تاثیر دگرگونی راهبرد برخی بازیگران در سوریه بر نشست تازه ژنو

دور تازه گفت و گوها بر سر مساله سوریه بیست و یکم بهمن ماه در شهر ژنو سوییس بین «ائتلاف ملی مخالفان سوری» و نمایندگان دولت سوریه آغاز شد. همزمان تارنمای انگلیسی «بی. بی. سی» گزارش کرد در روز نخست این نشست «اخضر ابراهیمی» نماینده ویژه سازمان ملل متحد و اتحادیه عرب در امور سوریه، با ائتلاف مخالفان سوریه و نمایندگان دولت این کشور 2 نشست جداگانه داشت و 2 طرف توافق کردند آتش بس در شهر «حمص» سه روز دیگر ادامه یابد.

بجز آتش بس موقت در حمص، نشست تازه ژنو را می توان مهم ترین دستاورد دور پیشین گفت و گوی طرف های درگیر مساله سوریه به حساب آورد.

دور نخست گفت و گوهای ژنو در حالی 10 روز پیش به پایان رسید که 2 طرف نتوانستند به توافق بلندمدتی برای پایان دادن به خشونت ها دست یابند اما برای دور تازه این گفت و گوها، اخضر ابراهیمی ابراز امیدواری کرد 2 طرف بتوانند در زمینه های مشترک به توافق برسند.

**سایه سنگین اختلاف ها بر دور نخست گفت و گوهای ژنو

بر کسی پوشیده نیست که وجود اختلاف های عمیق بین ائتلاف ملی مخالفان و دولت سوریه و همچنین بین پشتیبانان منطقه ای و جهانی آنها چشم انداز هرگونه نگاه خوشبینانه به نشست ژنو را تیره کرده است. در دور پیشین این تیرگی بیش از پیش نمایان بود و از همان آغاز تا اندازه ای روشن شد این نشست در عمل نتایج ملموسی به دنبال نخواهد داشت.

از همان زمان تفاوت های عمیق بین اعضای ائتلاف ملی مخالفان، نبود نماینده گروه های درگیر در نبردهای میدانی در صف مخالفان و بروز اختلاف هایی بین کشورهای هوادار مخالفان سایه سنگین ناکامی در رسیدن به کمینه ای از نتایج مثبت را بر نشست ژنو2 انداخت.

افزون بر اختلاف دیدگاه گروه ها و کشورهای درگیر در مساله سوریه، یکی از مهم ترین دلایل شکست دور پیشین گفت و گوها در ژنو غایب بودن ایران به عنوان یکی از کلیدی ترین بازیگران منطقه ای بود. مخالفت برخی کشورها مانند آمریکا و عربستان با حضور ایران در نشست ژنو2 در حالی صورت گرفت که خود آنها یکی از عوامل شدت گرفتن تنش ها در سوریه هستند.

با وجود این، نفس گفت و گوی مستقیم مخالفان و نمایندگان دولت سوریه خود نقطه عطفی در ناآرامی های سه ساله سوریه محسوب می شود. سه سال درگیری بین 2 طرف و نگاه حذفی آنها به یکدیگر هرگونه چشم انداز گفت و گوی مستقیم را غیر ممکن ساخته بود و حتی در زمانی صحبت از حمله نظامی به سوریه به میان آمد.

با تمام این چالش ها در نشست پیشین، دور تازه گفت و گوها در حالی صورت می گیرد که برخی امیدها به نزدیک شدن دیدگاه طرف های داخلی و خارجی درگیری در سوریه افزایش یافته است.

**تغییر معادلات سیستم ها و فضای خوشبینانه دور تازه گفت و گوها

معادلات سیاسی در خاورمیانه مدام در حال تحول و پویایی است. بر این پایه، کشورها باید رخداد هرگونه پیشامدی را انتظار داشته باشند. عربستان سعودی نیز مشمول چنین پویایی های میدانی در سطح خرد و کلان شده است.

در نظام بین الملل قدرت های بزرگ شکل دهنده و جهت دهنده پویایی های درون سیستمی هستند. این قدرت ها در زیر سیستم های منطقه ای موجود در نظام بین الملل نیز به طور معمول بازیگران اصلی به حساب می آیند.

