سناریوهای پس از الحاق کریمه به روسیه

پس از برگزاری رفراندوم غیرقانونی اخیر در شبه جزیره کریمه و الحاق آن به فدراسیون روسیه که مورد اقبال جامعه جهانی واقع نشد و تصویب تحریم های غرب علیه روسیه واخراج این کشور از گروه هشت و انقطاع همکاری های ناتو با مسکو را در پی داشت صحنه سیاسی منطقه و جهان شاهد تحلیلهای مختلفی از این واقع گردیده است که کماکان نیزادامه دارد.

فارغ ازاینکه از تحولات اخیر در او کراین و تنش ایجاد شده در این منطقه به عنوان جنگ سرد جدید یا خط کشی نوین پسا شوروی یا هر عنوان دیگری نام ببریم آن چه روشن است اینکه از این پس ماهیت رقابت درصحنه جهانی از فاز همکاری ها و توافقات ضمنی روسیه-غرب به فاز اتحاد بیشتر آمریکا-اروپا و متحدانش در مهار بیشتر روسیه و کاهش نقش منطقه ای این کشور سوق داده خواهدشد و مسکو لاجرم مساعی خود را در راستای تثبیت حضور و نفوذ در مناطق پیرامونی و ترجیحاً کشورهای مشترک المنافع مصروف خواهد داشت.
در همین راستا بازی پارادوکسیکال و متضاد مسکو در منطقه شوروی سابق همواره سبب خواهد شد تا هزینه های بیشتری بر خود تحمیل کند. بازی اخیر روسیه در اوکراین و الحاق کریمه به خاک روسیه پس از تهاجم نظامی ارتش این کشور به خاک گرجستان در آگوست 2008 و اشغال آبخازیا واوستیای جنوبی و کمک به اعلام استقلال آنهاکه مورد اقبال جامعه جهانی قرار نگرفت، دومین اقدام روسیه بر خلاف قواعد مصرح حقوق بین الملل و تعهدات این کشور در قبال سازمان ملل متحد بود .
این رفتار روسیه در عین حال که موجب نگرانی بیشتر در جمهوری آذربایجان از حیث شیوه تعیین سرنوشت قره باغ کوهستانی و دیگر مناطق اشغالی این کشور از سوی ارمنستان گردیده ازسویی نیز موجب خرسندی مناطق قفقاز شمالی در درون فدراسیون روسیه گردیده است که پاشنه آشیل مسکو در حفظ تمامیت ارضی و امنیت ملی روسیه است.
در روزهای اخیر پس از رأی مثبت جمهوری آذربایجان به قطعنامه مجمع عمومی سازمان متحد در محکومیت اقدام روسیه در الحاق شبه جزیره کریمه به خاک خود و عدم شناسایی این الحاق،شاهد نقض بیشتر آتش بس از سوی نیروهای ارمنستان در خطوط جبهه و تحرکات نظامی ارتش روسیه در منطقه مرزی داغستان با آذربایجان با هدف تهدید ضمنی این کشور نشان از نگرانی بیشتر روسیه از مناطق داخلی خود و نزدیکی بیشتر آذربایجان به غرب دارد.
در این میان ارمنستان که به دلیل وابستگی زیاد به روسیه در موضوع الحاق کریمه به روسیه درکنار این کشور قرارگرفت به دلیل عدم پیوستگی ژیوپولیتیکی با روسیه،نگران سنگین شدن وزن آذربایجان وگرجستان در پیشگاه غرب و ایجاد فشار برخود در حل مناقشه قره باغ به نفع باکو است.
به رغم افزایش تحرکات روسیه در قفقاز جنوبی پس از الحاق کریمه به این کشور به نظر نمی رسد مسکو بتواند بیش از این در قفقاز جنوبی پیشروی کند زیرا که هنوز ماجرای الحاق کریمه ادامه خواهد داشت و کماکان از سوی جامعه بین المللی مورد شناسایی قرار نخواهدنگرفت و در کنار نقض تمامیت ارضی گرجستان توسط روسیه، دو امتیاز منفی به حساب مسکو در عرصه جهانی واریز خواهد شد.

از سوی دیگر از همین رفتار مسکو در رابطه با استقلال خواهی مسلمانان در قفقاز شمالی ازجمله چچنستان، داغستان و دیگر خودمختاری های این منطقه علیه روسیه بهره برداری خواهد شد،مزید برآن تحریم ها علیه روسیه در میان مدت و بلندمدت تاثیر منفی بر جای خواهد گذاشت. از همه مهمتر ادامه سیاست های سلطه طلبانه از سوی روسیه موجب افزایش هزینه ها و عقب ماندگی این کشور از ایفای نقش فرامنطقه ای خواهد شد. نهایت اینکه غرب درصدد کاهش وابستگی خود به انرژی روسیه و خارج کردن این اهرم از دست مسکو از طریق استفاده از آلترناتیوهای دیگر برخواهد آمد که زمزمه های آن در روزهای اخیر آغازشده است.

