انتقادهای هسته ای؛ دلسوزی یا سنگ اندازی

انتقادها به دیپلماسی هسته ای دولت تدبیر و امید از سفر رییس جمهوری و هیات همراه به نیویورک در پنجم مهرماه امسال آغاز شد؛ سفری که به منظور شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل صورت گرفت اما نخستین دور مذاکرات ایران و 1+5 در سطح وزرای خارجه این کشورها برگزار شد.

تماس تلفنی باراک اوباما رییس جمهوری آمریکا با حسن روحانی رییس جمهوری اسلامی ایران و نیز گفت و گوی دوجانبه محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران با جان کری همتای آمریکایی اش آنهم پس از 35 سال قطع رابطه سیاسی میان تهران - واشنگتن، دستمایه نخستین انتقادها از سوی مخالفان دولت یازدهم قرار گرفت.

به رغم این انتقادها دولت مصمم به رویکرد جدید دیپلماسی خود، مذاکرات هسته ای را از سر گرفت اما هر چه پیش رفت موج انتقادها شدت گرفت تا آنجا که در آستانه 13 آبان ماه و نیز پیش از برگزاری دور دوم مذاکرات هسته ای در ژنو، بیلبوردهای «صداقت آمریکایی» در سطح کلان شهرهایی چون تهران و مشهد نصب شد.

تیم مذاکره کننده که بشدت مورد هجمه قرار گرفته بود، با حمایت رهبر معظم انقلاب در آستانه برگزاری مذاکرات هسته ای ژنو 2 روحیه تازه ای گرفت تا بتواند مذاکرات را به سرانجام رساند.

رهبر معظم انقلاب ضمن حمایت از مجموعه مسئولان و مذاکره کنندگان با پنج به علاوه یک، تأکید فرمودند: اینها فرزندان انقلاب و مأموران جمهوری اسلامی هستند که با تلاش فراوان در حال انجام دادن مأموریت سخت خود می باشند و «هیچ کس نباید آنها را تضعیف کند، مورد توهین قرار دهد یا سازشکار بداند».

حضرت آیت الله خامنه ای با اشاره به اینکه مذاکرات با شش کشوری که امریکا نیز جزو آنهاست فقط درباره مسئله هسته ای است ولاغیر افزودند: بأذن الله از این مذاکرات ضرری هم نمی کنیم بلکه تجربه ای در اختیار ملت قرار می گیرد که مثل تجربه تعلیق موقت غنی سازی در سالهای 82 و 83، ظرفیت فکری و تحلیلی مردم را بالا خواهد برد.

رهبر انقلاب تحرک دیپلماسی را هم بسیار لازم خواندند و افزودند: تکیه بر تواناییهای درونی به معنای نفی دیپلماسی نیست اما باید توجه داشت تحرک دیپلماسی تنها بخشی از کار است و محور اصلی، اتکا به توانایی داخلی است که می تواند پای میز مذاکره نیز اعتبار و اقتدار بیاورد.

سرانجام به رغم فشارهای بین المللی برای به بن بست رساندن مذاکرات ایران و 1+5 و نیز فشارهای داخلی از سوی برخی جریان ها و گروههای سیاسی، دو طرف سوم آذر ماه امسال درباره «برنامه اقدام مشترک ژنو» به تفاهم رسیدند که گام نخست طرفین برای پایان دادن به بحران غیرضروری هسته ای ایران است.

طرفین در واقع با تفاهم بر سر این برنامه اقدام مشترک، حرکتی در مسیر مذاکره برای رسیدن به یک راه حل جامع مورد توافق و بلند مدت را کلید زدند تا در نهایت برنامه هسته ای صلح آمیز ایران که غنی سازی بخش مهمی از آن است، باقی بماند و تحریم های یک جانبه، چند جانبه و نیز تحریم های شورای امنیت سازمان ملل علیه برنامه هسته ای ایران برچیده شود.

بر اساس محتوای این برنامه برنامه اقدام مشترک که نسخه ترجمه شده آن به زبان فارسی نیز از سوی وزارت امور خارجه منتشر و حتی به همراه نسخه انگلیسی در اختیار نمایندگان مجلس شورای اسلامی قرار گرفته است، دو طرف اقداماتی را متعهد شده اند تا با حسن نیت فضای سازنده در مذاکرات را به پیش ببرند.

