آیین و سنن نوروز در تاجیکستان

بیشتر زنان و دختران تاجیک تجلیل از نوروز را بدون پوشیدن لباس اطلسی تصور نمی کنند. لباس اطلسی برای زنان تاجیک به یک خصوصیت نوروزی و به یک سنت تبدیل شده است.

تاجیکان بسته به وضعیت اقتصادی خود جشن نوروز را با لباس های نو و به خصوص زنان با لباس ملی و غالبا اطلسی آغاز می کنند.

در بازارهای شهر هم مهمترین و پرخریدارترین کالا همین لباس های اطلسی رنگارنگ و زیبا است. «نازیه» یک فروشنده بازار به خبرنگار ایرنا گفت: امسال بیشتر اطلسی های رنگارنگ تولید ازبکستان خریدار داشته است.

از روی آتش پریدن هم هنوز در برخی از مناطق تاجیکستان رعایت می شود. مردم به احترام آفتاب و با نیت پاک شدن از گناه آتش افروخته و با زمزمه کردن آیه هایی از شعله آتش می پرند. برخی می گویند این سنت به جا مانده از آیین زرتشتی است، اما مردم شناسان تاجیک می گویند این عقیده نادرست است چون این آیین قبل از پیدایش دین زرتشتی در بین مردمان فارسی زبان رواج داشته است.

گذشتگان به این عقیده بودند که پریدن از روی آتش، روح را پاک و قلب را بی آلایش و آرزو ها را مستجاب می کند.

یکی از ساکنان دوشنبه گفت: گروهی با هم مشورت کرده اند که این هفته مراسم چهارشنبه سوری را در پایتخت برگزار کنند.

امسال نوروز در تاجیکستان با ویژگی های جدیدی همراه است که یکی از آنها اضافه شدن هفت میم به سفره های نوروزی هفت سین و هفت شین است.

یکی دیگر از سنت های نوروزی تاجیکستان تهیه غذا های مختلف از گیاهان نورسته کوهی است. کدبانو ها از گیاهان و سبزی هایی که از زیر جامه برف سر برون آورده اند غذا های مختلف از جمله «آش بریده»، «سمبوسه های علفی» و «گندمکچه» آماده کرد و سفره های نوروزی را با آنها زینت می دهند.

کدبانو های تاجیک این غذا ها را پیامی نوروزی می دانند و از همین رو گیاهان و غذاهای نوروزی در بازار های شهرهای تاجیکستان طرفداران و خریداران زیادی دارد.

فروش سبزه و سمنوی نوروزی و سمنو پزی در بازار های پایتخت تاجیکستان امسال نیز بیشتر از سال های گذشته جلوه گر است، موضوعی که سال های گذشته کمتر مشاهده می شد.

تعداد زیادی از زنان در حال تهیه سمنو هستند که یکی از ویژگی های اصلی جشن نوروز و سفره های عیدانه در تاجیکستان است.

ا گر قبلا زنان فقط در خانه و با رعایت سنت های مخصوص آن با سر و لباس نو و تازه و با نیت و آرزو های نیک، گندم سمنو را خیس می کردند، اکنون د ر گوشه گوشه شهر، بازار سمنوپزی و فروش سبزه های سمنو گرم است.

بسته های سمنو با نرخ 10 تا 30 سامانی (هفت هزار تا 21 هزار ریال) فروخته می شود. سمنک یا سمنو از بهترین غذاهای نوروزی است که از جوانه گندم و آرد تهیه می شود و یکی از اجزای اصلی سفره هفت سین است.

فروشندگان این سبزه ها می گویند که آنها این سبزه ها را با نیت و آرزو های نیک و دست و دل تازه خیس کرده اند، البته این سبزه ها نه تنها برای پختن بلکه برای زیبایی و به نمایش گذاشتن در برنامه های نوروزی نیز تهیه می شود.

یک فروشنده بازار شاه منصور که ایرانی ها به آن بازار سبز می گویند، گفت: خریداران این سبزه ها کم نیستند، جوانان و بزرگسالان و خارجی ها برای زینت دادن به سفره های نوروزی از این سبزه ها خرید می کند.

