"توافق ژنو" کتاب شد

به گزارش خبرگزاری مهر،در مقدمه این کتاب آمده است:بازار کتاب کشور طی هفته آینده شاهد نشر یک کتاب تازه خواهد بود که قرار است سوالات مختلفی در باره توافق ژنو را از منظر کارشناسی و علمی مورد بحث قرار دهد و پاسخ بسیاری از پرسش ها و شبهات در خصوص ابعاد مختلف این توافق را در اختیار افکار عمومی بگذارد. دکتر محمد حسن دریائی، یکی از پژوهشگران و تحلیلگران کشور در حوزه خلع سلاح بین المللی که سابقه طولانی مطالعاتی و دانشگاهی و حضور در محافل بین المللی مرتبط با خلع سلاح دارد و چهره ای شناخته شده برای متخصصان خلع سلاح است، در این کتاب یک دسته بندی از مقولات مربوط به حقوق بین الملل و خلع سلاح ارائه نموده و در این قالب روایتی تاریخی - حقوقی از توافق ژنو و مبانی آن ارائه کرده است.

این کتاب همزمان با درخواست رئیس جمهور از دانشگاهیان و حقوقدانان کشور برای انجام یک کار دقیق علمی، فنی و حقوقی و مشخص کردن همه ابعاد برنامه اقدام ژنو، منتشر می شود. طی چند ماه گذشته مطبوعات و سایتهای مختلف طیفی از تحلیل ها را در باره توافق ژنو منتشر کردند و مردم با این سوال روبرو شدند که اصل ماجرا چیست؟ این کتاب قرار است روایتی تخصصی و حقوقی برای پاسخ به این سوال ها ارائه کند.

دریایی طی مصاحبه ای، هدف اصلی از نگارش کتاب " مذاکره هسته ای با 1+5، توافق ژنو" را بررسی دقیق و همه جانبه ابعاد فنی، حقوقی و سیاسی متن توافق با هدف رفع ابهامات مطرح شده در سطح اجتماع اعلام کرده است. وی پژوهشگر و محقق در زمینه  خلع سلاح و امنیت بین المللی است و بیش از 20 سال سابقه تحقیق و کار اجرائی مرتبط دارد و صاحب کتاب و مقالات متعدد در این زمینه است. تدریس در دانشگاهها، کسب عنوان پژوهشگر برتر دانشگاهی در سال 1387و مشارکت در کنفرانسهای بین المللی علمی از سوابق علمی وی است. این تجربیات و دانش در زمینه خلع سلاح بین المللی، کتاب وی را به یک منبع کاربردی و تخصصی تبدیل خواهد نمود.  

گفتنی است کتاب " مذاکره هسته ای با 1+5، توافق ژنو"  توسط انتشارات روزنامه اطلاعات مراحل پایانی نشر را می گذراند و از هفته آینده به بازار کتاب کشور عرضه خواهد شد.

در آستانه انتشار کتاب، محمد حسن دریائی طی مصاحبه ای در باره مشخصات کتاب، برخی جزئیات و دیدگاههای خود را توضیح داده است.

 کتاب بدنبال توضیح و تشریح چه چیزی است؟

كتاب همانطور که از نامش پیداست حول موضوعات مرتبط با مذاكرات هسته‌اي كشورمان با اعضاي دائم شوراي امنيت و آلمان است گرچه محور تمركز آن توافق اخير بر سر برنامه اقدام ژنو است و امیدوارم بتواند یک نگاه جامع و همه‌جانبه به مهمترين موضوع در سياست خارجي كشورمان بیاندازد، جنبه‌های تازه ای از مذاكرات را بيان كرده و يك تصوير فراگير ارائه ‌دهد. اميدوارم پس از خواندن كتاب، سطح دانش و معرفت خواننده نسبت به موضوع ارتقا یابد. سعی کرده ام با یک نگاه کارشناسی همه ابعاد حقوقی سیاسی و فنی برنامه اقدام ژنو را مورد واکاوی قرار دهم تا خواننده به نوعی نگاه جامع در خصوص این سند و یک پاسخ منطقی به سوالات و شبهات مطرح شده در سطح اجتماع برسد. تمام تلاشم این بود که مطالب و دیدگاههای مطرح شده با غنای فنی و حقوقی خود کتاب را به یک اثر علمی تبدیل کنند.

 چطور شد در این مقطع به فکر تهیه کتابی در یکی از پر بحث ترین مسائل سیاست خارجی کشور افتادید؟ هدف اصلی از نگارش کتاب چيست؟ و این ایده از چه زمانی مطرح شد؟

مطالعات من در باره موضوعات مرتبط با مذاكرات هسته‌اي و مباحث نظری خلع سلاح و عدم اشاعه سلاح‌هاي هسته‌اي به سالها قبل مي‌رسد. بيش از دو دهه است كه در اين زمينه فعاليت مطالعاتی و میدانی دارم و همواره تلاش كرده‌ام پس از پايان يك مذاكره، درخصوص همان موضوع مذاكراتي، با نگارش مقاله يا تحلیل، نقاط قوت و ضعف روند و نتايج آن را تبيين کنم. اعتقاد دارم اين كار باعث مي‌شود كه نقاط ضعف و قوت آسیب شناسی و برای مذاکرات بعدی نقاط ضعف برطرف و نقاط قوت تقویت شود. تلاش های من در این حوزه جدید نیست. معتقدم آسيب‌شناسي مذاكرات بین المللی به رشد چشمگير سطح ديپلماسي كشورمان کمک رسانده است؛ به نحوي كه بدون اغراق، قدرت چانه زنی و مذاکرات دیپلماتیک متخصصان كشور در حوزه امنيت بين‌الملل، از منابع قدرت كشورمان محسوب مي‌شود. این حرف من نیست، اذعان رسمی و صریح کشورهای طرف مذاکره ایران است.

بهر حال این یک ابتکار شخصی است و اصلا یک کار سفارشی نیست. البته بعد از جمع آوری و نگارش کتاب،  دوستان را در جریان قرار دادم که مورد استقبال قرار گرفت. بعد از اتمام مذاكرات مربوط به توافق ژنو در 3 آذر 1392، مطالعات عميقي را روي بررسي جوانب مختلف برنامه اقدام ژنو آغاز كردم. در ابتدا قصد داشتم يك مقاله ارائه دهم و نظرات خود را روي متن ارائه دهم. اما بعداً با مشاهده نقدهاي متعدد و سؤالات و ابهاماتي كه بعضاً به صورت روزانه در اين زمينه مطرح مي‌شد، تصميم گرفتم كه عمق بيشتري به مطالعات خود بدهم و در قالب يك مجموعه فراگيرتر، با دقت بيشتري به بررسي جوانب مختلف حقوقی، فنی و سیاسی اين موضوع بپردازم و پس از جمع‌آوري مطالب و دسته‌بندي آنها به اين نتيجه رسيدم كه جا براي نگارش و تدوين يك كتاب وجود دارد. لذا این کتاب را تهیه کردم و قصدم این بوده با نگاهي بيطرفانه، تصويري همه جانبه از مذاكرات هسته‌اي با 5+1 ارائه دهم. صریحا بگویم هدف كتاب، به هيچ وجه جانبداري يا تخريب برنامه اقدام ژنو نيست، بلكه بدنبال بررسی همه جانبه ابعاد حقوقی، فنی و سیاسی توافق ژنو و جمع‌آوري نظرات مختلف به صورت موضوعي، در محيطي آرام و علمي است.