با این وجود، از فردای توافق ژنو و به رغم بیانات صریح و روشن رهبر معظم انقلاب درباره مذاکرات و توافق ژنو، همسو با انتقادهای جریان های تندرو در منطقه، غرب و حتی رژیم صهیونیستی، برخی در داخل نیز به محتوای این توافق انتقاد کردند.

نام بردن از توافق ژنو با عناوینی چون «جام زهر» و «ترکمانچای 2» آن هم از سوی نیروهای اصولگرا در حالی مطرح شد که رهبر معظم انقلاب در پاسخ به نامه رییس جمهوری ایشان در پاسخ به نامه رییس جمهوری نوشتند: «دستیابی به آنچه مرقوم داشته اید در خور تقدیر و تشکر از هیئت مذاکرات هسته ای و دیگر دست اندر کاران است و می تواند پایه ی اقدامات هوشمندانه ی بعدی قرار گیرد. بی شک فضل الهی و دعا و پشتیبانی ملت ایران عامل این موفقیت بوده و در آینده نیز خواهد بود ان شاء الله ایستادگی در برابر زیاده خواهی ها همواره باید شاخص خطّ مستقیم حرکت مسئولان این بخش باشد، و چنین خواهد بود ان شاء الله.»

در میان همه کسانی که رویه انتقاد از توافق ژنو را در پیش گرفته اند، رویکرد برخی نمایندگان مجلس به این توافق قابل تامل است؛ این دسته از نمایندگان با استناد به اصل 77 قانون اساسی توافق ژنو را در زمره عهدنامه ها، مقاوله نامه ها، قراردادها و موافقت نامه های بین المللی دانستند و تاکید داشتند که باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد در حالیکه آنچه در ژنو روی داد «برنامه اقدام مشترک» است که در این سند نیز درج شده است.

پیش از انجام این، برخی نمایندگان به استناد اصل 84 قانون اساسی مبنی بر این که هر نماینده در برابر تمام ملت مسوول است و حق دارد در همه مسایل داخلی و خارجی کشور اظهار نظر نمایند، اصرار داشتند که یک نماینده در تیم مذاکرات هسته ای حضور داشته باشد.

این اصرار نمایندگان در حالی است که قوه مقننه از طریق رییس مجلس که در شورای عالی امنیت ملی عضویت دارد، در کنار همه نهادهایی که می بایست در جریان این مذاکرات و توافق های مهم قرار گیرند، در جریان همه این تحولات و تصمیمات عالی نظام است.

با وجود همه این انتقادها و انتظارات، توافق ژنو انجام شد و علاوه بر خشنودی مردم ایران، بسیاری از کشورهای منطقه و جهان نیز از آن اظهار رضایت کردند.



** رویکرد تعاملی تیم مذاکره کننده

چند روز بعد از توافق ژنو محمدجواد ظریف رییس هیات مذاکره کننده هسته ای ایران در صحن مجلس حضور یافت و ابعاد، دستاوردها، تعهدات و وظایف متقابل مندرج در متن این توافق را برای نمایندگان تشریح کرد و حتی نسخه انگلیسی به همراه ترجمه رسمی این تفاهم را در اختیار نمایندگان قرار داد.

توضیحات ظریف باز هم نتوانست پاسخگوی سوالات و ابهامات برخی نمایندگان باشد و به همین دلیل در مدت دو ماه گذشته اعضای تیم مذاکره کننده هسته ای بارها و بارها در کمیسیون های تخصصی مجلس به عناوین مختلف حضور یافتند تا ابعاد تفاهم با 1+5 و ضرورت های آن را برای این دسته از نمایندگان روشن کنند.

از 30 دی ماه که توافق ژنو وارد مرحله اجرایی شد، صدای این عده از نمایندگان بار دیگر به نشانه اعتراض بلند شد و برای نمونه حمید رسایی نماینده تهران در مجلس این روز را تسلیت گفت و اظهار داشت: این روز، روزی است که دستاورد دانشمندان هسته ای از دست رفت و فعلا مامور به سکوت هستیم.

