محمد بن نایف، محور توجهات در عربستان

"وزیر کشور عربستان سعودی که شاید قدرتمندترین شاهزاده جوان در خاندان سلطنتی آل سعود باشد، در حال شکل‌دهی به تمرکز جدید خاندان آل سعود بر مقابله با موج جدید فعالیت‌های شبه‌نظامی‌گری است که از جنگ سوریه نشات گرفته است."

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، خبرگزاری رویترز در گزارشی خبری می‌نویسد: «هنگامی که محمد بن نایف، وزیر کشور عربستان سعودی در چند روز اخیر به واشنگتن سفر کرد تا مقدمات سفر ماه آتی باراک اوباما، رئیس‌جمهوری آمریکا به ریاض را با هدف بهبود روابط آماده کند، آمریکا خودش را برای او به آب و آتش زد.

جان کری، وزیر امور خارجه، سوزان رایس، مشاور امنیت ملی، جان برنان، رئیس ‌آژانس اطلاعات مرکزی، جی جانسون، مشاور امنیت کشور، جیمز کومی، مدیر دایره فدرال تحقیقات و کیث الکساندر، مدیر آژانس امنیت ملی همگی در کنار این شاهزاده 54 ساله و کهنه سرباز جنگ عربستان سعودی علیه القاعده، نشسته بودند.

شاهزاده محمد بن نایف به نظر می‌آید که احتمالا در سال‌های پیش رو یکی از شخصیت‌های اصلی در عربستان سعودی، اصلی‌ترین صادرکننده نفت جهان باشد. بسیاری از سعودی‌ها می‌گویند، یک روز او یکی از نامزدهای اصلی پادشاهی خواهد بود.

رابرت جوردن، سفیر آمریکا در ریاض از سال 2001 تا 2003 میلادی می‌گوید: او در حال حاضر نه تنها نقش وزیر کشور بلکه نقش یکی از دیپلمات‌های ارشد و مشاور پادشاه عربستان سعودی را ایفا می‌کند. او احتمالا فردی است که در زمان خود برای مسئولیت‌های بزرگتر در عربستان سعودی در نظر گرفته شده است.

نفوذ شاهزاده محمد بن نایف در هفته‌های اخیر در سیاست عربستان نسبت به سوریه آشکارتر و هویداتر شده است؛ جایی که حاکمان آل سعود می‌ترسند حمایتشان از شورشیانی که با بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه مبارزه می‌کنند سهوا باعث احیای افراطگرایی در عربستان شود.

مقام‌های ریاض به افزایش تعداد جهادگران سعودی که به سوریه می‌روند و گفت‌وگوهای آن‌لاین در زمینه حمایت از فعالیت‌های شبه‌نظامی‌گری اشاره می‌کنند. عبدالله بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان در ماه جاری میلادی در خصوص سعودی‌هایی که برای مبارزه به خارج از کشور می‌روند حکم بازداشت سه تا 20 سال را تصویب کرد.

منابع دیپلماتیک و سعودی در خلیج فارس می‌گویند: هدف عربستان سعودی برای سرنگونی اسد غیرقابل تغییر است اما ریاض دوباره تمرکز خود را بر مقابله با فعالیت‌های شبه نظامی‌گری معطوف کرده و در تلاش است تا اختلافات با واشنگتن را در مورد سوریه کاهش دهد.

بنابراین شاهزاده محمد بن نایف که در یک دهه همکاری با آمریکا علیه القاعده در عربستان سعودی و یمن اعتماد مقام‌های واشنگتن را به دست آورده، نقش بزرگتری را ایفا می‌کند.

یکی از منابع دیپلماتیک در خلیج فارس می‌گوید: او اعتبارهای بسیاری دارد. این حقیقت که او به واشنگتن رفته تا بگوید که تروریسم یکی از نگرانی‌های مشترک ما است، یک پیام و یک اقدام زیرکانه است.

