انتشار «آوایی از ژرفا»/ گفتگوهایی درباره پدیدارشناسی زبان پارسی

به گزارش خبرگزاری مهر، در سال 1369 نخستین فرهنگستان پس از انقلاب و در واقع سومین فرهنگستان زبان (و ادب) فارسی آغاز به کار کرد. این فرهنگستان با نگاه به اندیشه ها و آرمانهای انقلاب اسلامی روش و شیوه ای متفاوت از دو فرهنگستان پیشین در واژه گزینی دنبال کرد و به جای تأکید بر هنجارهای زبانی و واژه های سره فارسی، تلاش داشته تا از توان و امکان های امروز این زبان بهره ببرد.

پس از انقلاب اسلامی، در پهنه گفتمان بهکرد یا اصلاح زبانی چهره های برجسته و تأثیر گذاری پدیدار شدند که از آن میان می توان به نسل تازه ای از زبان شناسان چون دکتر ابوالحسن نجفی، دکتر محمدرضا باطنی و شادروان دکتر علی محمد حق شناس و همچنین به استادان و پژوهندگان قلمرو ادبیات فارسی، چون شادروان دکتر خسرو فرشیدورد اشاره داشت که هر یک به نوبه خود کوشیدند تا گره از کار فروبسته زبان فارسی بگشایند.

در میان این همه، بی گمان نام دکتر میرجلال الدین کزازی پژواکی آشناتر دارد. دکتر کزازی را شاید بتوان برجسته ترین چهره گفتمان بهکرد زبانی در حوزه زبان فارسی در تاریخ همروزگار ما دانست. ژرفا و گستردگی نگاه دکتر کزازی به توش و توان زبان فارسی، چونی و چندی ویژه ای به کار وی داده که با هیچ یک از دیگر شناخته شدگان این پهنه سنجیدنی نیست. گواه این امر، نزدیک به 90 کتاب و بیش از صدها مقاله و سخنرانی است که وی به شیوه زبانی ویژه خود نگاشته یا بر زبان رانده است. این مجموعه در بردارنده انبوهی شگفت آور از واژه های ناب فارسی است که وی در مدت نزدیک به چهل سال پژوهش و ژرف کاوی در توانها و امکانهای واژه شناختی، معناشناختی و آواشناختی زبان فارسی از یک سو و زمینه های زیباشناسانه سخن فارسی از دیگر سو، آنها را یافته و برنهاده است. 

محمدرضا ارشاد در پیشگفتار این کتاب می نویسد: از هنگام آشنایی با کتابها و نوشته های دکتر کزازی شیوه رویارویی وی را با پرسمانهایی که در روزگار ما به زبان فارسی گره خورده اند، آشکارا متفاوت تر از دیگرانی که نامشان در این پیشگفتار آمده است یافتم. این جدایی و دگرسانی پیش از هر چیز به دانش گسترده و ژرف دکتر کزازی از فرایند دگرگونیهای تاریخی زبان فارسی در قلمروهای نظم و نثر بر می گردد. این امر سبب شده تا وی با پسندی زیباشناختی گام در کانون پر تب و تاب گفتمان بهکرد (اصلاح) زبانی بگذارد. سره گرایی یا ناب گرایی زبانی دکتر کزازی را می توان همزمان دانشورانه، زیباشناسانه، همدلانه و اندکی بازیگوشانه خواند. پیوند کزازی با زبان فارسی، پیوندی است هستی شناختی. زبان فارسی برای وی خانه ای را می ماند که پاره های هستی وی به آن بسته بوده و تو گویی آرامش و آسایش خود را از آراستگی، زیبایی، نغزی و دل آویزی این خانه می گیرد.

در این کتاب که گفت و شنودهای محمدرضا ارشاد با دکتر میرجلال الدین کزازی است درباره این موضوعات صحبت شده است: چیستی زبان، خاستگاه زبان: زبان، ناخودآگاهی و خودآگاهی، ابزار خودآگاهی، خار دیوار رزان، ترازمندی درونی، بنیانهای منش ایرانی، خُنیای زبان، در آن سوی «آن»، نابگرایی زبانی، روزگار چاره سازی، فرایند فردیت یابی ایرانی، انگیختن جهان خفته، نوگرایی ایرانی، گذار سرشتین زبان، رستاخیز زبانی، آگاهی ناخرسند، جادوی زبان و شاعرانگی هستی، بر بستر انگیزه ها و آماجها.

در بخشی از کتاب با عنوان گفتاری با خواننده که در واقع برگرفته از سخنان دکتر کزازی در بخش پایانی این کتاب است، آمده است: این سومین گفت و گوی دراز دامان من است. دو گفت و گوی دیگر در دو کتاب از این پیش به چاپ رسیده است؛ اما در هیچ کدام از آن رشته گفت و گوها، من تا بدین پایه که در گفت و گوها با شما، جهان درون خود را کاویدم و شناختم، با اندیشه هایی در ذهن خویش آشنا شدم که بر من پوشیده می ماندند، نتوانستم به شناخت از خویشتن برسم. پرسشهای شما که بیشتر نغز بود و هوشمندانه و ژرفکاوانه درهایی را در نهاد و اندیشه من گشود که تا این زمان بر من ناگشوده مانده بود. این شناخت را من در گرو آن پرسشها می دانم. به راستی آن چنان که همواره به دانشجویان خود می گویم، هر پاسخی در پیوند است با پرسش، پیوندی ناگزیر. اگر پرسش نغز باشد و باریک و اندیشه خیز پاسخی اندیشمندانه، باریک، نغز را در پی می تواند آورد. من آنچه را به دانشجویان می گفتم در کردار، از رهگذر این گفت و گوها آزمودم. از همین روست که این تلاش فرهنگی خوشایند و پسندیده من افتاده است.

کتاب «آوایی از ژرفا» گفت و شنودهای محمدرضا ارشاد با دکتر میرجلال الدین کزازی در پدیدارشناسی زبان فارسی، برای نوبت اول، در سال جاری در 297 صفحه از سوی انتشارات معین منتشر شده است.