به رغم توضیح ابعاد این تفاهم پیش از اجرای آن از سوی اعضای تیم مذاکره کننده هسته ای، حضور حدود 6 ساعته سیدعباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه و عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته ای در روز اول بهمن ماه و یک روز پس از اجرای این تفام از سوی ایران و کشورهای 1+5 در بخش های مختلف مجلس برای برگزاری نشست های توجیهی، اقدام شفاف ساز دیگر دستگاه دیپلماسی و فراتر از تعامل آن با قوه مقننه بود.

علی اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی ایران و دیگر مسوولان مرتبط با موضوع هسته ای ایران نیز این روزها حضور مستمری در برنامه ها و بخش های مختلف خبری صدا و سیما داشته اند و از طریق رسانه ها سعی کرده اند مردم و مسوولان را به طور عمومی در جریان شیوه اجرای برنامه اقدام مشترک ژنو قرار دهند و به انتقادهای مشفقانه و غیرمشفقانه پاسخ دهند.

با این حال، بار دیگر جمعی از نمایندگان در نامه ای به رییس مجلس خواستار حضور مجدد ظریف در مجلس برای ارایه توضیحات درباره تفاهم ژنو شده اند که گفته می شود 150 نماینده پای این نامه را امضا کرده اند.



** از انتقاد نرم تا اظهارات تند

منتقدان به توافق ژنو در مجلس طیف های مختلفی را در بر می گیرند، برخی اگرچه حمایتی ضمنی از این تفاهم می کنند اما ایرادهایی هم به جزئیات می گیرند و برخی دیگر مانند «احمد توکلی» چهره شاخص اصولگرایان امیدوارند که این توافق نتیجه بخش باشد.

غلامعلی حدادعادل نماینده مردم تهران که ریاست فراکسیون اصولگرایان را در مجلس بر عهده دارد به تازگی در شیراز گفته است: ممکن است در متن توافق شیطنت هایی از سوی آنان و غفلت هایی از سوی ما رخ داده باشد.

احمد توکلی نیز اخیرا در نطق میان دستور خود در مجلس ضمن تشکر از دیپلمات های کشورمان گفته است: اشکالات موجود در متون تفاهم نامه بسیار است و فرد به سختی می تواند امیدوار باشد که با این وضعیت منافع ملی به درستی استیفا شود؛ ما به عنوان مسوولان جمهوری اسلامی نمی توانیم و نباید نظرات خود را به صورت علنی نسبت به این متون و ضعف هایش ابراز کنیم، زیرا ممکن است مستند طرف مقابل قرار گیرد به همین دلیل وظیفه خود می دانم نگرانی خود را به آنچه می گذرد محضر رهبر انقلاب و ملت ایران ابراز کنم و بیش از این چیزی نگویم.

در کنار این دسته از نمایندگان، گروه دیگری انتقادهای تندتری به مذاکرات صورت گرفته و توافق ناشی از آن دارند که برای نمونه می توان به اظهارات جواد کریمی قدوسی نماینده مردم مشهد اشاره کرد که در این مدت پنج ماهه از عمر دولت یازدهم بیشترین سوال را از وزیر امور خارجه داشته است.

کریمی قدوسی که به تازگی نقل قول هایی را درباره توافق ژنو به رهبر معظم انقلاب منتسب کرده است، در گفت و گو با خبرنگار سیاسی ایرنا مدعی شد مستندات وی، اظهارات ظریف در جمع مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم و نیز آیت الله علم الهدی امام جمعه مشهد بوده است.

وی گفت: حالا قدم اول با توافق ژنو برداشته شده است و همانطور که می گویند سختی کار برای قدم دوم است، زیرا غربی ها به صراحت و طبق گفته های آقای عراقچی در کمیسیون امنیت ملی، معتقدند که 20 سال باید فعالیت های هسته ای ایران را متوقف کنند تا راستی آزمایی ما برای آنها روشن شود.

کریمی قدوسی اظهار داشت: 20 سال زمانی است که اگر فعالیت های هسته ای یک کشور متوقف شود آن هم نه در حد دانشگاهی بلکه در حد صنعتی، دیگر چیزی از صنعت هسته ای ما باقی نمی ماند.

این اظهارات کریمی قدوسی به نقل از عراقچی در حالی است که هنوز طرفین وارد مذاکرات جامع برای توافق نهایی نشده اند که حالا بخواهند بر سر مدت زمان اجرای آن بحثی کنند.



** ترقی: اسرار نظام باید به کسانی که مسوولیت و ظرفیت لازم را دارند، گفته شود

روح الله حسینیان از نمایندگان اصولگرای مجلس نیز معتقد است در توافق ژنو هیچ چیز به نفع کشورمان نیست و قرارداد یک طرفه ای است که ایران را محدود کرده و نوعی غنی سازی برای ایران قائل شدند که هیچ گاه تاثیر عملی نخواهد داشت.

وی با تاکید بر این که با این توافق «ایران به خود تعطیلی کشیده خواهد شد»، اظهار داشت: جمعی از نمایندگان در نامه ای به رییس مجلس از وی خواسته اند تا وزارت امور خارجه را وادار کند مجلس را از اخبار هسته ای و جزییات مذاکرات باخبر سازد.

این درحالی است که حمیدرضا ترقی عضو شورای مرکزی موتلفه اسلامی یکی از تشکل های با سابقه اصولگرا معتقد است دولت موظف نیست هرآنچه در مذاکرات می گذرد را به اطلاع همگان برساند زیرا اینها اسرار نظام است و عده ای ظرفیت لازم را ندارند.

ترقی در گفت و گو با ایرنا تصریح کرد که جزئیات مذاکرات و اسرار نظام باید به کسانی که ظرفیت و مسوولیت لازم را دارند، ارائه شود.



** تشکیل هیاتی برای نظارت بر تیم مذاکره کننده

هرچند اصرار برخی از نمایندگان برای حضور یک نفر از مجلسی ها در تیم مذاکره کننده هسته ای نتیجه بخش نبود اما آنان تلاش کردند از طرق دیگری بجز سوال و تذکر موضوع نظارت بر مذاکرات را پیگیری کنند.

برای نمونه می توان به ایده برخی از نمایندگان برای تشکیل هیات تخصصی نظارت بر اجرای توافق ژنو در مجلس اشاره کرد که نخستین بار اسماعیل کوثری از نمایندگان اصولگرای مجلس آن را رسانه ای کرد و بعدها علیرضا زاکانی دیگر نماینده اصولگرای مجلس توضیح داد که این کمیته در صورت تشکیل بنای دخالت در امور هسته ای را ندارد بلکه به عنوان یک کمیته تخصصی فراکمیسیونی عمل خواهد کرد.

به گفته سیدحسین نقوی حسینی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، تشکیل این هیات هشت نفره متشکل از برخی از اعضای این کمیسیون به همراه نمایندگان دارای تخصص در موضوع هسته ای نیاز به رای این کمیسیون دارد و هنوز تشکیل نشده است.



** همسویی با تندروهای خارجی در انتقاد از تیم هسته ای

واقعیت این است که در مسیر انتقاد از تیم مذاکره کننده هسته ای، متاسفانه عده ای به گونه ای عمل کرده اند که گویی با مخالفان خارج نشین همصدا شده اند و به سختی می توان مشفقانه بودن یا نبودن این انتقادها را تشخیص داد.

از همان شروع مذاکرات میان ایران و 1+5 در آن سوی مرزها صدای تندروها در مخالفت با توافق ژنو شنیده می شد و در روز توافق تا جایی بلند شد که بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم منحوس صهیونیستی آن را اشتباه بزرگ قرن خواند.

این در حالی است که جان بولتون سیاستمدار کهنه کار و نومحافظه کار راستگرای آمریکا در مقاله ای که در پایگاه اطلاع رسانی اندیشکده موسسه امریکن اینترپرایز منتشر شد، گفته است که ایران با توافق ژنو، برنامه هسته ای خود را حفظ و رشته تحریم های اقتصادی را پنبه کرد.

وی با انتقاد از سیاست های رییس جمهوری آمریکا در قبال ایران تاکید کرد، چنانچه واشنگتن به سرعت تغییر رویه ندهد، روند از دست رفتن نفوذ آمریکا در منطقه حیاتی خاورمیانه تسریع خواهد شد.

به عقیده بولتون، توافقنامه ای که در ژنو با حضور اعضای دایم شورای امنیت سازمان ملل و آلمان با ایران امضا شد، عملا به فعالیت های غنی سازی اورانیوم این کشور و سایر ابعاد برنامه هسته ای اش مشروعیت بخشید.

به گفته بولتون، ایران همچنین موفق به تضعیف شاکله تحریم های بین المللی شد که به منظور ناکار کردن برنامه هسته ای این کشور اعمال شد، این یک پیروزی بزرگ اقتصادی و روانی بود.

به عقیده این سیاستمدار آمریکایی «کاهش تحریم ها علاوه بر منافع فوری اقتصادی که برای ایران به دنبال دارد، موجب معکوس کردن پویش سیاسی جهانی و در نتیجه، دشوارتر شدن بازگشت به تحریم ها در طول روند بی شک طولانی بد عهدی ایران در رابطه با امتیازات سطحی و به راحتی بازگشت پذیر داده شده در مذاکرات ژنو می شود.»

«مارک فیتزپاتریک» مدیر برنامه منع اشاعه و خلع سلاح اندیشکده انگلیسی «موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک» موسوم به IISS نیز در مقاله ای نوشت: «جنگ طلبان آمریکایی و اسراییلی و همتایان آنها در ایران می توانند حرکتی را آغاز کنند که به مرگ دیپلماسی کنونی منجر شود.»

همسویی مواضع برخی در داخل با تندروهای خارجی انتقاد دیگر نمایندگان را در پی داشته است؛ «یوناتن بت کلیا» نماینده آشوریان در مجلس شورای اسلامی در این باره به ایرنا گفت: وقتی رهبر انقلاب موضوعی را تایید می کنند، حرف، حرف ایشان است و هر حرکتی جز این، حرکتی تخریبی است.

وی تاکید کرد: رهبر معظم انقلاب در فرمایشات خود یک کلمه نگفته اند که عملکرد تیم مذاکره کننده اشکال دارد یا آنها خلاف عمل کرده اند؛ آیا تیم مذاکره کننده بدون نظر ایشان قدمی برمی دارند؟



** بی اعتمادی به دیپلمات ها و استناد به منابع خارجی

استناد به منابع خبری خارجی به جای اتکا به اظهارات و توضیحات کارشناسی و دلسوزانه دیپلمات های ایرانی، رویه دیگری است که جمعی از منتقدان توافق ژنو در پیش گرفته اند و دلیل آن را بی اطلاعی از جزئیات مذاکرات می دانند.

این نمایندگان که همواره تاکید دارند نباید به آمریکا و غرب اعتماد کرد، در موضع گیری های خود درباره این توافق به اسناد غیررسمی و تحریف شده غربی ها بویژه کاخ سفید استناد می کنند که طرف مقابل از روی شیطنت و یا اقناع افکار عمومی و تندروهای داخلی خود، دست به انتشار این مطالب غیرواقعی می زند.

برای نمونه روح الله حسینیان نماینده تهران در مجلس در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: دولت، نمایندگان را در جریان این اخبار قرار نمی دهد و مجلس باید اطلاعات را از رسانه های بیگانه دریافت کند.

مهرداد بذرپاش دیگر نماینده اصولگرای مجلس نیز در صحن علنی مجلس گفته است: چرا مذاکره کنندگان هسته ای کشورمان مردم و مجلس را نامحرم می دانند اما سنای آمریکا محرم هستند.

وی گفت: «مجلس شورای اسلامی در جریان هیچ یک از بندهای توافق نامه ژنو نبوده و دولتمردان ما کمی از رییس جمهور آمریکا یاد بگیرند که سنا و نمایندگان این کشور را محرم می داند اما ما محرم نیستیم» که البته محمدحسن ابوترابی فرد که ریاست مجلس را برعهده داشت به وی پاسخ داد: مجلس شورای اسلامی در شورای عالی امنیت ملی حضور دارد و از این منظر تمامی مسایل کلیدی و حتی اقتصادی کشور را رصد می کند.



