مناقشه سرزمینی روسیه و اوکراین

به گزارش روزشنبه ایرنا،روسیه که به هنگام آغازموج دوم ناآرامی های اوکراین در هجدهم فوریه سال جاری به دلیل درگیر بودن در برگزاری بازی های المپیک زمستانی 2014 سوچی تمایلی به ورود به بحران سیاسی حاکم بر همسایه شرقی خود نداشت، پس از موفقیت در زمینه بی اثر کردن تبلیغات رقبای غربی خود مبنی بر ناامن بودن این دوره از بازی های زمستانی اولویت خود را به مسایل جاری اوکراین اختصاص داد.

در واقع همان گونه که پیش بینی می شد مسکو در راستای پرهیز از بهانه دادن به دست غرب برای ایجاد هر گونه اخلال در روند برگزاری گران ترین المپیک زمستانی جهان با صرف 50 میلیارد دلار هزینه، تا پایان این رویداد مهم ورزشی از هر گونه موضع گیری عملیاتی در خصوص تحولات سیاسی اوکراین خودداری کرد.

اما همان زمان نیز آشکار بود که انفعال روسیه در قبال تحولات اوکراین یک حرکت تاکتیکی است و مسکو به این راحتی راضی نخواهد شد که نیروهای سیاسی غربگرای اوکراینی با حمایت رسانه ای، سیاسی و مالی غرب انقلاب نارنجی اواخر سال 2004 را در این کشور راهبردی در مجاورت مرزهای روسیه تکرار کنند.

بر همین اساس بلافاصله پس از برگزاری جشن اختتامیه بازی های المپیک زمستانی 2014 سوچی و تکمیل موفقیت پوتین و تیم مدیریتی وی در گذر از این آزمون ورزشی با ماهیت تمام عیار سیاسی به شکل قهرمانی تیم روسیه با کسب 35 مدال، رویکرد کرملین در قبال بحران اوکراین ذات اصلی خود را به نمایش گذاشت و مسکو با حمایت از اقدامات جمعیت چشمگیر 15 میلیون نفری روس تباران شرق و جنوب اوکراین، سیاست واقعی خود را در این ارتباط به منصه ظهور رساند.

البته روس ها حتی تا این مرحله از تحولات سیاسی اوکراین نیز در راستای سیاست عمل گرای خود از ورود مستقیم به بحران اوکراین جلوگیری کردند تا در صورت تشکیل دولت جدید این کشور اروپای شرقی به مدیریت یک فرد مخالف میانه رو از تعمیق تنش در مناسبات پر از کینه های ملی گرایانه مسکو- کی یف جلوگیری کنند، اما انتخاب آرسنی یاتسنیوک به مقام نخست وزیری نشان داد که چینش مهره های صفحه شطرنج بازی ژئوپولیتیک بر سر اوکراین از سوی قدرت های بزرگ بین المللی با هدف باخت روسیه انجام گرفته است.

مصداق این سیاست را می توان در اظهارات آن وقت پوتین رییس جمهور روسیه مبنی بر ضرورت حفظ روابط میان مسکو و کی یف مشاهده کرد.

بروز این وضعیت این بار واکنش تند روسیه را به دنبال داشت و مسکو بلافاصله با دستور مستقیم ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه به صورت سرزده رزمایش بزرگ نظامی خود را در مرزهای غرب این کشور در محدوده اوکراین با شرکت 150 هزار نظامی روس از نیروهای سه گانه زمینی، دریایی و ارتش آغاز کرد.

تحلیلگران مسایل سیاسی در تبیین وضعیت دو قطبی حاکم بر اوکراین می گویند در حالی که یانوکوویچ رییس جمهور مخلوع این کشور به دلیل تمایلات مسکومحور خود تمام تلاش خود را برای توسعه مناطق شرقی و جنوبی این کشور متمرکز کرده بود، مخالفان غربگرای وی نیز که اکنون قدرت به دست گرفته اند، در مسیر عکس گام بر می دارند و مصوباتی را با رویکرد تضعیف جایگاه روس تباران ساکن این کشور به ویژه از طریق ممنوعیت بکارگیری روسی به عنوان زبان رسمی تصویب می کنند.

