دگرگونی در اوکراین و تداوم چرخه پیچیده چالش

**بیان رخداد

--------------

اوکراین بعنوان کشوری که نزدیک به سه ماه صحنه اعتراض های خیابانی و درگیری های شهری شده بود، سرانجام سوم اسفند به وضعیت جدیدی رسید که بسیاری از ناظران سیاسی را با سوال های بی شماری روبرو کرد.

به گزارش تازه منابع خبری، پارلمان اوکراین روز شنبه پس از کشته شدن بیش از 80 تن در نا آرامی های چند روز گذشته «کی یف» پایتخت این کشور، «ویکتور یانوکوویچ» را از ریاست جمهوری برکنار و «الکساندر تورچینوف» را که بعنوان رییس پارلمان انتخاب شده بود، به ریاست دولت انتقالی منصوب کرد. وی از جمله سیاستمداران نزدیک به «یولیا تیموشنکو» رهبر مخالفان به شمار می رود.

تورچینوف قرار است تا برگزاری انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری در چهارم خرداد 1393 (25 مه) اداره کشور را به دست بگیرد. همچنین روز شنبه، 322 نفر از مجموع 331 نماینده حاضر در نشست پارلمان اوکراین به طرح آزادی یولیا تیموشنکو رهبر مخالفان این کشور، رای دادند.

یانوکوویچ در واکنش به این اقدام پارلمان، آن را کودتا خوانده و تاکید کرد از قدرت کناره گیری نخواهد کرد اما این پایان کار نبود و روز دوشنبه پنجم اسفند، «آرسن آواکوف» وزیر کشور موقت، از صدور حکم جلب ویکتور یانوکوویچ رییس جمهوری برکنار شده این کشور، خبر داد.

در این بین، واشنگتن که از ابتدای ناآرامی ها در اوکراین از مخالفان حمایت می کرد، روز یکشنبه چهارم اسفند، با صدور بیانیه ای از آزادی یولیو تیموشنکو نخست وزیر پیشین و تصمیم پارلمان برای تغییر در قانون اساسی استقبال کرد.

از سوی دیگر «سوزان رایس» مشاور امنیت ملی کاخ سفید، روز یکشنبه هشدار داد که هرگونه دخالت نظامی روسیه در بحران اوکراین اشتباهی بزرگ خواهد بود.

نقطه آغاز اعتراض ها در اوکراین به تصمیم دولت ویکتور یانوکوویچ رییس جمهوری این کشور، در آبان ماه 1392، مبنی بر امضا نکردن توافق نامه همکاری فراگیر با اتحادیه اروپا باز می گردد.

در پی اعلام این تصمیم از سوی دولت یانوکوویچ، هزاران نفر از مردم اوکراین که طرفدار پیوستن کشورشان به اتحادیه اروپا بودند، در پایتخت این کشور (کی یف) به خیابان ها ریختند و از آن روز تاکنون فضای این کشور متشنج بوده است.

همچنین، پیش از این و طی سال های 2004 تا 2005(1383 تا 1384) نیز به واسطه انقلاب موسوم به «انقلاب نارنجی» اوکراین صحنه تحولات گسترده ای شده بود و حال طی ماه های گذشته شاهد رویارویی 2 جهت گیری روسی- غربی در سیاست های این کشور است.

**اوکراین، معمایی پیچیده؟

------------------------------

تحولات اوکراین را شاید بتوان بعنوان معمایی پیچیده هم از زاویه نظری و هم از نظر عملی دانست.

از بعد نظری، برای زمان طولانی بین اندیشمندان حوزه روابط بین الملل و مدیریت بحران این سوال مطرح بوده که چه تغییری و چه ثباتی قابل پذیرش یا غیرقابل پذیرش است؟

اما از منظر دانشگاهی، خود این متفکران نیز طی سال ها و دهه های گذشته در موارد گوناگون نتوانسته اند پاسخ متقن و مناسبی را برای آن بیابند؛ چراکه در موارد زیادی در مناطق مختلف جهان، گاهی یک تغییر به یک وضعیت قابل پذیرش منجر شده و گاهی به ثبات غیرقابل پذیرش انجامیده است.

بر این مبنا، شاید بتوان وضعیت امروز اوکراین را در چارچوب چنین وضعیتی تحلیل کرد؛ معمایی که از یک سو با یک تغییر روبرو است که این تغییر برای عده ای قابل پذیرش و برای عده ای دیگر غیرقابل پذیرش تلقی می شود و از دیگر سو، ممکن است با وضعیت ثباتی روبرو شویم که می تواند در چرخه پذیرش - غیرقابل پذیرش دگرباره گرفتار شود.