وی گفت: تعداد زیادی از ایرانی ها، عرب ها و دیگر خارجی ها که امکان تهیه سمنو ندارند، سبزه های آماده سمنو را برای جشن نوروزی خرید می کنند.

بازار گندم هم این روزها در دوشنبه گرم است. باباطالب شاه فروشنده گندم و دیگر محصولات دانه ای نیز در بازار سبز پایتخت می گوید: بیشتر کدبانوها در این روزها برای تهیه سمنوی نوروزی، گندم سرخرنگ و دانه بزرگ تازه خریداری می کنند.

هر کیلو گندم دو سامان و 50 درم (17 هزار ریال) قیمت دارد. برای آماده کردن سمنو که قاعده های مخصوص خود را دارد و یک شبانه روز طول می کشد تا آماده شود، کدبانو های تاجیک فقط از سبزه های با دست خوابانده خود شان استفاده می کنند.

نسیبه یک ساکن دوشنبه هر سال استقبال از جشن نوروز را با پاکیزه کردن منزل و آراستن آن که از سنت های معمولی این جشن است، شروع می کند و بعد برای سفره های نوروزی همراه با همسایه ها سمنو خیس می کند.

او با همسایه اش به شستن و تازه کردن گندم سمنو مشغول بود و زیر لب شعر نوروزی «رسید ایام نوروزی، به عالم سبزه می روید، که بلبل در بیابان ها، نشان لاله می جوید» را هم زمزمه می کرد و خوشحال به نظر می رسید.

او گفت سمنو را باید با چهره گشاده و روحیه شاد پخت. او می گوید گذاشتن سمنو برایش مشکل نیست و باور دارد که سبزه خواباندن او بدون مشکلی به پایان می رسد، اما همه کدبانوهای تاجیک خواباندن سبزه سمنو را کار آسانی نمی شمارند.

بر اساس برخی باورها، ا گر سبزه سمنو سرخ شود، عاقبت خوبی ندارد و شخصی که این سبزه را خوابانده است به بلایی گرفتار خواهد شد.

«گل آوا» یک ساکن شهر دوشنبه می گوید که او به این باور ها اعتقاد دارد و از زندگی خودش مثال می آورد: یک بار سمنوی خوابانده سرخ شد و بیمار شدم و بسیار عذاب کشیدم، یک بار د یگر هم همینطور شد و مادرم از دنیا رفت. حالا هم فرزندانم از من می خواهند سمنو بخوابانم اما من دیگر می ترسم که برای سمنو گندم بخوابانم و به همین خاطر از خویشان خود خواهش می کنم که سبزه سمنو آماده را تهیه و برایم بیاورند تا بپزم، چون تزیین سفره نوروزی بدون سمنو معنی ندارد.

«روح الله جاربیو» مردم شناس و مولف کتاب «تاجیکستان وطن نوروز است» می گوید: این باورها و سنت های زیبا و پر معنای دیگر نوروزی از گذشتگان ما از قرن به قرن و از عصر به عصر به یادگار مانده است.

برخی از این سنت های نوروزی در پیچ و خم تاریخ گم شده اند، اما برخی از این سنت ها همچنان پا برجا مانده است و رعایت می شود.

وی گفت: لباس نو و تازه به تن کردن هم یکی از فضیلت های عید نوروز است. او به دیگر فضیلت ها و باور های نوروزی اشاره می کند و می گوید: قلب ها را پاک داشتن، مراسم صلح و آشتی، عیادت بیماران یتیمان و پیران، شکرگزاری از ناز و نعمت های آفریدگار، گذشتگان را با نیکی یاد کردن، زیارت اهل قبور، خوش خلقی با اطرافیان، اظهار ندامت از گناهان، در ظروف نو غذا خوردن، نام مناسبی برای فرزندان آینده انتخاب کردن، طلب روزی فراخ از یزدان پاک، به سرو صورت مالیدن گلهای بهاری، به عیادت صاحب عزا رفتن و احترام به بزرگان خانوادها از فضیلت های بسیار نیکوی نوروزی است.

آساق**1663**1545