** منش پاسخگویی در تیم مذاکره کننده هسته ای

بازخوانی عملکرد تیم سابق هسته ای در پاسخگویی به نمایندگان مجلس و افکار عمومی خالی از لطف نیست که تعامل بسیار اندکی با مجلس شورای اسلامی برای ارایه توضیح درباره محتوای مذاکرات هسته ای داشت.

حتی در مجلس هشتم زمانی که مجلس از دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی به عنوان مسوول پیگیری پرونده هسته ای ایران برای ارایه توضیحات به نمایندگان دعوت کرد، او در مجلس حاضر نشد.

در آن زمان به دلیل آنکه مذاکره کننده ارشد هسته ای، دبیری شورای عالی امنیت ملی را نیز برعهده داشت، نمایندگان نمی توانستند از طریق سوال، تذکر و یا نامه نگاری با رییس مجلس از وی توضیح بخواهند اما این بار که مسوولیت پرونده هسته ای به وزارت امور خارجه محول شده است، نمایندگان تلاش می کنند تا از طریق ابزارهای نظارتی که قانون معین کرده است، هر بار به نحوی تیم مذاکره کننده را به مجلس بکشانند.

عملکرد پنج ماهه تیم مذاکره کننده هسته ای در تعامل با مجلس، ارایه توضیحات لازم و روشنگرانه و نیز بیان دغدغه ها برای آگاهی وکلای ملت از میزان حضور آنان در جلسات کمیسیون ها و حتی صحن مجلس روشن است به شرط آنکه دغدغه های هسته ای نمایندگان نیز از سر دلسوزی باشد نه سنگ اندازی.

گام نخست در اجرای توافق ژنو سه روز پیش برداشته شد و ظرف 6 ماه آینده مذاکره کنندگان هسته ای ایران وظایف سنگینی برای پیشبرد این برنامه ها و نیز آغاز دور جدید مذاکرات دارند.

به گفته کاترین اشتون هماهنگ کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا، لغو تحریم های اتحادیه اروپایی علیه ایران براساس اجرای مرحله توافق ژنو، گام مهمی برای ادامه مذاکرات هسته ای تا رسیدن به توافق نهایی است و گفت و گو ها در این زمینه با ایران در ماه فوریه از سر گرفته می شود.

همانگونه که اشتون نیز یادآور شده است، نکته ای که در 6 ماه آینده بسیار کلیدی است، به اجرا درآوردن درست اقدامات و عمل به تعهداتی است که از سوی دو طرف روی آن توافق شده است و از این رو اجرای گام های بعدی و رسیدن به چشم انداز ترسیم شده در توافق ژنو یعنی لغو همه تحریم ها و برخورداری ایران از حقوق خود در بهره گیری از انرژی هسته ای برای اهداف صلح آمیز طبق معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای تلاش مضاعف تیم هسته ای ایران را می طلبد.

در چنین شرایطی که تیم مذاکره کننده هسته ای باید با حمایت و دلگرمی بیشتری خود را برای مذاکرات سخت، طاقت فرسا و پیچیده و زمان بر با غرب آماده کند، رفتارهای خارج از دایره انتقاد بیانگر نوعی سنگ اندازی در مسیر مذاکرات و پیروی از منفعت های حزبی و سیاسی به جای منافع ملی است.

رییس مجلس شورای اسلامی که حدود دو سال مسوولیت مذاکرات هسته ای را بر عهده داشت، به خوبی می داند که پیشبرد چنین مذاکراتی در مسیر منافع ملت ایران بیش از هر چیز وحدت، انسجام، همدلی و همفکری داخلی را می طلبد؛ از این رو ملتی که با خلق حماسه 24 خرداد ماه، اقبال خود را به رویکرد تعاملی در عرصه سیاسی خارجی با اقتدار نشان داد انتظار دارد مدیریت مجلس، فضای حاکم در خانه ملت را به سمت وحدت و همدلی بیشتری پیش ببرد تا تیم مذاکره کننده با روحیه و توان مضاعفی، در مسیر اثبات حقانیت جمهوری اسلامی ایران و احقاق حقوق ملت پیش رود.

سیام**2025**9121**9103**7261**1572