قطر و جنگ نسل ها در خلیج فارس

زهره نوروزپور

خبرنگار بی بی سی در دوبی عقیده دارد طی حدود یک سال گذشته همسایگان قطر در حاشیه خلیج فارس سعی کردند از افزایش تنش با آن کشور بپرهیزند.

آنها امیدوار بودند شیخ تمیم بن حامد آل ثانی امیر جدید قطر در آنچه که سیاست‌های بحث برانگیز و منفی در کشورهایی نظیر سوریه، لیبی، مصر و تونس محسوب می شوند، تجدید نظر کند.

کشورهای عربستان، امارات متحده عربی و بحرین اخیرا سفرای خود را از قطر فراخوانده و حکومت آن کشور را به دخالت در امور داخلی کشورهای خود متهم کردند.

مصر نیز پس از این سه کشور سفیر خود را از دوحه فراخواند و عملا به تعلیق روابط دیپلماتیک دو کشور که مدت کوتاهی پس از سقوط دولت محمد مرسی روی داد، رسمیت بخشید.

مجموعه این اقدامات کشورهای عربی بر انزوای دولت قطر افزوده که دلیل اصلی آن حمایت آن کشور از اخوان المسلمین و سایر متحدان اسلامگرای این گروه در منطقه است. این گروههای اسلامگرا طی یک سال اخیر بخش زیادی از پیروزی‌های خود را در تحولات موسوم به "بهار عربی" از دست داده‌اند.

مارک لوبل خبرنگار بی بی سی در دوبی در گزارشی که چندی پیش ارائه کرد می گوید: طی حدود یک سال گذشته همسایگان قطر در حاشیه خلیج فارس سعی کردند از افزایش تنش با آن کشور بپرهیزند. همسایگان قطر خواهان بازگشت به دورانی بودند که قدرت های مهم شبه جزیره عربستان به جای تنش از طریق همفکری و همکاری اختلافات خود را حل و فصل می‌کردند. پیامی که آنها از حکومت قطر دریافت می کردند این بود که این تغییرات به زودی از راه خواهند رسید. ولی به مرور این تصور جا افتاد که مشابه دوران حکومت محمد مرسی در مصر همه این حرف ها وعده وعید است.

اکنون اختلافات قطر با همسایگانش کاملا علنی شده است که در میان دولت های عربی منطقه خلیج فارس امری غیرمعمول است.

عربستان سعودی و امارات متحده عربی، همراه با حکومت های مصر و بحرین همگی اخوان المسلمین و سایر گروههای اسلامگرا را "تروریست" و دشمن قلمداد می کنند. حکومت قطر به میزبانی از این گروهها و پخش سخنرانی های یکی از رهبران آن بر علیه حکومت امارات متحده عربی متهم شده است.

مردم در دوبی و سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس از حمایت فعال حکومت قطر از گروه اخوان المسلمین و سایر گروههای اسلام گرا در حیرتند. همزمان با احضار سفیر قطر به وزارت خارجه امارات متحده عربی تیراندازی روی داد و دولت این کشور مدعی است که یک "هسته" وابسته به اخوان المسلمین را کشف و اعضای آن را بازداشت کرده است.

اقدام مشترک و شدید ریاض، ابوظبی ، قاهره و منامه در قبال قطر تازه ترین حرکت برای تغییر رفتار حکومت این امیرنشین است. ولی اگر اخراج دیپلمات های قطری و کارمندان رسانه های مورد حمایت آن کشور نتواند پیام واضح این کشورها را به گوش مقامات قطری برساند، این اختلافات سیاسی می تواند به همکاریهای اقتصادی و امنیتی مهم در کشورهای همسایه ضربه شدیدی بزند.

هیچکس در حال حاضر به طور جدی چنین پیامدهایی را پیش بینی نمی کند اما دولت امارات متحده عربی تاکنون در مورد آینده این اختلافات و اینکه تا کجا پیش خواهد رفت، هیچ اظهار نظری نکرده است.

قطری‌ها به دنبال یارگیری هستند

حسن هانی زاده کارشناس مسائل خاورمیانه به خبرگزاری ایسنا گفته است یکی دیگر از اختلافات بین قطر و بحرین به حمایت قطر از اخوان المسلمین مصر بازمی‌گردد که موجب افزایش تنش‌های قطر با عربستان، بحرین و امارات شد زیرا عربستان سعودی که اختلاف سنتی و تاریخی با اخوان المسلمین داشت و بحرین و امارات هم منافع خود را در خطر می‌دیدند به همین دلیل سفیران خود را از دوحه فرا خواندند و به دنبال افزایش این تنش‌ها، در جریان نشست اخیر وزیران امور خارجه اتحادیه عرب به دلیل فشار عربستان، بحرین و امارات، وزیر خارجه قطر دعوت نشد و این امر نشان می‌دهد که شورای همکاری خلیج‌فارس در آستانه فروپاشی قرار گرفته است.