از این دیدگاه مداخله روسیه در بحران جاری سیاسی اوکراین به ویژه در منطقه خودمختار کریمه که حدود دو سوم جمعیت آن را روس زبانان تشکیل می دهند، عکس العمل دفاع از تکروی نیروهای سیاسی غربگرا بدون کوچک ترین توجه به مواضع نیروهای سیاسی روسوفیل و ساکنان روس زبان مناطق صنعتی شده در شرق این کشور است.

برآیند این وضعیت موجب شد که رسانه های خبری روسیه و اوکراین اواخر وقت جمعه از ورود نیروهای نظامی روسیه خاک اوکراین در منطقه کریمه خبر دهند تا مناقشه سیاسی میان مسکو و کی یف بعد جدیدی به خود بگیرد و وارد مرحله نزاع سر زمینی شود.

هر چند پیش آمدن چنین وضعیتی از قبل نیز قابل پیش بینی بود و کارشناسان مسایل سیاسی معتقد بودند که مسکو در صورت ناامیدی از تمایل ساختارهای جدید غربگرای قدرت در اوکراین برای حفظ روابط تاریخی مبتنی بر نزدیکی زبانی، فرهنگی و مذهبی با روسیه به آخرین اهرم فشار خود به شکل مناقشه سرزمینی متوسل خواهد شد، اما وقوع این رویداد در این مدت کوتاه شوک بزرگی بر محافل کارشناسی وارد کرد.

حال این سوال در میان تحلیلگران مسایل سیاسی مطرح است که آیا در صورت ادامه روند فعلی احتمال تجزیه بخش هایی از خاک اوکراین به مانند آنچه در جنگ با گرجستان و استقلال خودخوانده جمهوری های آبخازی و اوستیای جنوبی رخ داد، قابل تصور است.

کارشناسان مسایل سیاسی با اشاره به تجربه طولانی روسیه در این زمینه و وجود بخش های روسی زبان جدا مانده در حاشیه برخی از جمهوری های شوروی سابق مانند باریکه پریدنسترویه در مولداوی می گویند که احتمال تکرار این سناریو در صورت خودداری نیروهای سیاسی حاکم غربگرای اوکراین از دادن نقش و جایگاه متناسب با وزن نیروهای سیاسی روس تبار این کشور به آنان می تواند اجتناب ناپذیر باشد.

این گونه گمانه زنی ها به ویژه پس از رویدادهای روز گذشته میان کی یف و مسکو و مشارکت 80 فروند بالگرد تهاجمی روسی در رزمایش سرزده نیروهای نظامی این کشور در مرزهای غربی و نیز تحرک نظامی پایگاه های مسوول ناوگان دریای سیاه روسیه در شهر بندری سواستاپول در جنوب اوکراین قوت گرفته است.

از دیدگاه طرفداران این نظریه، اقدام غرب در تشدید تنش ها میان کی یف و مسکو و حمایت بی چون و چرای آنان از دیدگاه های ضدروسی دولت جدید این کشور می تواند به شکاف عمیق تر در مواضع دو طرف و در نهایت جدا شدن بخش های شرقی و جنوبی این کشور با اکثریت ساکنان روس زبان اوکراین منجر شود.

البته گفته می شود که روسیه با درس آموزی از استقلال خودخوانده جمهوری های آبخازی و اوستیای جنوبی در مرزهای گرجستان و پردنسترویه در مولداوی در اصل تمایلی به تجزیه اوکراین ندارد، زیرا از دید تصمیم سازان روس وجود اوکراین مستقل از ابعاد مختلف سیاسی و اقتصادی برای منافع مسکو مفیدتر از تکه تکه شدن آن است.

از سوی دیگر غرب هم با تجزیه اوکراین به شدت مخالف است زیرا کشورهای غربی در محور آمریکا و اتحادیه اروپا به دنبال جاری کردن رویه های غربگرایانه در کل اوکراین و نه بخش هایی از آن به عنوان اصل اساسی راهبرد جغرافیایی-سیاسی بلندمدت با هدف تنگ تر کردن حلقه فشار بر روسیه می باشند.

