بایسته های ارتقای روابط ایران و هند

«محمدجواد ظریف» وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران، نهم و دهم اسفندماه میهمان همتای هندی و مسلمان خود بود.

ظریف در این سفر که به دعوت «سلمان خورشید» وزیر امورخارجه هند، صورت گرفته بود با «مانموهان سینگ» نخست وزیر، «شیو شنکر منون» مشاور امنیت ملی، «حامد انصاری» معاون رییس جمهوری و «راجیا سابها» رییس مجلس علیای هند، گفت و گو کرد. در این سفر مواردی مربوط به ترانزیت کالا، انرژی، تبادلات مالی، وصول مطالبات و مسائل منطقه ای و بین المللی بررسی شد.

سفر ظریف به هند را می توان در 2 چارچوب اصلی شامل الف) هند و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و ب) دستاوردها و انتظارها از سفر ظریف به هند، دسته بندی کرد.

الف) هند و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران:

در سیاست خارجی کشورها، هر واحد سیاسی اهمیت ویژه ای دارد اما تاثیر و جایگاه برخی واحدهای سیاسی اجتناب ناپذیر است. در این بین قدرت های نوظهور به عنوان یکی از مهمترین تعیین کنندگان آینده نظم جهانی به حساب می آیند و از این رو اهمیت ویژه ای دارند. وزن سیاسی و اقتصادی هند به عنوان یک قدرت نوظهور روز به روز در حال افزایش است؛ بنابراین ارتباط با کشور هند برای هر واحد سیاسی جایگاه ویژه ای در برنامه ها و سیاست های آن کشور دارد.

هند پس از چین، دومین مشتری نفتی ایران است که با دریافت امتیاز معافیت محدود از تحریم های نفتی علیه این کشور توانست به خرید نفت ادامه دهد. هند در آن زمان به طور متوسط روزانه بالغ بر 211 هزار و 400 بشکه نفت از ایران وارد و تا پیش از تشدید تحریم ها 45 درصد مطالبات ایران را به وسیله بانک «یو. سی. او» هند به روپیه و 55 درصد باقیمانده را به یورو از طریق ˈهالک بانکˈ ترکیه پرداخت می کرد.

پس از روی کار آمدن دولت یازدهم در ایران این رویکرد بین کشورهای شرقی ایجاد شد که شاید بهبود روابط تهران با غرب، مناسباتی را که پیش از این با شرق ایجاد شده بود زیر تاثیر قرار دهد اما بر پایه مواضع و برنامه های اعلام شده وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران، در سیاست خارجی دولت تازه، نگاه به شرق یا غرب مطرح نیست بلکه سیاست خارجی بر پایه منافع ملی طرح ریزی می شود. به عبارتی از آنجا که روابط متوازن با شرق و غرب می تواند بیشترین منافع ایران را تامین کند بنابراین نگاه منطقه ای و محدود مورد پذیرش نخواهد بود.

سفر ظریف به هند را می توان نشانه اصلی اهمیت شرق– به موازات غرب– برای جمهوری اسلامی ایران دانست. انجام این سفر بی تردید یکی از اولویت های دستگاه دیپلماسی بود اما ایران برای برداشتن بخشی از تحریم های یکجانبه اتحادیه اروپا و آمریکا برای مدتی، رفت و آمدهای خود با غرب را افزایش داد. اینک به نظر می رسد پس از تعلیق بخشی از تحریم ها، سفرها به شرق می تواند نتیجه های بیشتری داشته باشد.

در ایران نگاه به هند بیش از آنکه بر پایه منافع ملی باشد، مبتنی بر دلبستگی های تاریخی، فرهنگی و تمدنی است. هند و ایران فرهنگ، زبان و تاریخ مشترکی دارند و همین سطح از گرایش های تاریخی- فرهنگی بین مردم و مقام های ایران رفتارهای مثبتی در روابط دوجانبه را شکل می دهد؛ برای نمونه:

- نخست وزیر هند با وجود فشار کشورهای غربی در سال 1391 با 250 نفر در پوشش یک هیات اقتصادی برای شرکت در نشست غیرمتعهدها به تهران سفر کرد. شرایط زمانی و سیاسی سفر سینگ به گونه ای بود که از سفر او پیام «استقلال دهلی نو در سیاست خارجی» و «عزم جدی هند در گسترش روابط اقتصادی با ایران» برداشت می شد.

- وزیر امورخارجه هند در اردیبهشت امسال برای شرکت در هفدهمین کمیسیون مشترک 2 کشور به تهران سفر کرد.

- چند ماه بعد در مردادماه حامد انصاری و راجیا سابها در مراسم تحلیف «حسن روحانی» منتخب مردم در یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران، شرکت کردند. از آنجا که هند مقام های بلندپایه خود را روانه تهران کرده بود و به ویژه با توجه به مسلمان بودن انصاری، مقام های ایرانی با نگاه مثبت تری روابط دیپلماتیک با دهلی نو را در دستور کار قرار دادند.

