اردوغان فضای ملتهب علیه خود را ببیند، از اندیشه ریاست جمهوری دست می کشد

سعید جعفری پویا:

شرایط در ترکیه ظرف چند ماه اخیر، از یک کشور مدل برای سایر کشورهای عربی به سرزمینی بحران زده تبدیل شده است. از اعتراضات پارک گزی گرفته تا بحران فساد مالی در کابینه عدالت و توسعه. جدیدترین سکانس این بی ثباتی با ماجرای فاش شدن مکالمه تلفنی اردوغان و پسرش بود. مکالکه ای که بازهم اردوغان را با چالش جدیدی مواجه ساخت. سیامک کاکایی، معتقد است، اردوغان همچنان می تواند این چالش ها را با موفقیت پشت سر بگذراند. مشروح گفتگوی خبرآنلاین با این کارشناس مسائل ترکیه در پی می آید:

در روزهای اخیر انتشار یک نوار صوتی منتسب به اردوغان سر و صدای زیادی را در رسانه های ترکیه ایجاد کرد و گمانه نقش داشتن او در فساد مالی را تقویت کرد. به نظر می رسد فضا برای اردوغان و عدالت و توسعه هر روز در حال سخت تر شدن است.

جدای از صحت و سقم این نوار، آنچه بیشتر به چشم می آید، جریان سازی ها علیه عدالت و توسعه و در راس آن شخص اردوغان است. با توجه به نزدیک بودن انتخابات شهرداری ها و پس از آن انتخابات ریاست جمهوری، پیش بینی می شود چنین بحث هایی در عرصه سیاسی ترکیه تشدید شود. مباحثی که معنای آن این است که احزاب رقیب مانند جمهوری خواه خلق و حرکت ملی و همچنین جریان های وابسته به کردها نمی خواهند از فضای رقابت دور بمانند و تلاش می کنند در عرصه رسانه و شبکه های وابسته فشارها را بر اردوغان افزایش دهند. به اضافه اینکه جماعت گولن هم پایگاه اجتماعی خاصی دارد و در لبه تیغ اقدامات عدالت و توسعه قرار گرفته، بحث تعطیلی مدارس، اعمال محدودیت ها علیه طرفداران این جنبش، اخراج و کناره گیری افسران و نیروهای پلیس که گفته می شود به گولنی ها وابسته هستند و مواردی از این دست، سبب شده که شرایط برای عدالت و توسعه دشوار شود.

بر این اساس به ویژه اگر این نوار صحت داشته باشد، ادامه شرایط برای اردوغان و حضور او در انتخابات ریاست جمهوری با مشکل مواجه نخواهد شد؟
هفته گذشته در برخی رسانه های ترکیه خبری را منتشر کردند که در آن از احتمال عدم حضور اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری سخن به میان آمده بود. بر این اساس خیلی ها معتقدند اگر او واقعا از حضور در انتخابات ریاست جمهوری انصراف دهد، تا حد قابل توجهی تابع وضعیتی است که حزب عدالت و توسعه در ماه های اخیر با آن دست به گریبان بوده است. یکی از آنها هم مسئله مکالمه تلفنی صوتی و پخش ویدیوهایی علیه اردوغان بود که در آن اردوغان از سرکوب اهالی رسانه و جلوگیری از انتشار اخبار علیه دولت تاکید کرده بود. طبیعتا تمامی این مسائل در شکل گیری فضا علیه اردوغان تاثیرگذار است. بنابراین عدالت و توسعه در شرایطی ویژه و تاریخی قرار دارد و این گره تاریخی با توجه به نزدیک بودن انتخابات بیشتر هم به چشم می خورد. بنابراین اگر او نخواهد در انتخابات ریاست جمهوری شرکت کند، معادلات بسیاری در ترکیه تغییر خواهد کرد.

صحبت های اردوغان در خصوص شبکه های اجتماعی و تهدید به بستن آنها هم واکنش های فراوانی را با خود به همراه داشت و برخی از منتقدان او را به بستن دهان منتقدان محکوم کردند، در ادامه اما اظهار نظر متفاوت عبدالله گل در این رابطه بسیار مورد توجه قرار گرفت و گمانه بروز اختلاف نظر میان گل و اردوغان را قوت بخشید.
در خصوص بحث فیلتر کردن رسانه ها و شبکه های اجتماعی، نگاه دولت ترکیه این است که به دلیل مضراتی که برخی از این رسانه ها و شبکه ها، برای خانواده ها دارند، جلوگیری از دسترسی آنها می تواند از مشکلات احتمالی جلوگیری نماید. خود اردوغان و دولت ترکیه هم به خوبی می دانند که دیگر نمی توان اطلاعات و اخبار را محدود و محصور کرد. بر همین اساس رسانه های کمی هم روی این موضوع تمرکز کردند. تنها برخی از منتقدین نگران هستند که با در پیش بودن انتخابات در این کشور، دولت بخواهد با اعمال محدودیت ها شرایط را برای پیروزی طرفداران خود مهیا سازد. اما بحث دومی که اشاره کردید در خصوص اختلافات میان اردوغان و گل است. در این رابطه باید عنایت داشت که به دلیل جایگاه های متفاوت اردوغان و گل بروز برخی از این تفاوت نظرها می تواند طبیعی به نظر آید. چراکه اردوغان به عنوان نخست وزیر و رهبر حزب عدالت و توسعه می تواند به راحتی در خصوص مسائل مختلف اظهار نظر کند، در حالی که گل به عنوان رئیس جمهور طبیعتا نمی تواند بسیاری از موارد را به زبان آورد چراکه رئیس جمهور نباید عضو هیچ حزبی باشد و جایگاه فراحزبی این شخصیت برخی محدودیت ها را برای او به همراه می آورد. اما اینکه آیا اختلاف عمیقی میان اردوغان و گل وجود دارد یا خیر، به نظر می رسد چنین نباشد. چراکه این دو از بنیان گذاران و پایه گذاران حزب عدالت و توسعه و همفکر و همسو با یکدیگر بوده اند. ضمن اینکه هرچند در رسانه های مباحثی پیرامون اختلاف نظر این دو مطرح شده است، اما واقع امر این است که نشانه جدی در این خصوص مشاهده نمی شود. بنابراین شرایط ترکیه در وضعیت حساسی است؛ اگر اردوغان فضاهای ملتهب علیه خود را ببیند، از اندیشه ریاست جمهوری دست می کشد. اما انتخابات شهرداری پیش رو که به زودی برگزار خواهد شد یک نظرسنجی جدی برای جایگاه حزب عدالت و توسعه به شمار می رود. نظرسنجی که به نظر می رسد کماکان عدالت و توسعه برنده آن خواهد بود.