سفر اوباما به ریاض با هدف رفع سه سال تنش میان این دو متحد تاریخی در زمینه سیاست‌ها نسبت به سوریه، ایران و مصر صورت می‌گیرد. عربستان سعودی همچنان امیدوار است که آمریکا را متقاعد کند تا رویکرد محکمتری را نسبت به سوری پیش بگیرد که بتواند هم با اسد و هم با گروه‌های شورشی مرتبط با القاعده مقابله کند.

شاهزاده محمد بن نایف به عنوان فردی که پشت تلاش‌های عربستان برای خفه کردن قیام دهه گذشته القاعده دست داشت، در واقع از خطر شبه‌نظامیان سعودی که در خارج از کشور مبارزه می‌کنند، مطلع است.

"القاعده در شبه جزیره عرب" در سال 2009 میلادی عاملی تروریستی را برای کشتن شاهزاده محمد بن نایف اعزام کرد. این قاتل پیش از آنکه بمب‌ جاسازی شده در لباسش را منفجر کند، تظاهر کرد که یک فراری است. شاهزاده محمد بن نایف با فاصله کمی از این حمله جان سالم به در برد و در نوامبر سال 2012 میلادی به عنوان وزیر کشور منصوب شد و سمتی را که به مدت 37 سال در اختیار ولیعهد نایف متوفی، پدر تندرویش بود، به ارث برد. خاندان آل سعود هم‌اکنون کم کم در حال واگذاری قدرت به نسل جوانتر است، اگر چه این مساله یک دهه یا بیشتر پیش از آنکه شاهزاده محمد بن نایف یا یکی از پسرعموهایش پادشاه شود، صورت می‌گیرد. درست بر خلاف سلطنت‌های اروپایی، جانشینی سعودی از پدر به پسر بزرگتر منتقل نمی‌شود بلکه از برادر به برادر منتقل می‌شود. در خاندانی که برای تجربه و ارشدیت ارزش بسیار زیادی قائلند، شاهزاده محمد بن نایف در حال حاضر در موقع مناسبی قرار دارد چرا که او وزارتخانه‌ای را اداره می‌کند که در بسیاری از مسائل مهم و بزرگ دولت، فرصت و قدرت تصمیم‌گیری را به او می‌دهد و او را مسئول فرماندهان منطقه‌ای قرار داده که تمامی آن‌ها نیز خود شاهزاده هستند.

نسل شاهزاده محمد بن نایف است که باید با چالش‌های اساسی که برای عربستان سعودی پدیدار شده از جمله تجدید نظر در مورد یک اقتصاد غیرقابل دوام همزمان با انجام اصلاحات سیاسی و اجتماعی در یک جامعه شدیدا محافظه‌کار روبه‌رو شود.

به گفته افرادی که با شاهزاده محمد بن نایف نشست و برخاست دارند، در حالی که دیدگاه‌های این شاهزاده در مورد چنین مسائلی، محور اصلی آینده پادشاهی را نشان می‌دهد، اما او این دیدگاه‌ها را در سینه خود همچون راز نگه داشته است. جمال خشوکی، مدیر یکی از شبکه‌های خبری تلویزیونی که یکی از شاهزاده‌های آل سعود صاحب آن است، می‌گوید: همه فکر می‌کنند که شاهزاده محمد بن نایف دوست خوبی است. آزادی‌خواهان و محافظه‌کاران خواهند گفت، من در کنار شاهزاده محمد بن نایف نشسته‌ام. اما با این حال نمی توان منحصرا گفت که او چگونه فردی است.

یکی از سرنخ‌ها درباره رویکردش در حومه شرقی ریاض پشت دیوارهای بلند ماسه سنگی یعنی "مرکز مشاوره و مراقبت شاهزاده محمد بن نایف" نهفته است. این مرکز که در خارج از کشور به عنوان مرکز بازپروری عربستان سعودی برای شبه‌نظامیان شناخته شده،‌ تنها موسسه‌ای است در این کشور که به نام شاهزاده محمد بن نایف است؛ آن هم در کشوری که حتی خاندان سلطنتی با غرور خود را حامی این گروه‌ها معرفی می‌کند.