- مشاور امنیت ملی هند بهمن ماه در حاشیه پنجاهمین نشست امنیتی مونیخ با ظریف دیدار و درباره خط لوله گاز، اوضاع امنیتی منطقه به ویژه افغانستان و توسعه روابط گفت و گو کرد.

- هند به عنوان عضوی کلیدی در جنبش غیرمتعهدها همواره از برنامه صلح آمیز هسته ای جمهوری اسلامی ایران دفاع کرده است.

- پالایشگاه های نفتی هند پس از روی کار آمدن دولت یازدهم اعلام کردند در سال آتی میلادی (2014) خرید نفت خود از ایران را افزایش خواهند داد. این امر نشانه ای از آغاز افزایش روابط ایران و هند از دریچه اقتصادی محسوب شد.

- پس از توافق هسته ای ایران و غرب در ژنو، مشاور امنیت ملی هند با تشکیل جلسه ای فوری از تعلل در تعامل با ایران انتقاد کرد و بحث افزایش روابط با ایران و سرمایه گذاری در بندر چابهار را به عنوان راهبردهایی که به پیگیری جدی نیاز دارد، مطرح کرد. با وجود اینکه این جلسه باید محرمانه می ماند اما به طور گسترده ای خبری شد.

به نوشته دهم اسفندماه خبرگزاری انگلیسی «رویترز»، خرید نفت هند از ایران در نخستین ماه سال نو میلادی به 412 هزار بشکه در روز رسید که نسبت به مدت مشابه پارسال 44 درصد افزایش داشت.

سفر وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران به هند افزون بر آنکه ادامه رفت و آمدهای سیاسی در سطوح بالا بین 2 کشور است، آغازی برای تحولات تازه، رو به جلو و مثبت در روابط تهران– دهلی نو خواهد بود.

ب) دستاوردها و انتظارها از سفر ظریف به هند

همزمان با شکلگیری فضای تازه در روابط ایران و هند لازم است دگرگونی هایی نیز در روابط دوجانبه تهران- دهلی نو اتفاق بیفتد. زیرا ثمره واقعی این فضای تازه باید ایجاد تحولات مثبت باشد در غیر این صورت نمی توان از حرکت رو به جلو سخن گفت. برخی دگرگونی های مثبتی که به عنوان برآیند فضای تازه روابط ایران و هند انتظار می روند به شرح زیر است:

- هر چند هند از نگاه ایران یک قدرت نوظهور محسوب می شود اما از آنجا که در شرایط جاری سیاست بین الملل، کشورهایی همتراز و موازی با هند همانند چین، ترکیه، برزیل، آفریقای جنوبی، روسیه و ژاپن بسیارند- نوع عملکرد هند می تواند فاصله دهلی نو با کشورهای ذکر شده را بیشتر کرده و جایگاه آن را بالا ببرد. با وجود اهمیت ویژه هند برای ایران اما دهلی نو هنوز جایگاه واقعی خود را برای تهران نیافته است. بنابراین دهلی نو در نخستین گام باید تفاوت ماهوی خود با دیگر قدرت های نوظهور را برای تهران ثابت کند.

- دومین اقدام به عنوان یکی از گام های اصولی، بسترسازی هند برای تهیه ساز و کار انتقال پول خرید نفت به ایران است. هند اعلام کرده است در صورت رفع تحریم ها یک میلیارد و پانصد میلیون دلار پول های ذخیره شده ناشی از خرید نفت از تهران را به حساب ایران واریز می کند اما هنوز این مبلغ بدون آنکه سودی به آن تعلق گیرد در بانک های هند قرار دارد. شاید لازم باشد هند برای اثبات همکاری و حسن نیت خود در برخورد با تهران، راهکارهایی عملی در این زمینه در پیش گیرد.

- همچنین هند باید طرح های سرمایه گذاری خود در بخش هایی همچون نفت و گاز و ساخت پایانه ترانزیتی چابهار را به سرانجام رساند. این طرح ها همزمان با تامین منافع ایران، به سود هند نیز خواهد بود.

- از مهمترین اقدام هایی که هند باید انجام دهد قرار دادن نام ایران در فهرست کشورهایی است که از امتیاز دریافت روادید فرودگاهی برخوردارند. هیچ تناسبی بین ایران و دیگر کشورهایی که خارج از این فهرست قرار گرفته اند وجود ندارد. همچنین مردم هیچ یک از این کشورها، دلبستگی های فرهنگی و تمدنی مشابه آنچه بین هند و ایران است، ندارند. بنابراین انتظار می رود دهلی نو هر چه زودتر در این زمینه تمهیدی بیندیشد.

از گروه تحقیق و تفسیر خبر

تحقیق**م.پ**1961**1358