سناریوهایی مختلفی برای آینده ترکیه وجود دارد. برخی از شکست خوردن عدالت و توسعه سخن به میان می آورند، برخی دیگر مانند فتح الله گولن از عدالت و توسعه بدون اردوغان و رهبری عبدالله گل حمایت می کنند. بر اساس شرایط موجود کدام سناریو محتمل تر است؟
نزدیک یازده سال از حیات سیاسی عدالت و توسعه می گذرد و نگاه راهبردی این حزب این است که همچنان در قدرت باقی بماند و تنظیم سیاست استراتژیک از سوی این حزب برای ترکیه 2023 که صدمین سال تاسیس جمهوری ترکیه است، نشان می دهد عدالت و توسعه با یک چشم انداز و و افق دید گسترده تری به قدرت نگاه می کند که تا آن موقع در قدرت بمانند. بنابراین انتخابات شهرداری ها در تعیین سمت و سوی عدالت و توسعه موثر است. ضمن اینکه باید توجه کرد پس از بحث های فساد اقتصادی و فشارهایی که به حزب وارد شد این بحث مطرح شد که ممکن است در درون حزب انشعاباتی ایجاد شود. اگر عدالت و توسعه به سمت انشعاب درونی پیش رود، باید حکومت داری عدالت و توسعه را پایان یافته تلقی کرد. اما به نظر می رسد کسانی چون اردوغان شخصیت های هوشمندی هستند و می دانند چگونه با این مهره های شطرنج در عرصه سیاست بازی کنند. به همین دلیل انتخابات آینده در دوام و قوام عدالت و توسعه بسیار موثر است. بنابراین پیش بینی می شود این حزب در انتخابات شهرداری ها بازهم پیروز شود. البته توجه به این نکته نیز ضروری است که انتخابات شهرداری یک تفاوت ماهوی که با سایر انتخابات ها در ترکیه دارد و آن هم این است که بیش از اینکه نتایج حاصل تعاملات حزبی و نفوذ آنها باشد، از تمایلات عشیره ای و مسائل سنتی و قبیله ای نشات می گیرد. اما با تمام این مسائل، از این منظر انتخابات این دور حائز اهمیت است که این کارزار، نخستین آزمون عدالت و توسعه پس از برآمدن اختلافات درون حزبی است. اگر این حزب بتواند کرسی های قبلی خود را در شهرداری ها حفظ نماید، پیامی واضح برای جریان های مختلف سیاسی خواهد داشت. ضمن اینکه اردوغان هم می خواهد از این امتیاز بهره ببرد و بتواند به مخالفان خود نشان دهد که همچنان جایگاه مستحکمی در میان افکار عمومی دارد.

در خصوص انتخابات ریاست جمهوری وضعیت به چه شکلی خواهد بود؟
هنوز کاملا مشخص نیست که اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری شرکت خواهد کرد یا خیر. باید به خاطر داشت که او به لحاظ قانون داخلی عدالت و توسعه نمی تواند دیگر به عنوان نخست وزیر منصوب گردد. بنابراین گزینه ای که بیشتر روی آن مانور داده می شود این است که اردوغان برای انتخابات ریاست جمهوری شرکت کند و تغییری در آرایش سیاسی عدالت و توسعه ایجاد شود. به نظر می رسد اردوغان هنوز خود را در موقعیتی می بینید که آرا را در حد ممکن به دست آورد. ضمن اینکه تفاوت اصلی انتخابات ریاست جمهوری با ادوار پیشین این است که با رئیس جمهور با انتخاب مستقیم مردم مشخص می گردد.

آیا عدالت و توسعه به سمت حزب بدون اردوغان پیش خواهد رفت؟
اردوغان نقش کاریزماتیکی دارد و به نظر نمی رسد جایگاه او در حزب کمرنگ شود مگر اینکه حزب دچار دگرگونی و دگردیسی در درون خود شود. دگردیسی که با برآمدن رهبران جدید و با افکار جدید حاصل شود. اما در مجموع به باور من جای پای اردوغان محکمتر از این است که به سادگی بتوان او را از عرصه قدرت در ترکیه کنار گذاشت.

4949