این مساله با تکنیک‌های غربی همچون روان‌شناسی و با سخنرانی‌های روحانیون رسمی وهابی پادشاهی عربستان سعودی مخلوط شده تا شبه نظامیان تغییر روش دهند و تاکید آن بر قدرت ویژه عربستان سعودی است.

رابرت جوردن، سفیر سابق آمریکا در ریاض که گفته پس از حملات تروریستی 11 سپتامبر سال 2001 میلادی که 15 سعودی در آن دست داشتند، شب‌های بسیاری را با شاهزاده محمد بن نایف سپری کرده و درباره چنین مسائلی مذاکره کرده‌اند، می‌گوید: او ارتباط میان تحصیل، آموزش غلط مذهبی و افراطگرایی را درک می‌کند. رویکرد او با استفاده از اصول قرآنی، مقابله با منشا این تفسیرهای فریبکارانه و نادرست و توضیح راهی است که افراطگرایان مسائل را تحلیل می‌کردند.

شاهزاده محمد بن نایف با نشان دادن رحم و شفقت نسبت به شبه‌نظامیان، در حال تلاش است تا به سعودی‌ها نشان دهد که دولت، دیکتاتوری که القاعده آن را نمایش داده نیست. این برنامه یک موفقیت محض نبوده است چرا که برخی از فارغ‌التحصیلانش به یمن فرار کرده‌اند تا تلاش‌های خود را از سر گیرند!

با وجود تمامی ارتباطات نزدیک شاهزاده محمد بن نایف با غرب، فعالان لیبرال رویکرد امنیتی او را به عنوان خطری برای آزادی‌های مدنی می‌بینند و به سوابق وزارتخانه‌اش در خصوص ممنوع کردن مخالفان برای انتقاد از خاندان سلطنتی اشاره می‌کنند.

از 15 ماه پیش که او به عنوان وزیر کشور عربستان منصوب شده، چندین تن از مخالفان برجسته به زندان افتاده‌اند. منتقدان شاهزاده محمد بن نایف بیشتر از آنچه که او را به عنوان یکی از طرفداران تحصیل کرده فیلم‌های اکشن هالیوود بدانند، او را وارث تجهیزات و دستگاه‌های امنیتی می‌دانند که توسط پدر محافظه کارش بنا شده است. پدر شاهزاده محمد بن نایف از سال 1975 تا زمان مرگ ناگهانی‌اش در سال 2012 میلادی وزیر کشور عربستان بود.

مدوی الراشد، یکی از منتقدان خاندان آل سعود و نویسنده تاریخ عربستان سعودی می‌گوید: شاهزاده محمد بن نایف در طول زندگی سیاسی‌اش نقش مقابله با خشونت‌های تروریستی را ایفا کرده است. او به عنوان فردی که حاضر به شنیدن اصلاحات است با من رفتار نمی‌کند.

اما مصطفی علنی، تحلیلگر امنیتی مستقر در خلیج فارس که از نزدیک با وزارت کشور عربستان همکاری کرده و شاهزاده محمد بن نایف را به خوبی می‌شناسد، این دیدگاه را رد کرده و او را به عنوان یکی از حامیان اصلاحات معرفی می‌کند که آماده است به انتقادها گوش دهد. او ادامه می‌دهد: شاهزاده محمد بن نایف کسی است که فکر می‌کند مردم حق ابراز نظراتشان را دارند.

علنی می‌گوید: با این حال شاهزاده محمد بن نایف به عنوان وزیر کشور مجبور است تا از قوانین عربستان سعودی که اعتراضات یا انتقاد علنی از روحانیون و اعضای خاندان آل سعود را ممنوع می‌کند، حمایت کند. شما درباره حساس‌ترین سمت در عربستان سعودی صحبت می‌کنید. این سمت همه چیز از مسائل جنایی تا امنیت سیاسی را کنترل می‌کند. اداره این مساله و بهره‌مندی از میزان بالای محبوبیت و اعتماد کار آسانی نیست.»

5252