هانی‌زاده معتقد است ادامه تنش‌ها میان قطر با عربستان، بحرین و امارات و گسترش فشارها بر دوحه شرایط بین این کشورها به سمت تقابل پیش می‌رود و همین امر قطر را به سمت یارگیری‌های جدیدی در منطقه سوق می‌دهد.

قطر بر رویکردهایش پافشاری خواهد کرد

کامران کرمی کارشناس مسائل خلیج فارس در خصوص این موضوع به خبرگزاری فارس گفته است قطر در رویکرد خود در ماه ها و سالهای آتی تاکید خواهد کرد، اما همزمان جایگاه خود در مجموعه شورای همکاری را به خطر نخواهد انداخت و تهدیدهای جدیدی را در این چارچوب برای خود رقم نخواهد زد. بخصوص که با وساطت برخی دولت های عربی قطعا این مسئله از پتانسیل بحران زایی خود خارج خواهد شد.

رویارویی دو نسل

در همین حال تحلیلگران از نزاع میان عربستان سعودی با قطر به عنوان یک نزاع ساده یاد نمی‌کنند، بلکه آن را رویارویی دو نسل از حاکمان عربی خلیج فارس می‌دانند که پیروزی هر نسل بر دیگری بازتاب‌های خاص خود را به دنبال دارد.

دیوید هرست تحلیلگر و نویسنده آمریکایی این نزاع را ساده نمی انگارد و عقیده دارد عربستان سعودی با محاصره زمینی و دریایی همسایه‌ قطری‌اش و بستن دفتر شبکه قطری الجزیره در ریاض و بیرون راندن تحلیلگران و کارشناسان دو مرکز مطالعاتی آمریکایی برجسته «بروکینگز» و «راند» در تهدید قطر به قطع روابطش با جماعت اخوان المسلمین بسیار جدی است.

هرست در ادامه تحلیل خود عنوان می کند:«سعود الفیصل»، وزیر امور خارجه عربستان سعودی بر این باور است که این مجازات‌ها برای تجدید نظر قطر در سیاست‌هایش کافی به نظر می‌رسد، مگر آنکه دوحه بر ادامه سیاست‌های خود تاکید داشته باشد.اما درباره اقدام عربستان سعودی به بستن دفاتر مراکز مطالعاتی بروکینگز و راند به نظر می‌رسد، این اقدام مورد خوشایند «باراک اوباما»، رئیس جمهوری آمریکا نباشد که قرار است، اواخر ماه جاری میلادی به عربستان سعودی سفر کند.

تاثیرات منطقه ای

تحلیلگران در دیگر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس پیش بینی‌ می‌کنند، این ترفندها و سیاست‌ها سعودی نتایج معکوسی را در این کشور به دنبال خواهد داشت. آنها تاکید می‌کنند که سیاست‌های عربستان سعودی در عمل شورای همکاری خلیج فارس از کار و فعالیت انداخت و با رد درخواست‌های عربستان سعودی در فراخواندن سفرای خود از دوحه از سوی کشور عمان و ابراز نارضایتی کویت از این اقدام باید در انتظار تشدید شکاف‌ها و اختلاف‌ها میان کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس باشیم.

همچنین این اقدامات کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس را ملزم می‌کند، تا در ائتلاف‌ها و هم پیمانی‌های خود تجدید نظر کنند. چون تنها ساعاتی پس از اعلام تصمیم عربستان سعودی جهت فراخواندن سفیر خود از دوحه، «رجب طیب اردوغان»، نخست وزیر ترکیه با شیخ «تمیم بن حمد»، امیر قطر تلفنی تماس گرفت تا حمایت خود از وی را اعلام کند، و به این طریق دوحه بیش از پیش به تهران نزدیک می‌شود.

جنگ و نزاع دیپلماتیک باز میان آل سعود در عربستان سعودی و آل ثانی در قطر، دو نسل از حاکمان خلیج فارس را رو در روی یکدیگر قرار می‌دهد. در این جنگ از یک سو «عبد الله بن عبد العزیز»، پادشاه ۸۹ ساله عربستان سعودی قرار دارد و در طرف مقابل شیخ تمیم، امیر جوان قطر که بیش از ۳۳ سال ندارد،‌ قرار گرفته است و انچه در این رویارویی مهم است، اینکه چه نسلی بر نسل دیگر پیروز خواهد شد.

49261