 در روزهای اخیر رئیس جمهور از سکوت دانشگاهیان نسبت به توافق ژنو انتقاد کردند. آيا ارتباطي بين انتشار اين كتاب و گلايه رئيس جمهور از اهل قلم وجود دارد؟

 صادقانه بگويم اگر اين كتاب به چاپ نمي‌رسيد، انتقاد رئيس محترم جمهور را نسبت به خودم كاملاً وارد مي‌دانستم و شخصاً احساس بد بي‌تفاوتي نسبت به موضوعات مهم مملكتي، آزارم مي‌داد. هرچند مراحل تدوين اين كتاب، ماه‌ها قبل از اين انتقاد شروع شده بود، اما خوشحالم كه از قبل كارهاي مقدماتي را انجام داده بودم و توانستم به عنوان يك عضو كوچك جامعه اهل قلم، بخش بسيار كوچكي از دينم نسبت به مملكت را ادا كرده‌ و شرمنده مردم و رئيس جمهور محترم نباشم. البته امیدوارم همه خوانندگان کتاب در نهایت از رهیافت حقوقی، فنی کتاب که مبتنی بر اطلاعات کارشناسی است راضی باشند.

چرا برنامه اقدام ژنو تبدیل به محور اصلی کتاب شد؟ و آیا این به معنای محدود شدن در مباحث چند ماه اخیر است یا نگاهی به کل مسئله هسته ای انداخته اید؟

بنظر من پرونده هسته ای مهمترین موضوع ملی است و لذا مذاکرات هسته ای را نیز  یک موضوعی ملی می دانم. خوشبختانه اجماع ملی در این خصوص وجود داشته و باید این اجماع را به عنوان نقطه قوت حفظ نمود. در فصل های مختلف به دیدگاههای مقامات کشور از جمله نقطه نظرات رسمی مقام معظم رهبری پرداخته ام و بنابراین یک نگاه تاریخی هم وجود دارد اما بهر حال در مقطع توافق ژنو قرار داریم و موضوع روز کشور همین موضوع است. از نظر حقوقی و بین المللی، برنامه اقدام ژنو نیز يك دستاورد ملي است و به نظرم همه ايراني ها بايد نسبت به آن احساس وظيفه نمايند. معتقدم اگر کماکان به صورت ملي به اين موضوع نگاه كنيم بسياري از مشكلات حل مي‌شود زیرا اگر بر اين اعتقاديم كه برنامه اقدام ژنو داراي محاسني است، ‌بايد آنرا در قالب خدمت به منافع ملي بيان كنيم و چنانچه نقدي داريم بايد آنرا هم در اين قالب مطرح نمائيم. به هر حال طرفداري یا نقد بايد در راستاي تقويت منافع ملي و فرآيند مذاكرات باشد. آنچه اصالت دارد، حفظ منافع ملي كشور در فرآيند مذاكرات است.

 کتاب چند فصل دارد و بر اساس چه ملاک هائی تقسیم بندی شده است؟ اگر ممکن است بصورت مختصر نمائی از درون کتاب را ارائه کنید؟