با این وجود وضعیت جاری حاکم بر اوکراین به ویژه منطقه خودمختار کریمه و مناقشه کی یف و مسکو بر سر آن نشان می دهد که تنش میان دو طرف بر سر تحولات سیاسی رخ داده در این جمهوری شوروی سابق در مقطع فعلی رنگ و بوی مناقشه سرزمینی به خود گرفته است.

نماد آشکار این وضعیت را می توان در اظهارت الکساندر تورچینوف رییس جمهور موقت اوکراین در متهم کردن روسیه به حمله نظامی به خاک کشورش و هشدار نسبت به تبعات چنین اقدامی مشاهده کرد.

تورچینوف روز شنبه در پیامی تلویزیونی به مردم اوکراین گفت: فدراسیون روسیه تجاوز علنی به اوکراین را آغاز کرده است. روسیه نه فقط ارتش خود را وارد منطقه کریمه کرده، بلکه ساختمان مجلس و شورای وزیران این منطقه را اشغال و مراکز غیرنظامی و خطوط مواصلاتی منطقه را تحت کنترل خود در آورده است.

تورچینوف گفت : نیروهای نظامی روسیه تلاش می کنند مراکز نظامی اوکراین در منطقه کریمه را تحت محاصره در آورند. آنها تلاش می کنند ما را به جنگ بکشانند و سعی می کنند سناریوی آبخازیا را که توسط آن این منطقه را از گرجستان جدا کردند، در کریمه تکرار کنند.

اظهارات تورچینوف در این زمینه به دنبال انتشار خبرهایی مبنی بر پیشروی نیروهای نظامی روسیه به طرف شهر سیمفروپل مرکز منطقه خود مختار کریمه در جنوب اوکراین در روز گذشته انجام گرفت.

تارنمای روزنامه اوکراینیˈاوکراینسکایا پراوداˈ، خبرگزاری روسی ˈروس بالتˈ و تارنمای روسی زبان ˈمیل روˈ جمعه شب به نقل از شاهدان عینی اعلام کردند ˈ ستونی متشکل از 10 نفر بر زرهی و کامیون از سواستوپل به سوی سیمفروپل در حرکت هستند. علاوه بر آن حداقل پنج فروند هواپیمای نظامی روسی ایلوشین-76 در فرودگاه نظامی گواردیسکی در کریمه فرود آمده استˈ.

براساس این گزارش، در فرودگاه های سیمفروپل و سواستوپل هم 150 نیروی نظامی روسیه اعزام شده اند.

گفته می شود چندین فروند بالگرد نیروی هوایی روسیه نیز وارد منطقه خود مختار کریمه در جنوب اوکراین شده اند.

منطقه کریمه که اکثر جمعیت آن را روس تبارها تشکیل می دهند و به محل تلاقی منافع روسیه از یک سو و اوکراین و کشورهای غربی حامی از آن سوی دیگر تبدیل شده است، در روزهای اخیر شاهد اعتراضات گسترده عمومی بوده و روس ها در مخالفت با حکومت جدید اوکراین و تاتارهای کریمه در حمایت از این حکومت تظاهرات کرده اند.

این حوادث به ویژه با توجه به اشغال پارلمان و ساختمان نخست وزیری کریمه توسط شبه نظامیان طرفدار روسیه، باعث بروز تنش های شدید در این منطقه و در روابط روسیه و اوکراین شده است.

شبه جزیره کریمه منطقه ای به وسعت 25هزار و 500 کیلومتر مربع در جنوب اوکراین است که در ساحل دریای سیاه واقع شده است. این منطقه دو میلیون و 413 هزار نفر جمعیت دارد که از این تعداد یک میلیون و 450 هزار روس، 576 هزار اوکراینی و 245 هزار نفر تاتار هستند.

منطقه کریمه تا سال 1954 در دوره شوروی به روسیه تعلق داشت و در این تاریخ به جمهوری سوسیالیستی اوکراین پیوست و در دوره پس از فروپاشی شوروی هم به عنوان منطقه خودمختار در قلمروی اوکراین باقی ماند.

