روابط قطر و مصر؛ آزمونی بر عملگرایی دوحه

مدتی است روابط مصر و قطر تیره تر شده و دولت مصر فشارها بر قطر را افزایش داده است. دستگیری سه خبرنگار شبکه «الجزیره» قطر در مصر در روز هشتم دی ماه، به اتهام دروغ پراکنی ضد دولت و کمک به گروه های تروریستی، باعث ایجاد تنشی جدید در روابط دو کشور شده است.

تنش ها به روابط رسمی دو کشور نیز کشیده شده و اقدام های تحریک آمیزی را به دنبال داشته است. بر همین اساس، بنا به گزارش تارنمای «گلف نیوز»، نیروهای طرفدار «عبدالفتاح السیسی» وزیر دفاع مصر، دیروز هفدهم دی ماه، مقابل سفارت قطر در قاهره تجمع و ضد سیاست های مداخله گرانه قطر در این کشور اعتراض کردند. روز شنبه چهاردهم دی ماه نیز مصر سفیر قطر را فراخواند و به دلیل آنچه دخالت قطر در امور داخلی مصر می دانند، به وی تذکر داد(1). بنا به گزارش همین تارنما، مصر تصمیم گرفته روزهای پایانی همین ماه سفیر خود در دوحه را برای برخی رایزنی ها برای بازبینی روابط با قطر فرا خواند.

این رویداد ها نشان از عمق اختلاف بین دو کشور دارد؛ اختلاف هایی که از زمان برکناری «محمد مرسی» طی اعتراض های مردمی و به وسیله ارتش، بوجود آمد و همچنان ادامه دارد.

** قطر به عنوان میانجی گر بحران های منطقه ای

------------------------------------------

قطر بعد از روی کار آمدن «شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی» به عنوان حاکم جدید این کشور، خیزی بلند برای تبدیل شدن به یک قدرت منطقه ای برداشته و توانسته موفقیت های بسیاری را نیز به دست آورد. شیخ حمد سعی کرد با استفاده گسترده از دیپلماسی عمومی وابسته به دلارهای گازی (پترو دلارها) و ایفای نقش میانجی و حل کننده بحران ها ، چهره مثبتی از قطر در اذهان مردم منطقه و حتی جهان برجای گذارد. اقدامات وی موفقیت های بسیاری برای این کشور بوجود آورد و توانست کشورش را به عنوان یک کشور تاثیر گذار در معادلات منطقه و یک عنصر مثبت در حل تعارض های منطقه ای معرفی کند.

خیزش های عربی عرصه ای بود برای سنجش دیپلماسی عمومی قطر و نقش این کشور در معادلات منطقه. تعارض های ناشی از سرعت این تحول ها و ابهام های تصمیم گیری در این فضای پرتشنج باعث شد قطر نیز نتواند سیاست خارجی خود را مطابق با دیپلماسی عمومی پر هزینه خود به پیش برد.

بر همین اساس، همانگونه که «لینا خطیب» تحلیلگر سیاسی در مقاله ای با عنوان «سیاست خارجی قطر، محدودیت های عملگرایی» مطرح می کند، در حالیکه قطر برای اقدام های میانجیگرانه در حل منازعات منطقه و دیگر نقاط مورد تحسین است، سیاست خارجی اش بر پایه یک راهبرد (استراتژی) منسجمی قرار ندارد(2).

خطیب معتقد است قطر به چهار دلیل سعی کرده نقشی فعال در معادلات منطقه ایفا کند: یکی به دلیل اینکه کشوری ذره ای است و سعی دارد با گسترش نقش، به محافظت از خود بپردازد. دوم اینکه، سعی دارد با میانجی گری و حل بحران های منطقه ای، از گسترش و سرایت این بحران ها به کشورش جلوگیری کند، سوم اینکه، قطر به دنبال ایفای یک نقش منطقه ای به عنوان یکی از بازیگران اصلی منطقه، بویژه در رویارویی با عربستان سعودی، است. و چهارم، تلاش قطر برای حل بحران های داخلی از طریق دیپلماسی عمومی گسترده و ایجاد چهره مثبت از خود با اقدام هایی همچون گرفتن میزبانی جام جهانی است.