سعی کرده ام نگاهی جامع الاطراف به مسئله از منظر حقوق بین الملل و سیاست های هسته ای کشور داشته باشم لذا کتاب شامل یک نگاه تاریخی و تحلیلی است که به همین علت كتاب را به ده فصل تقسیم کردم. در فصل اول ضمن ارائه يك مقدمه به طرح موضوع مي‌پردازم و شرايط كلي و اهداف و سؤالات اصلي كتاب ارائه مي‌شود. فصل دوم، به بيانات گهربار مقام معظم رهبري در خصوص موضوعات هسته‌اي، به تفكيك موضوعي اختصاص دارد. در فصل سوم، يك بحث پایه ای در زمينه حقوق بين‌الملل و انرژي هسته‌اي ارائه و به صورت علمی و دانشگاهی، مباني حق كشورها براي استفاده صلح‌آميز از انرژي هسته‌اي، جنبه‌هاي مختلف حق هسته‌اي كشورها، رويه‌هاي بين‌المللي كشورها در اين زمينه، رأي مشورتي ديوان بين‌المللي دادگستري در مورد سلاح‌هاي هسته‌اي، تلاش‌هاي غربي‌ها براي محدود كردن حق كشورهاي غيرهسته‌اي عضو «NPT» مورد بحث قرار گرفته است. همچنين مباني حقوقي حق غني‌سازي طبق اين معاهده و اسناد كنفرانس‌هاي بازنگري و قرارداد پادمان مورد بحث حقوقي قرار مي‌گيرد. يك بحث حقوقي هم در زمينه جنبه‌هاي مختلف حق ارائه مي‌شود. موضوع اجراي حق و مسائل مرتبط با آن، همچنين ميزان اثرگذاري اجراي حق روي حق هم مورد بحث و بررسي قرار مي‌گيرد. همچنين اين موضوع مورد كنكاش قرار مي‌گيرد كه اعمال محدوديت‌ در اجراي حق، روي سلب حق چه اثراتي دارد. وضعيت برنامه اقدام ژنو از نظر حقوقي چگونه است و تعهدات پذيرفته شده، چه اثري روي حق غني‌سازي كشورمان دارد. در فصل چهارم، مباني نياز ايراني به انرژي هسته‌اي مطرح و نشان داده مي‌شود كه برنامه هسته‌اي ايران يك برنامه انرژي بنيان، ناشي از نيازهاي عيني كشور است كه توسط دولت‌هاي مختلف به عنوان يك نياز پيگيري شده است. حتي نوع حكومت نيز در اين موضوع تأثيري نداشته است، به نحوي كه برنامه انرژي هسته‌اي ايران در بسياري از موارد، از قبل از انقلاب آغاز گرديده است. در ادامه، تاريخچه مختصري از تلاش‌هاي كشورمان قبل و بعد از انقلاب اسلامي براي دستيابي به انرژي هسته‌اي ارائه مي‌شود. در فصل پنجم، روند مذاكرات و نتيجه برنامه اقدام ژنو ارائه مي‌شود و به دور از جنجال‌هاي رسانه‌اي، با درج اسناد ياد شده، نگاهي دقيق به ماهيت اصلي مذاكرات و برنامه اقدام ژنو، انداخته مي‌شود. در فصل ششم سؤالات و ابهامات موجود در مورد ساختار و روش مذاكره در برنامه اقدام ژنو با ارائه نظرات موافقين و منتقدين، مطرح و مورد بحث قرار گرفته است. در فصل هفتم، واكاوي برنامه اقدام ژنو در زمينه محتواي هسته‌اي اين توافق صورت خواهد گرفت و نظرات مختلف منتقدين و طرفداران مورد بررسي قرار مي‌گيرد. فصل هشتم، كنكاشي در باب چگونگي لغو تحريم‌ها طبق اين توافق است که آنجا نیز ضمن بيان نظرات منتقدين و طرفداران، سعي شده زمينه‌اي براي تسهيل قضاوت خواننده فراهم شود. در فصل نهم هم با ديدي بي‌طرفانه، اثرات بين‌المللي و منطقه‌اي توافق ژنو مورد بررسي قرار گرفته و فصل پایانی نيز به ضمائم مرتبط با برنامه اقدام ژنو اختصاص يافته است.

دیدگاه كتاب در مورد مذاكره با 1 +5 چيست؟

 اعتقاد دارم باعث افتخار هر ايراني است كه بالاخره مقاومت ملت نتيجه داد و غرب با شناخت و اذعان به تسليم ناپذير بودن ملت بزرگ ايران، مجبور شد خواستهاي حداكثري خود در قالب اقدامات غيرقانوني در قطعنامه‌هاي شوراي امنيت را كنار گذاشته و پاي ميز مذاكره با ايران بنشيند تا راه حلي با رضايت دو طرف مشخص شود. به نظر من،‌ مقاومت ملت ايران در تدوين برنامه اقدام ژنو تبلور عینی پیدا کرد. بنابراين فرآيند مذاكرات داراي اهميت است. اين یک فرآيند دنباله‌دار بوده و بايد به آن به صورت يك موضوع بلند مدت نگاه كرد.

