تفاوت‌ها و شباهت‌های کریمه و کوزوو

دکتر میرشهبیز شافع عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی مسئله پیش آمده را اختلافی می‌داند که پس از جنگ جهانی دوم لاینحل باقیمانده و حالا روس‌ها از همان راهی استفاده می‌کنند که زمانی کشورهای غربی مورد استفاده قرار داده‌اند.

واقعیت این است که از یک زاویه حضور اولیه نیروهای روسیه براساس توافقی است که با اوکراین وجود دارد، اما باید دقت کنیم که همیشه این حضور منوط به میزان رضایت دولت پذیرنده این نیروهاست. بنابراین مشروعیت فقط تا جایی است که آن توافق اولیه حفظ شود. مثلاً نیروهای نظامی حق دارند فقط داخل پادگان‌ها باشند. اگر به‌عنوان مثال نظامیان وارد قسمت‌هایی شوند که برخلاف توافقنامه باشد این مسئله نقض توافقنامه است.

یکی از چالش‌های بزرگی که بعد از جنگ جهانی دوم همچنان لاینحل باقی‌مانده این است که گروه‌های قومی یک دولت می‌توانند اعلام خودمختاری یا در درجه بالاتر استقلال کنند؟ وضعیتی که لاینحل باقی‌مانده و از نظر دکترین، بسیار اختلاف برانگیز بوده است و در مسئله کوزوو تا رأی دیوان بین‌المللی دادگستری پیش رفت.

در قضیه کوزوو و اعلام استقلال از صربستان در سال ۲۰۰۸ هم تقریباً چنین اتفاقی می‌افتد. در آن زمان برعکس حالا، دولت‌های غربی بودند که به کمک کوزوو رفتند و روسیه آن را نپذیرفت. حالا برخلاف آن زمان روس‌ها هستند که می‌خواهند به نفع کریمه دخالت کنند و مقام‌های این کشور حالا همان راهی را می‌روند که کشورهای غربی در آن زمان رفتند.

اقدام یکجانبه اروپایی‌ها در بمباران ۱۱ هفته‌ای صربستان که در نهایت به وضعیت خودمختار کوزوو منجر شد به طرح این سؤال از دیوان بین‌المللی دادگستری رسید. کوزوو هم مجمع پارلمانی تشکیل داد که نمایندگانش رأی به استقلال کوزوو دادند. دیوان بسیار دو پهلو در این مناقشه رأی داد. در این رأی آمده که صرف اعلام استقلال از سوی گروه‌های قومی مغایر حقوق بین‌الملل نیست. یعنی هر گروه می‌تواند اعلام استقلال کند اما به این نکته هم اشاره دارد که چون مجمع عمومی نپرسیده که آثار اعلام استقلال چه مواردی است و چه کسانی در چه مواقعی می‌توانند اعلام استقلال کنند به این سؤال‌ها پاسخ داده نشده است.

در این رأی در نهایت اعلام نمی‌شود که کوزوو دولتی جدید است یا خیر. به‌طور یقین براساس این حکم اگر گروهی اعلام استقلال کند صرف اعلام استقلال مغایر حقوق بین‌الملل نیست اما نمی‌توانیم از این مسئله نتیجه بگیریم که دولتی جدید خواهد بود. روس‌ها حالا دارند همان سناریویی را پیاده می‌کنند که آمریکایی‌ها درباره کوزوو به‌کار بردند.

روسیه حتی مقداری دست بالا هم دارد چون حضور اولیه‌شان در کریمه مشروع است. این خودمختاری می‌تواند به بحرانی منجر شود که آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها نمی‌توانند با توجه به سابقه اقدام‌های خودشان اقدام روسیه را غیرقانونی اعلام کنند. روس‌ها اقدام کوزوو در اعلام استقلال را مغایر حقوق بین‌الملل اعلام کردند اما حالا ناچار هستند که همان بازی را انجام دهند. مسئله تعیین‌کننده این است که مجمعی در کریمه رأی به خودمختاری به استقلال خواهد داد یا خیر. همه‌پرسی درصورت رأی مثبت می‌تواند اقدام روسیه را مشروع کند؛ یعنی همان وضعیت کوزوو این بار به نفع روس‌ها رقم خواهد خورد.