دیپلماسی فرهنگی از ضرورت تا واقعیت

ارزش‌های جوامع بین‌المللی امروز مرهون واژه‌ها و مفاهیمی است که فارغ از کنش‌ها و واکنش‌های سیاسی بلکه در قالب گفتمان سیاسی و فرهنگی شکل می‌گیرد و ملت‌هایی در این برهه از تاریخ می‌توانند به قول رهبر فرزانه انقلاب از این پیچ تاریخی عبور کنند که در حوزه فرهنگ حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشند.

سیاستگذاری دولت‌ها در حوزه فرهنگ، در عصری که روابط دیپلماتیک سایه شوم جنگ را از سر کشورها دور می‌سازد باید به گونه‌ای باشد تا اثرات بعدی دستاوردهای دیپلماتیک سیاسی پررنگ‌تر از همیشه در منظر مردمان به نمایش درآمده و زمینه برای بقای سیاسی و فرهنگی در جهان فراهم شود. یکی از مهم‌ترین عناصری که جوامع رو به پیشرفت را در مسیر تعالی قرار می‌دهد، میزان مشارکت مردم در برنامه‌ها و سیاستگذاری‌های فرهنگی است به نحوی که هر چقدر تعارضات در این بخش کم باشد، سبب می‌شود تا اعتبار سیاسی و فرهنگی کشورها در نزد سایر جوامع پررنگ‌تر شده و برخورد سیاسی سایرین منطقی‌تر و برمبنای احترام متقابل انجام شود.

یکی از ثمرات مهم انقلاب اسلامی علاوه بر نفی استکبار و ابرقدرت‌ها، حمایت از مظلومین جهان و صدور انقلاب در قالب فرهنگ اسلامی است که در دهه اول انقلاب که باورهای ایدئولوژیک و انقلابی، نقش پررنگ‌تری را داشتند، این پارادوکس عمیق‌تر به نمایش درآمد.

در سایه همین تفکر بود که دیپلماسی فرهنگی کشور در قالب راهبردهایی نظیر معرفی ایران و فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی به عنوان یکی از تمدن‌های بزرگ جهان، ارائه تصویری خالص و مبتنی بر اندیشه اسلامی و تلفیق فرهنگ ایرانی با اندیشه اسلامی که عمدتاً در مفاهیم شیعی متبلور است، به جهان معرفی شد؛ نکته‌ای که در سخنان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در زمان ارائه برنامه‌ها به مجلس نیز مدنظر قرار گرفت و با عنوان دیپلماسی فرهنگی و انتقال فرهنگ مقاومت مطرح شد.

دیپلماسی فرهنگی در واقع تأمین منافع ملی با استفاده از ابزارهای فرهنگی است به نحوی که پیشبرد منافع ملی با به‌کارگیری ابزارهای فرهنگی، کمک شایانی به توسعه سیاسی کشورها خواهد کرد. ضمن اینکه امروزه در روابط بین کشورها، دیپلماسی فرهنگی از جمله عناصر و مؤلفه‌های اصلی قدرت یک کشور محسوب می‌شود و نشان از ظرفیت قدرت نرم آن کشور در فضای بین‌المللی است.

باید توجه داشت فضای بین‌المللی امروز جهان که دوران گذار خود را طی کرده، بیش از هر چیز پذیرای مؤلفه‌ها و رویکردهای دیپلماسی عمومی و فرهنگی است. موفقیت دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران نیز از آنجا دارای قدرت و اهمیت فراوانی است که زیربنای آن دین مبین اسلام و آموزه‌های سراسر پرمحتوای آن است که پتانسیل عظیمی را برای تأمین اهداف و خواسته‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی کشور فراهم می‌سازد.

رهبر معظم انقلاب در توصیف اهمیت دیپلماسی فرهنگی کشورمان و لزوم توجه جدی به این مقوله می‌فرمایند: «سفیران فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، خط مقدم جبهه فرهنگی در عرصه بین‌المللی هستند. ارائه تصویر درست و واقعی از نظام جمهوری اسلامی و واقعیت‌ها و پیشرفت‌های ایران امروز، در کنار ترویج زبان و ادبیات فارسی، از جمله وظایف سنگین سفیران فرهنگی نظام اسلامی است.»

به همین خاطر در این زمینه نقش دیپلمات‌های فرهنگی بیش از همیشه مهم تلقی می‌شود زیرا این افراد به عنوان نماد و الگوی فرهنگی کشور باید تلاش کنند تا آسیب‌های احتمالی در این حوزه به حداقل برسد. ذکر این نکته نیز ضروری است که ناقلان پیام‌های فرهنگی کشورمان تنها دیپلمات‌های فرهنگی نیستند زیرا در عصر حاضر، به دلیل امکان ارتباط الکترونیک و مجازی، دیپلماسی فرهنگی منحصر به دست‌اندرکاران سیاست خارجی نیست بلکه همه مردم می‌توانند حاملان فرهنگ ایرانی- اسلامی باشند و دیگر جوامع را از غنای فرهنگی و تمدنی ایران آگاه سازند.

باید توجه داشت دیپلماسی فرهنگی به عنوان یک اصل تأثیرگذار در عرصه روابط بین‌الملل مورد پذیرش قرار گرفته و سیاستمداران جهان، راه برون‌رفت از مشکلات فعلی را حاکمیت فرهنگ در مناسبات بین‌المللی می‌دانند. از همین روست که همزمان با تلاش‌های گسترده سیاسی، حرکت‌های فزاینده‌ای برای تحقق حاکمیت و همکاری‌های فرهنگی در گوشه و کنار جهان صورت می‌گیرد.

دیپلماسی آنگاه که با هدف تسخیر اذهان و قلوب مردمان سایر جوامع طراحی و اعمال می‌شود، نباید با یک تلقی خصمانه، منفی و سلطه‌طلبانه در ذهن مخاطبان همراه باشد. توجه به دیپلماسی فرهنگی از آنجا اهمیت پیدا می‌کند که دولت‌های مختلف سرمایه‌گذاری‌های عظیمی را در این جهت انجام داده و برای پیشبرد اهداف ملی خود به این نوع از دیپلماسی توسل می‌جویند و کشورمان نیز با توجه به این اصل حیاتی برای تأمین منافع خود در عرصه جهانی به بهترین شکل ممکن از این ابزار سود خواهد جست.

* مشاور ارشد وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی