انتقاد «سازنده» چیست؟

 اگر بخواهیم علمی و نه از بعد صرف اجتماعی این مسئله را بشکافیم با نگاهی به کتاب "قدرت انتقاد سازنده" نوشته هندری واریزنیگر این نکته را واکاوی می کنیم. ابتدا بدنیست بدانیم هر کس اگر مدام در معرض هجوم انتقادات منفی و اظهار نظر های دل آزار قرار گیرد بی شک محیط تنش آلود پدید می آید که تحمل آن بسیار سخت می شود و این موقعیت، شخصیت و احساس آدمی را تحت تاثیر می گذارد بنابراین طبیعی است که "تخریب" این نوع برخورد بیش از اثرات احتمالی مثبت آن است حال اگر چنین موقعیتی برای رئیس یک کشور، مدیر یک سازمان یا پدر و بزرگ یک خانواده شکل گیرد روشن است که چقدر ابعاد منفی گسترش خواهد یافت، چرا که سلامت روحی و روانی لازمه هر کار صحیح و درستی است و این نوع انتقاد منفی گرا، بیان عمل نیکو را بر هم می ریزد و با این وصف بهترین راه در این موقعیت بحرانی این است که "فرایند انتقاد" تغییر یابد. به عبارتی همان "انتقاد سازنده" شکل گیرد.

اما چگونه می شود انتقاد سازنده کرد؟ معلوم است هدف از انتقاد در هر موقعیتی "تغییر" و "بهبود" وضعیت است اگر این مهم در ذهن و ضمیر شما است قدرت به کارگیری انتقاد سازنده نیز در وجودتان نهفته است اما اگر به چیزی غیر از تعالی و تکامل موقعیت فعلی فکر می کنید زمینه "تخریب" فراهم است و نباید وارد چالش نقد و نقادی شوید. با این حال از آنجا که تقریبا هر انسانی از "تغییر" حتی به منظور بهبود و اصلاح وضع موجود بیمناک است بکارگیری این عنصر ارتباطی ظریف و پیچیده تنها با بکارگیری اصول و قواعد خاص کار او اثر بخش است. ماهیت روابط شما با منتقد و یا کسی که مورد نقد قرار می گیرد، محتوای انتقاد، زمان و مکان، کلماتی که استفاده می شود، لحن سخن و حالات روحی طرفین، در "انتقاد" بسیار مهم است. رعایت همین نکات است که انتقاد را به ابزار قدرتمندی تبدیل می کند که می تواند موجب تقویت و یا تخریب کار، سقوط یک سازمان و یا بالعکس ارتقاء آن شود.

بطور کلی رعایت چند اصل اساسی می تواند ما را به سمت و سوی "انتقاد سازنده" رهنمون کند. در وهله اول باید مطمئن شوید کسی که از او انتقاد می کنید نقد پذیر است و اصولا نگاه مثبتی به انتقاد دارد. روشن است که این امر چندان ساده نیست چگونه می توان از میان انبوه مسئولین و روسایی که مدام از انتقاد استقبال اما در عمل گونه ای دیگر رفتار می کنند بخوبی دریافت که واقعا شخص نقد پذیر است؟ در این زمینه برخی از نشانه ها بیان گر تمایل فرد می تواند باشد مثلا آیا فرد مورد نظر روش های انعطاف پذیر را دوست دارد؟ آیا نسبت به "تغییر" دید مثبت دارد؟ دسترسی به او آسان است؟ یا ملاقات وی با تشریفات و مشکلات همراه است؟ اصل دوم اینکه هنگام انتقاد بخصوص از مقامات مافوق باید از "قدرت نمایی" به شدت پرهیز شود. تواضع و فروتنی موجب تسریع انتقال پیام شما جهت بهبود و اصلاح امور می شود نه خودنمایی و تحقیر مخاطب.

روش بیان مطلب باید به گونه ای باشد که شخصیت طرف مقابل را آسیب نزند و این استراتژی مهم است که هر انتقاد در جهت صیانت از شخصیت مافوق و دفاع از موقعیت او باشد و به گونه ای بر این قدرت برتر اذعان شود. نکته دیگر آن که اگر از رئیس یا مافوق خود انتقاد می کنید از آنچه می گویید کاملا مطمئن باشید چرا که در صورت سست بودن صحبت و نظر شما از آن پس با عملکرد شما یا نشریه و رسانه صاحب سخن با دید منفی نگریسته می شود و این بر اعتبار و انتقادات آینده رسانه اثر می گذارد، بنابراین باید ضمن استفاده از اسناد و مدارک مستدل، شور و مشورت با کارشناسان نقد انجام شود. تنها در صورت رعایت این نکات است که انتقاد به اصطلاح برخی روسا و مدیران "سازنده" می شود اگر چه "انتقاد" بلکه تخطئه موهبتی الهی است که بایستی پیش از همه احاد مردم، مسوولین خواهان طرح آن باشند.