در چنین شرایطی به نظر می رسد که نظام سیاسی این کشور می تواند از یک وضعیت قوام بخش و تعادل سیاسی خارج شود.

همچنین، اگر بخواهیم از منظر عملی نیز وضعیت اوکراین را مورد بررسی قرار دهیم، روز شنبه سوم بهمن، به عنوان روزی سرنوشت ساز و پرحادثه ثبت تاریخ معاصر این کشور شد؛ چراکه در یک روز واحد رییس جمهوری مخفی شد، رای نبود اعتماد مجلس را گرفت، رییس مجلس استعفا کرد، یکی از مخالفان دولت بر کرسی او نشست و زمام امور کشور را در دست گرفت و سرسخت ترین رقیب سیاسی رییس جمهوری از زندانی در «خارکیف» در شرق اوکراین آزاد شد و به جمع هوادارانش در میدان استقلال کی یف پیوست.

ریشه و چرایی این تحولات را شاید بتوان در یک واژه خلاصه کرد و آن هم دوقطبی شدن فضای این کشور به دلیل حضور جهت گیری های روسی- غربی است؛ جهت گیری هایی که طی سال های 2004 به بعد، فضای سیاسی این کشور را پر از بی ثباتی و چالش کرده است.

اما وضعیت اکنون اوکراین با وجود دگرگونی های رخ داده چالش های بی شماری را نیز در پی خواهد داشت؛ چراکه با وجود خروج هیات حاکمه هوادار روسیه، باز بسیاری در کی یف وجود دارند که خواهان حضور این نیروها بر سرکار هستند و به نظر می رسد که این روند، رقابتی تمام نشدنی باشد.

در چند روز گذشته تحولات جدید، این وضعیت را ثابت کرد چراکه پس از برکناری یانکوویچ در کی یف، بسیاری از طرفداران روسیه در شرق و جنوب اوکراین تظاهرات کردند که به درگیری با مخالفان انجامید.

از دیگر سو، موضوع انتقال انرژی و عبور خط لوله گاز روسیه به اروپا می تواند از مهمترین چالش های پیش روی دولت جدید اوکراین باشد. در سال 2006(1385) روسیه خط لوله انتقال گاز به اروپا را به بهانه افزایش قیمت و اختلاف با دولت وقت اوکراین قطع کرد و اروپا را در سرما فرو برد.

بنابراین می توان دریافت، وضعیت امروز اوکراین یک وضعیت پیچیده و بغرنجی است که با وجود خروج یانوکوویچ از هیات حاکمه این کشور، هنوز رگه هایی از بحران های جدید پیداست.

**جمع بندی

-------------

با سرنگونی دولت یانکوویچ در اوکراین و بر روی کار آمدن دوباره مخالفان، شاید این کشور وارد وضعیت ژئوپلیتیکی جدیدی شود که بی گمان در دو سوی آن، دو قدرت بزرگ آمریکا و روسیه قرار دارند؛ دو قدرتی که هریک، یک سوی اوکراین را به سوی خود می کشد.

در فرجام سخن، به نظر می رسد آنچه اوکراین در سه ماه گذشته به خود دید، نوعی زورآزمایی بین مسکو- واشنگتن برای برتری در حوزه ژئوپلتیکی شرق اروپا بود که چنین الگویی از رویارویی می تواند در نقاط مختلف جهان نیز تکرار شود و به چالش منطقه ای جدید بیانجامد.

در این زمینه پروفسور «انوشیروان احتشامی» استاد دانشگاه دورهام، اعتقاد دارد با قدرت گیری روسیه دوران پوتین و گسترش حوزه منافع آن به نظر می رسد که آمریکا و روسیه وارد مرحله جدیدی از چالش و رقابت شده اند که می تواند نه تنها در حوزه های سنتی موجبات بی ثباتی شود بلکه می تواند نقاط دیگر جهان را نیز زیر تاثیر خود قرار دهد.

اما باید یادآوری کرد که تسری چنین الگویی از چالشگری بین قدرت های بزرگ می تواند به جریانی مداوم تبدیل شود و فضای بین المللی را نیز دچار چالش پایه ای سازد.

از سهراب انعامی - گروه تحقیق و تفسیر خبر

تحقیق**2040**1358