** سقوط مرسی و عملگرایی قطر

------------------------------

طی بحران های تازه منطقه قطر سعی کرده سیاستی عملگرا در پیش گیرد و عملکردی مثبت از «سیاست انطباق» با تحول های محیط پیرامون از خود به نمایش بگذارد. میزبانی این کشور از اتاق بازرگانی رژیم صهیونیستی همزمان با حمایت از گروه «حماس» و حمایت از «شیخ یوسف قرضاوی» روحانی طرفدار «اخوان المسلمین» که بشدت ضد رژیم صهیونیستی است، تا ایجاد روابط دوستانه با کشورهای همسایه در حوزه خلیج فارس و روابط نزدیک با ایران و همزمان ایجاد نقش هدایت گر مخالفان در بحران سوریه نشان از سیاست عملگرایی قطری ها دارد.

اما این سیاست عملگرایی با تناقض هایی همراه بود که نتوانست مدیریت مطلوبی از تحول های به سرعت پیش رونده داشته باشد. بر این اساس است که قطر مجبور به انتخاب بین برخی گزینه های متضاد و کنار گذاشتن برخی منافع در دیگر کشورها شد.

برکناری مرسی و به حاشیه رفتن اخوان المسلمین نقطه اوج تناقض ها و دو راهی ها در سیاست منطقه ای قطر بود. اهمیت و وزن مصر در جهان عرب باعث می شود که قطر-که به دنبال ایفای نقشی منطقه ایست- نتواند از رابطه با این کشور چشم پوشی کند و در مقابل، حمایت از اخوان المسلمین به عنوان ابزاری برای مقابله با نفوذ عربستان و تلاش برای روی کار آوردن این گروه در کشورهای مختلف جهت تامین اهداف منطقه ای ، باعث ایجاد تناقضی در سیاست قطر نسبت به وقایع مصر شده است. قطر، نه می تواند از مصر در دست نظامی ها چشم پوشی کند، نه می تواند دست از حمایت از اخوان المسلمین بردارد.

بر همین اساس است که این کشور سعی دارد همچنان نفوذ خود در مصر را حفظ کند و خود را با شرایط جدید این کشور وفق دهد. سقوط اخوان و غیر قانونی اعلام شدن فعالیت این گروه در مصر، خلاء بزرگی برای سیاست قطر بوجود آورد.

قطر هزینه های بسیاری را برای تقویت محور اخوان در مصر صرف کرده و سرمایه گذاری های بسیاری در این کشور انجام داده که با سقوط اخوان المسلمین به عنوان مهم ترین ابزار نفوذ قطر در مصر، این هزینه ها بر باد رفته تلقی می شود. بر این اساس است که حاکمان قطر با توجه به اینکه می دانند دیگر نمی توانند نفوذ دوران مرسی را در مصر به دست آورند اما خواهان از دست دادن مصر نیز نیستند.

در این چارچوب است که مشاهده می شود قطر به اقداماتی برای کاهش تنش ها با مصر دست می زند. مهم ترین این اقدام ها که بتازگی برای کاهش تنش ها با مصر انجام داده، ایجاد محدودیت بر فعالیت شیخ قرضاوی در نماز جمعه در دوحه است. توضیح اینکه، قرضاوی بارها در نماز جمعه و در سخنرانی هایش اقدام نظامیان مصر علیه مرسی را کودتا عنوان کرده و بازگشت مرسی به قدرت را خواستار شده است.

از اینرو به نظر می رسد با چنین اقدام هایی، قطر به دنبال کاهش تنش ها با ژنرال های مصری است.

منابع:

1-http://gulfnews.com/news/region/egypt/cairo-protesters-demand-qatar-envoy-s-expulsion-1.1274857

2- khatib,lina(2013), ˈQatar’s foreign policy: the limits of pragmatismˈ, The Royal Institute of International Affairs

http://iis-

db.stanford.edu/pubs/24060/INTA89_2_10_Khatib.pdf

از مهدی جوکار- گروه تحقیق و تفسیر خبر

تحقیق**م.ج**1358