لزوم آگاهی از تاریخ عثمانی برای درک وضعیت منطقه/ ترکیه و ایران شناخت کمی از هم دارند

به گزارش خبرنگار مهر، نشست نقد و بررسی کتاب "امپراتوری عثمانی در عصر دگرگونی تنظیمات" ترجمه دکتر "رسول عربخانی" توسط انجمن ایرانی مطالعات جهان برگزار شد. در ابتدای این نشست دکتر "رضا دهقانی" عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه تبریز با بیان این که پژوهش‌های عثمانی در ایران مغفول مانده گفت برای شناخت تاریخ مدرنیزاسیون در منطقه خاورمیانه به‌ویژه ایران و ترکیه این حوزه اهمیت ویژه ای دارد.

این پژوهشگر تاریخ عثمانی افزود: در سال 1924 با فروپاشی امپراتوری عثمانی دولت ترکیه شکل گرفت و از 1980 نیز دوره جمهوری نوین ترکیه آغاز شد. در سال 2001 "احمد داوود اوغلو" وزیر خارجه ترکیه در تز دکترایش با عنوان "سیاست از منظر اسلام" این اندیشه را بار دیگر بست داد و به این ترتیب تئوری نوعثمانی‌گرایی با توجه به سیاست ترکی-اسلامی که اختلاطی از مدرنیسم و میراث گذشته ترکیه به‌شمار می‌آید، مطرح شد.

وی با اشاره به تصویر نادرستی که مردم هر دو کشور ایران و ترکیه نسبت به یکدیگر دارند، اظهار داشت: متاسفانه امروزه تنها با ارجاع به رسانه‌های ترکیه یا بر اساس سریال‌هایی که از این کشور در رسانه‌ها پخش می‌شود آن‌ها را تحلیل می‌کنیم. از سوی دیگر در ایران این نگاه، تابعی از روابط سیاسی دولت‌هاست. در سال‌های اخیر و پس از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه و با بهبود روابط دو دولت، کتاب‌هایی چون "مشروطه عثمانی" اثر دکتر "حسن حضرتی" با استقبال بسیاری در دو کشور همراه شده است.

دهقانی با اشاره به اهمیت میراث مشترک دو کشور در بازشناسی روابط میان دو سرزمین بیان کرد: متاسفانه ترک‌ها اطلاعات اندکی درباره ایرانیان دارند. به گفته وی ترجمه منابع فارسی و پژوهش در این زمینه می تواند به رفع این نقصان کمک کند. دهقانی در پایان گفت هر جا نامی از نوعثمانی‌گرایی باشد، اهداف اقتصادی همراه با سلطه رسانه‌ای در آن مطرح می شود.

در ادامه این نشست "رسول عربخانی" مترجم و کارشناس تاریخ ترکیه با بیان این که کتاب "امپراتوری عثمانی در عصر دگرگونی تنظیمات" با استقبال خوانندگان ترک روبه‌رو شده و در یک‌سال دو بار تجدیدچاپ شد، گفت: این کتاب به لحاظ کیفی مجموعه مقالات کاملی در حوزه مطالعات عثمانی به‌شمار می‌آید و گردآورندگان آن 31 مقاله مفصل و معتبر را که در 10 سال اخیر از نویسندگان سرشناس ترک و غیرترک منتشر شده جمع آوری کرده‌اند. این مقاله‌ها تنها مربوط به ترکیه نیست بلکه تحولات سیاسی منطقه و چالش‌هایی چون سنت و مدرنیته، تجدد، مدنیزاسیون در ایران و ناسیونالیسم در مناطق مختلف خاورمیانه را پیگیری کرده است.

وی مطالعه تاریخ عثمانی را برای درک صحیح از تاریخ معاصر ایران ضروری دانست و افزود: هنگام مطالعه دوره اصلاحات در تاریخ ایران و آستانه مشروطه از قائم مقام فراهانی تا امیرکبیر و میرزا حسین‌خان سپهسالار به تاریخ عثمانی برمی‌خوریم.

عربخانی به دیدگاه‌های متفاوت ورود اندیشه نوگرایی به ایران اشاره و تاکید کرد: برخی معتقدند این اندیشه‌ها به‌صورت مستقیم از غرب به ایران وارد شدند اما برخی دیگر اعتقاد دارند اندیشه تغییر با واسطه عثمانی به ایران راه یافت.

بر این اساس اصلاحات در عثمانی به دو دوره مشخص تقسیم می‌شود. نخست اصلاحات پیش از قرن 18 میلادی مانند اصلاحات دوره "مراد سوم" که با دوره کلاسیک مطابقت دارد. اصلاحات دیگر از قرن هیجدهم و از دوره تنظیمات در عثمانی نهادینه شد و تا جنگ جهانی اول و مشروطه دوم در ترکیه ادامه یافت. 45 کشور فعلی روی نقشه، درون مرزهای عثمانی قرار داشتند و مذاهب و قومیت‌های مختلفی در این چارچوب بودند. به همین دلیل نقشه جغرافیایی عثمانی شاه کلید فهم اصلاحات در این سرزمین به‌شمار می‌آید.

عربخانی در پایان سخنانش با بیان این‌که سه اندیشه در امپراتوری عثمانی دیده می‌شود، اظهار کرد: ایدئولوژی عثمانیت، حول محور وطن مشترک، خاندان مشترک و ایجاد مفهوم هم‌وطنی شکل گرفت. ایدئولوژی اسلام‌گرایی یا پان‌اسلامیسم که عبدالحمید برای جلوگیری از تجزیه عثمانی و مقابله با جبهه غرب، همین مسیر را انتخاب کرد و سوم ایدئولوژی ترک گرایی یا ملی گرایی. در نهایت ملی‌گرایی ترک موفق شد به دو روش دیگر غلبه کند. اما این رویکرد رگه‌هایی از اسلام‌گرایی و عثمانی‌گرایی نیز در خود داشت و روش قالب شد تا دوره جمهوری با روش‌های نو روی کار آمد.

به گزارش مهر، نشست نقد و بررسی کتاب "امپراتوری عثمانی در عصر دگرگونی تنظیمات" نوشته "خلیل اینالجیق" و "محمد سید دانلی اوغلو" با ترجمه رسول عربخانی به همت انجمن ایرانی مطالعات در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار شد.