیب اوباما و دیگر رهبران آمریکا می کوشند تا اهداف راهبرد آسیایی این کشور با کمترین میزان حساسیت برانگیزی چینی ها تحقق یابد.

در برابر، رهبران پکن به برنامه ها و حضور آمریکا در شرق آسیا به چشم مهمترین عامل تنش آفرینی و تشدید اختلاف های منطقه ای می نگرند و حتی واشنگتن را مقصر اصلی بی ثباتی در شبه جزیره کره قلمداد می کنند.

همچنین، تکاپوی آمریکایی ها برای افزایش نفوذ در منطقه به زعم چینی ها تلاشی بی فرجام به شمار می رود که نمی تواند از افول قدرت واشنگتن جلوگیری کند.

از دید شماری از صاحب نظران چینی، مشکلات فزاینده جهانی آمریکا همچون گرفتاری در بحران سوریه و اوکراین، افزایش اصطکاک با روسیه و نیز اوضاع مالی نابسامان و کسری بودجه سبب شده تا واشنگتن نسبت به گذشته در پیشبرد اهداف خود دست و پا بسته تر عمل کند و حتی در انجام تعهدها نسبت به دوستان و متحدان با دردسرهای فراوانی روبرو شود.

در این پیوند، در روزهای گذشته برخی رسانه های چین سیاست های منطقه ای آمریکا و سفر اوباما را به ابری تشبیه کردند که رعد و برقی شدید اما بارشی اندک دارد.

افزون بر آنچه گفته شد، چینی ها به دلیل رشد فزاینده مولفه های قدرت ساز و به دنبال آن افزایش اعتماد به نفس بین المللی، بارها در کشاکش تحولات و بحران های گوناگون نشان داده اند که قصد پا پس کشیدن در برابر آمریکایی ها را ندارند.

این مساله سبب شده تا با وجود تکاپوی بسیار واشنگتن برای پیشبرد اهداف راهبرد آسیایی، آمریکایی ها با دشواری های فزاینده ای در این مسیر روبرو باشند.

بدین ترتیب، سفر اوباما به منطقه افزون بر ایجاد فرصت هایی برای گسترش حضور آمریکا در آسیا- اقیانوس آرام، بیش از پیش دشواری های یاد شده را بر رهبران واشنگتن نمایان خواهد ساخت.

از محمد کاظمی - گروه تحقیق و تفسیر خبر

تحقیق**9279**1358