شاعر و ادیبی سیاستمدار

محمدتقی بهار در نیمه ی دوم آذر 1265 هجری خورشیدی در محله سرشور مشهد دیده به جهان گشود. پدرش میرزا محمد کاظم صبوری، ملک الشعرای آستان قدس رضوی در زمان ناصر الدین شاه بود. بهار در کودکی به مکتب رفت و به دلیل هوش سرشاری که داشت در 6 سالگی فارسی و قرآن را به خوبی آموخت و ادبیات را نزد پدرش فراگرفت، وی توانست نخستین شعر خود را در این دوره بسراید.

بهار با وجود مخالفت پدرش به محفل شاعران معاصر وارد شد و با علاقه و استعداد درونی که داشت به سرودن شعرهای نغز و بدیع پرداخت. وی 18 ساله بود که پدرش را از دست داد و پس از آن به دستور مظفرالدین شاه به مقام ملک الشعرایی آستان قدس رضوی رسید.

این ادیب فرزانه در 20 سالگی با توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی آن زمان و اندیشه استبدادستیزی و آزادی خواهانه ای که داشت به صف مشروطه خواهان خراسان پیوست و با سرودن شعرهای سیاسی با محتوای ضداستبدادی به انجمن این شهر راه یافت. نخستین اثرهای ادبی- سیاسی او در روزنامه خراسان بدون امضا به چاپ رسید.

بهار با شعرهایی که می سرود، فضای سیاسی و اوضاع و احوال آن دوره را به تصویر می کشید و در حقیقت مردم را به حضوری فعال در امور سیاسی و اجتماعی دعوت می کرد. شعرهای بهار بسیار پرشور و بیانگر مبارزه با سیاست های استعماری بود.

وی در سال های پایانی قاجار روزنامه نوبهار را با موضوع سیاسی -اجتماعی منتشر کرد. این روزنامه پس از مدتی به دلیل مخالفت با حضور نیروهای روسیه در ایران و انتقاد از سیاست های استعماری این دولت، به دستور کنسول روس تعطیل شد. او روزنامه تازه بهار را بنیان نهاد، این روزنامه نیز به دستور وثوق الدوله وزیر امورخارجه تعطیل و بهار دستگیر و به تهران تبعید شد.

اما با به ثمر نشستن انقلاب مشروطه، محمدتقی بهار از زندان آزاد شد و به عنوان نماینده ی مجلس فعالیت های سیاسی خویش را ادامه داد. پس از آن در شهریور 1320 هجری خورشیدی به مدت چند ماه عهده دار وزارت فرهنگ شد.

این روزنامه نگار فرهیخته در مجلس پنجم همراه با سید حسن مدرس در صف مخالفان جمهوری رضاخانی قرار گرفت.

ملک الشعرای بهار در تیر 1305 هجری خورشیدی به عضویت شورای عالی معارف درآمد و تا 1322 هجری خورشیدی در این شورا فعالیت کرد.

محمدتقی بهار پس از 6 دوره نمایندگی مجلس در 1307 هجری خورشیدی، سیاست را کنار گذاشت و به فعالیت علمی و آموزشی روی آورد و به مطالعه متن ها و تحقیق های ادبی پرداخت و تصحیح اثرهای با ارزشی مانند مجمل التواریخ و القصص، تاریخ بلعمی و منتخب جوامع الحکایات عوفی را آغاز کرد.

ملک الشعرای بهار دستاوردهای علمی و ادبی زیادی را در قالب های مختلف از جمله آثار متنوع منثور و منظوم، انواع شعرهای سنتی و محلی، تصنیف و ترانه، مقاله ها و سخنرانی های سیاسی و انتقادی، رساله های تحقیقی، نمایشنامه، اخوانیات و مکتوبات، تصحیح انتقادی متون، ترجمه های متون پهلوی، سبک شناسی نظم و نثر، دستور زبان، تاریخ احزاب، مقدمه بر کتاب ها و حواشی بر متون به خصوص شاهنامه فردوسی از خویش به یادگار گذاشته است.

این شاعر نامدار ایران زمین آثار گرانبهایی را به رشته تحریر درآورده است که از آن جمله می توان به منظومه چهار خطابه، زندگانی مانی، گلشن صبا، فتحعلی خان صبا، احوال فردوسی، منتخب جوامع الحکایات، سبک شناسی، تاریخ مختصر احزاب سیاسی، شعر در ایران، تاریخ تطور در شعر فارسی، فردوسی نامه بهار و رساله در احوال محمدبن جریر طبری اشاره کرد، دیوان اشعار بهار سرآمد آثار اوست.

وی با مطالعه دقیق در فنون ادبی و تحقیقی توانست به پایه ای از جامعیت ادبی دست یابد، اکنون بسیاری از محققان زمان با توجه به آشنا بودن وی به زبان عربی، فرانسه و انگلیسی به گفته ها و نوشته های او استناد می کنند.

بهار دلکش، باد صبا بر گل گذر کن، ای شکسته دل، گر رقیب آید، ایران هنگام کار، ز من نگارم، پرده ز رخ برافکن، عروس گل و مرغ سحر از تصنیف ها و ترانه های زیبا و دلنشین این شاعر معاصر است.

سرانجام این ادیب سیاستمدار با یادگار گذاشتن آثاری گرانبها برای مردم این مرز و بوم، یکم اردیبهشت 1330 هجری خورشیدی بر اثر بیماری چهره در نقاب خاک کشید و نام خود را در تاریخ ادبیات این کشور جاودان ساخت.

برگزیده ای از تصنیف مرغ سحر ملک الشعرای بهار:

مرغ سحر ناله سر کن

داغ مرا تازه تر کن

زآه شرربار این قفس را

برشکن و زیر و زبر کن

بلبل پربسته! ز کنج قفس درآ

نغمه آزادی نوع بشر سرا

وز نفسی عرصه این خاک توده را

پر شرر کن



با الهام از: کتاب زندگی نامه و آثار محمد تقی ملک الشعرای بهار

گروه اطلاع رسانی

پژوهش**9165**2059**9131