كتاب یک نگاه حرفه‌اي نسبت به توافق ژنو دارد. ايران بارها اعلام نموده كه براي اينكه حقانيت خود را در زمينه هسته‌اي نشان دهد، حاضر است وارد روند جدي مذاكرات با 1+5 شود و بيش از يك دهه است كه با حسن نيت در اين خصوص تلاش نموده است. ما هيچ‌گاه مشكلي با مذاكره نداشته‌ايم، بلكه زياده خواهي‌‌ها و كارشكني‌هاي طرف مقابل و مخصوصاً غربي‌‌‌ها، سبب شده كه در روند مذاكرات خلل وارد شود. افتخار ما این است که در مذاکرات با توجه به جمیع عناصر قدرت ملی دست بالا را داریم.

سعي كتاب اين بوده كه نگاهي چند بعدي و فارغ از قضاوت به خواننده ارائه دهد. هم سوالات و ابهامات منتقدين را بيان داشته و هم نظر طرفداران را مطرح نموده است. قضاوت در مورد موفقیت من در ارائه پاسخ های قانع کننده به سوالات، بر عهده خواننده محترم كتاب است.

با توجه به تجارب گسترده ای که در این زمینه دارید، نظرتان در باره تحلیل ها و نقدهای اخیر در باره روند مذاكرات از منظر حقوقی چيست؟

به اعتقاد حقير یک انتخاب برای کشورمان وجود داشته است، یا از اساس وارد روند مذاکراتی نشود و یا برای اثبات حقانیت خود وارد مذاکرت جدی و رو به جلو شود. ایران همواره برای اثبات حقانیت خود از مذاکره استقبال کرده است. در دوره های قبلی مذاکراتی هم همیشه کشور به صورت یکپارچه از مذاکره کنندگان حمایت کرده است. بنابراین يا نبايد مذاكره كنيم، يا در صورتي كه نظام تصميم گرفت که مذاكره کنيم، بيان نقدهايمان بايد به نحوي باشد كه به تخريب مذاكره كنندگان و تضعيف آنها منجر نگردد. تضعيف مذاكره كنندگان در يك روند مذاكراتي، به معناي بي‌اعتباري كشور است و منافع بلند مدت كشور را به شدت به خطر مي‌اندازد. نبايد فراموش كنيم كه اتحاد مردم و اجماع داخلي براي اعلام يكپارچه مواضع كشور براي حصول به حقوق حقه خود، بزرگترين برگ برنده مذاكره‌كنندگان در مذاكرات آتي است. بنابراين طرفداري يا نقد، بايد به گونه‌اي ارائه شود كه نهايتاً ظهور و بروز يكپارچگي ملي براي كسب منافع ملي را در مذاكرات به دنبال داشته باشد.

بخاطر ماهیت ویژه پدیده های اجتماعی و سیاسی که مستقیما با موضوعات انسانی مرتبط است، نمی توان منكر وجود نقد يا منافع عظيم آن شد. برنامه اقدام ژنو هم از اين قاعده مستثني نيست. نقد مانند الماسي است كه انديشه‌‌ها را حول يك موضوع خاص صيقل مي‌دهد و باعث رشد و ارتقاي كيفي دانش و بينش جامعه بشري در خصوص آن موضوع مي‌شود. اما بنظرم می رسد که این نقد بايد در چارچوب و قالب‌هاي پذيرفته شده و براساس مباني اصولي خود صورت پذيرد كه نهايتاً منجر به تقويت اصل موضوع شود. فرق نقد و تخريب اين است كه نقد،‌ اصل موضوع را مي‌پذيرد، اما خواهان تقويت نقاط قوت آن و برطرف كردن نقاط ضعف آن است اما تخريب از اساس خواهان نابودي كل موضوع است. كتاب حاضر تلاش دارد زمينه ي یک تمرين در خصوص گسترش فرهنگ پرسش و پاسخ و احترام به فرهنگ نقد و نقدپذيري را فراهم کند. منتقدین تمرین کنند در کنار نظرات خود بتوانند نظر مخالف را هم ببینند و با احترام و تواضع نسبت به همدیگر، قضاوت را به خواننده بسپارند.