جمع بندی و تحلیل

نهایت اینکه در پس تحولات اوکراین  ودر رأس آن الحاق شبه جزیره کریمه شاهد بروز کنشهایی به شرح ذیل خواهیم بود:

-روسیه در معرض فشار های بیشتری ازسوی غرب قرار خواهد گرفت و درهمین راستا همگرایی مضاعفی میان کشورهای دوسوی اقیانوس اطلس ایجاد خواهد شد .
-ناتو و اتحادیه اروپا همکاریهای خود را با کشورهای واگرا از روسیه بویژه اوکراین، ملداوی و کشورهای قفقاز جنوبی(آذربایجان؛گرجستان وارمنستان) افزایش خواهد داد.
-روسیه در بازی خود در مناطق پیرامونی و خارج دور با چالشهای بیشتری مواجه خواهدشد.
-اروپا در راستای تامین انرژی خود از منابع غیرروسی تلاش مضاعفی صرف خواهد کرد.
-روسیه کماکان از اهرم انرژی در تنظیم مناسبات خود با اروپا و کاهش فشارهای اروپا و امریکا علیه خود بعنوان یک کارت بازی بهره برداری خواهد کرد.
-روسیه همچنین ازاهرم اتباع کشورهای مشترک المنافع مقیم این کشور بعنوان ابزاری برای کنترل همگرایی این کشورها بسوی غرب بهره برداری خواهدنمود.
-مسکو از کارت قره باغ و اراضی اشغالی آذربایجان و مناطق خودخوانده آبخازیا و اوستیای جنوبی گرجستان و پیوستگی ژیوپولیتیکی خود با این دو کشور در مهار این کشورها در همگرایی بیشتر با غرب بهره برداری خواهد کرد.
-مسکو برغم عدم برخورداری از پیوستگی ژیوپولیتیکی و نداشتن مرز با ارمنستان از نفوذ خود دراین کشور در جهت تاثیر گذاری بر سیاست خارجی آذربایجان به نفع خود استفاده خواهدکرد .
-روسیه از پیوستگی ژیوپولیتکی خود با اوکراین،ملدوای و بلاروس در جهت مهار واگرایی دو کشور اوکراین به غرب سوء استفاده خواهد کرد.
برغم برخورداری پتانسیلهای ژیوپولیتکی روسیه با اوکراین و حضور روس تبارها در خاک این کشور بویژه در مناطق شرقی، به دلیل واکنش منفی غرب و سازمانهای بین المللی درقبال روسیه در مناطق پیرامونی خود و برخی مشکلات اقتصادی ، امنیتی و سیاسی داخلی احتمال زیادی برای دخالت نظامی روسیه در این مناطق اعم از قفقازجنوبی و اسلاو نمیرود. همچنین با توجه به مجموعه شرایط داخلی و خارجی امریکا و اروپا بعید بنظر میرسد به رفتارهای روسیه واکنش نظامی نشان دهند.

سناریوهای احتمالی پسا الحاق کریمه مجموعه ای از رفتارهای متناقض، مقطعی، بیشتر  اعلامی، کمتر اعمالی با ماهیتی امنیتی ،سیاسی اقتصادی و روندی فرسایشی وپاندولی را در بر خواهد گرفت .
با در نظر داشت جمیع مولفه های موثر منطقه ای و بین المللی در شرایط موجود حاصله از بحران اوکراین و تحول نسبی در عرصه سیاسی ایران در دوره دولت تدبیر وامید بنظر میرسد فرصتهایی برای کشورهای قفقاز جنوبی بویژه آذربایجان و گرجستان و همچنین ایران و ترکیه پدید آمده است که درصورت اعمال دیپلماسی فعال و واقع بینانه ازسوی این کشورها منافع بیشتری میتواند نصیب این بازیگران شود.
شرایط ایجاد شده کنونی موجب استمرار بحران در قفقاز جنوبی و فرسایشی تر شدن روند حل بحرانهای این منطقه خواهد بود اما بروز تحول سلبی و ایجابی نوین از احتمال اندکی برخوردار خواهد بود و وضعیت موجود تا زمانیکه بازیگران جهانی به یک توافق عینی و عملی نرسند ادامه خواهد داشت.