هر چند در تعریف شبکه ای از زیر سیستم های منطقه ای و با توجه به پیچیدگی تعامل ها و سطوح گوناگون بازی ها در شبکه های منطقه ای، بازیگران در این سطح گاهی می توانند راهبرد بازی های سطح سیستمی را تغییر دهند و در فضایی نامتقارن با تکیه بر شبکه بندی منطقه ای و حلقه های ارتباط شبکه ای خواسته های خود را بر بازیگران سطح اول نظام بین الملل تحمیل کنند، اما در نهایت این ساختار نظام بین الملل است که قواعد خود را بر زیر سیستم های منطقه ای تحمیل می کند و بازیگران منطقه ای معمولا چاره ای جز پیروی از جبر سیستمی ساختار نظام بین الملل ندارند.

این پیروی زمانی که کشور منطقه ای پیوندی راهبردی با بازیگران سطح نخست نظام بین الملل دارد، بیشتر هم می شود چرا که چنین پیوندی در کنار منافعی که برای کشور منطقه ای دارد، آزادی عمل آن را نیز محدود می کند.

به نظر می رسد رفتارهای چند ماه گذشته عربستان سعودی در چنین چارچوبی قابل تحلیل باشد. آمریکا مایل است مساله سوریه با راه حلی سیاسی به پایان برسد چرا که از خلاء قدرت در سوریه و پیامدهای آن برای ایجاد ناامنی و بی ثباتی در همه خاورمیانه نگران است.

تعدیل در برخی سیاست ها و موضع گیری های داخلی و خارجی عربستان سعودی- به عنوان اصلی ترین عامل تشدید ناآرامی ها و پشتیبان گروه های معارض سوری- می تواند نشانه هایی مثبت از تغییر رویکرد این کشور به مساله سوریه و نقطه عطفی در پایان دادن به ناآرامی ها در این کشور باشد.

به حاشیه رفتن «بندر بن سلطان» رییس دستگاه امنیت ملی عربستان (و به عنوان فردی در پشت پرده پرونده بیشتر گروه های تروریستی سوریه و خاورمیانه)، وضع قانون تازه این کشور مبنی بر مجازات کسانی که در خارج از کشور در گروه های تروریستی عضو هستند، اعمال محدودیت بر کار روحانیانی که جوانان عربستانی را به جنگ جهادی در سوریه تشویق می کنند و سفر ماه آینده «باراک اوباما» رییس جمهوری آمریکا، به عربستان را می توان از جمله نشانه ها و دلایل تغییر رویکرد (هر چند کمینه ای) عربستان سعودی به مساله سوریه برای کاهش سطح تنش ها و خشونت در این کشور به حساب آورد.

توافق معارضان سوری با برقراری آتش بس سه روزه در شهر حمص برای کمک به غیرنظامیان در محاصره این شهر را می توان پیامد تغییر رویکرد عربستان به مساله سوریه دانست.

بنابراین می توان گفت که این تغییر معادلات راهبردی بازیگران سطح سیستمی و زیر سیستمی نظام بین الملل تاثیرات خود را بر دور تازه گفت گوها برای حل مساله سوریه خواهد گذاشت و می توان اندک امیدی داشت که این دور نشست ائتلاف مخالفان و نمایندگان دولت سوریه در فضایی آرام تر صورت بگیرد و این ائتلاف برخوردی متعادل تر نسبت به مواضع دولت سوریه داشته باشد.

اما باید در نظر گرفت که این توقع که 2 طرف بتوانند به توافقی زودهنگام و جامع دست یابند، غیر واقعی است. بنابراین می توان حدس زد در این دور از گفت و گوها نیز عمق اختلاف بین آنها در برابر دستیابی به توافقی چشمگیر سدی بلند بسازد و همانگونه که اخضر ابراهیمی نیز گفته است تلاش بر این خواهد بود که 2 طرف به کمینه ای از توافق دست یابند که فرستادن کمک های بشر دوستانه به غیر نظامیان و آزادی زندانیان را شامل می شود. همچنین می توان انتظار داشت که فضای این دور از گفت و گوها نیز مثبت تر از دور پیش باشد.

از مهدی جوکار- گروه تحقیق و تفسیر خبر

تحقیق**م.ج**1961**1358