حال مقام های ارشد روس با اشاره به تلاش نیروهای سیاسی غربگرای حاکم بر کی یف و مناطق غربی و جنوبی اوکراین برای حذف وضعیت خودمختاری منطقه کریمه می گویند که نمی توانند در برابر اقدامات ملی گرایان افراطی بی تفاوت بمانند و ناگزیر از پاسخ به تقاضای کمک ساکنان این منطقه برای دفاع از خود در برابر تحرکات گروه های ملی گرای اوکراینی می باشند.

بدیهی است که روسیه با درک وضعیت جاری اوکراین و مشاهده کنترل تمام عیار نیروهای سیاسی غربگرا و احزاب ضدروس آن بر ساختارهای قدرت در مناطق مرکزی و غربی به هیچ وجه حاضر به عقب نشینی از مواضع خود در خصوص منطقه کریمه نیست و مقام های مسکو به خوبی می دانند که هر گونه کوتاهی در این زمینه می تواند به پیشروی بیشتر دولت جدید غربگرای اوکراین در مجاورت مرزهای غربی کشورشان منتهی شود.

به همین دلیل بود که وزارت امور خارجه روسیه روز جمعه اعلام کرد، مسکو با احضار معاون سفیر اوکراین در روسیه و ارایه یادداشتی به وی پیشنهاد کی یف برای رایزنی در باره مساله شبه جزیره کریمه را رد کرد.

این در حالی است که وزارت خارجه اوکراین روز پنجشنبه گذشته یادداشتی با مضمون برگزاری فوری رایزنی های دو جانبه مطابق با بند هفتم قرارداد دوستی، همکاری و مشارکت اوکراین و فدراسیون روسیه در سال 1997 به کاردار موقت سفارت روسیه در کی یف تسلیم کرد.

وزارت امور خارجه روسیه در گزارش خود با اشاره به به اینکه در یادداشتی که به طرف اوکراینی ارائه شد پیشنهاد این کشور برای برگزاری فوری رایزنی دوجانبه در رابطه با حوادث کریمه رد شده است، اعلام کرد که ˈ روسیه رویدادهای منطقه خودمختار را نتیجه فرایندهای سیاسی اخیر در اوکراین می داند و در این رابطه نیازی به رایزنی دوجانبه فوری نمی بیند.ˈ

مسکو با آگاهی از اهداف پشت پرده تلاش ملی گرایان اوکراینی برای حذف خودمختاری منطقه کریمه نه تنها هر گونه رایزنی با کی یف برای حل مشکلات پیش آمده را رد کرد، بلکه وزارت خارجه روسیه به طرف اوکراینی یادداشت دیگری ارائه کرد که در آن گفته شده است ˈتردد خودروهای زرهی ناوگان روسیه در منطقه کریمه برای تامین امنیت واحدهای این ناوگان در قلمرو اوکراین است و با موافقت نامه های روسیه و اوکراین مطابقت کامل دارد.ˈ

سیر حوادث در اوکراین و تشدید تنش میان مسکو و کی یف که روز گذشته به دنبال درخواست مقام های کی یف از شورای امنیت سازمان ملل برای ورود به این مساله وارد مرحله تازه ای شد، نشان می دهد که بازی ژئوپلتیکی قدرت های بزرگ در اوکراین به عنوان یک منطقه راهبردی در شرق اروپا در صورت بی توجهی به منافع همه بازیگران ذینفع می تواند به تجزیه این جمهوری شوروی سابق منجر شود.

در نهایت می توان گفت که تحولات جاری اوکراین و کشیده شدن دامنه بحران این کشور به منطقه خودمختار کریمه با اکثریت جمعیتی روس تبار و مرکز ثقل استقرار ناوگان دریای سیاه روسیه در صورت تداوم غرب بر حمایت بی چون و چرا از حاکمیت جدید کی یف، سرآغاز مناقشه سرزمینی جدیدی میان دو کشور همسایه با رویکرد تلاش برای حفظ موازنه قدرت از سوی مسکو و کوشش غرب برای برهم زدن این وضعیت به نفع خود و تنگ تر کردن حلقه محاصره کرملین و تضعیف قدرت روسیه از سوی دیگر خواهد بود.

اروپام/518 ** 1064