رسیدن حجم تجارت ایران و ترکیه به 100 میلیارد دلار دور از انتظار نیست

به باور بسیاری از ناظران، پس از روی کارآمدن دولت تدبیر و امید در ایران که سیاست خارجی تعاملی را در دستور کار خود قرار داده است و همزمان تغییر برخی رویکردهای دولت ترکیه نسبت به تحولات منطقه ای و تلاش دوباره آن برای بازسازی روابط با همسایگان، روابط تهران و آنکارا وارد مسیر جدیدی شده است.

گویی قطار مناسبات ایران و ترکیه بار دیگر در ریل خود قرار گرفته است و امیدهای بسیاری برای گسترش روابط دو کشور بویژه در عرصه اقتصادی و همکاری های سیاسی و امنیتی در منطقه، ایجاد شده است. افزایش سطح تماس های دیپلماتیک میان دو کشور در ماه های اخیر تاییدی بر این مساله است.

روز گذشته (14 دی ماه) ˈمحمد جواد ظریفˈ وزیر امور خارجه کشورمان به ترکیه سفر کرد و با مقام های آن کشور دیدار و گفت و گو کرد. این برای دومین بار است که ظریف از زمان عهده داری وزارت امور خارجه به ترکیه سفر کرد.

سفر قریب الوقوع ˈرجب طیب اردوغانˈ نخست وزیر ترکیه به تهران و ˈحسن روحانیˈ رییس جمهوری کشورمان به آنکارا، سفر ماه گذشته ˈاحمد داوود اوغلوˈ وزیر امور خارجه ترکیه به ایران و دیدار روحانی با ˈعبدالله گلˈ همتای ترکیه ای اش در نشست امسال مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک، نشان از ورود روابط دو کشور به فاز جدید همکاری می دهد.

گروه پژوهش های خبری ایرنا برای بررسی تحولات تازه در روابط ایران و ترکیه با فیروز دولت آبادی سفیر پیشین ایران در آنکارا، گفت و گو کرد و با توجه به سابقه دیپلماتیک وی، دیدگاه وی را در این ارتباط جویا شد.

دولت آبادی در این گفت و گو تاکید کرد که ایران و ترکیه ناگزیر از همکاری هستند و حوزه های رقابت دو کشور بسیار کمتر از حوزه های همکاری آنها است.

وی با بیان اینکه تمایل به همکاری همواره بین دوکشور وجود داشته است، به موضوع تحریم های اعمالی علیه ایران و پیامد منفی آن در کاهش مناسبات اقتصادی بین دو کشور اشاره کرد و افزود: زمانی که محدودیت ها نیز برداشته شود، همکاری ها قوی تر می شود.

سفیر پیشین ایران در ترکیه، سفر قریب الوقوع حسن روحانی به آنکارا را مهم و آب کننده یخ روابط دو کشور دانست و خاطر نشان کرد: این انتظار وجود دارد که این سفر، امکانات سرمایه گذاری متقابل را فراهم کند، دسترسی ها را آسان کند، به فعالان اقتصادی امید و اعتماد بدهد که می توانند در هر دو کشور فعالیت کنند، تسهیلات بیشتر برای سرمایه گذاران ایرانی و ترک فراهم شود.

دولت آبادی با تاکید بر اینکه نمی توان برای گسترش روابط دوجانبه سقفی قایل شد، گفت: اگر مرزهای همکاری برداشته شود و حمایت هایی از سوی دو دولت در برابر گروه ها و جریان های داخلی دو کشور که مخالف توسعه روابط هستند، صورت گیرد، رسیدن به ارقامی مثل 50 یا 100 میلیارد دلار چیز دور از انتظاری نیست؛ کما اینکه وقتی من سفیر ایران در ترکیه شدم، حجم روابط، 450 میلیون دلار بود که با یکسری تمهیدها و اقدام های مناسب در حدود 6 سال، به 10 میلیارد دلار افزایش یافت.



در ادامه متن کامل گفت و گوی ایرنا با فیروز دولت آبادی آمده است.

***ایرنا: آغاز به کار دولت یازدهم به ریاست حسن روحانی، نقطه عطفی در سیاست خارجی ایران بوده است. بر این اساس به نظر می رسد روابط ایران با ترکیه هم، طی ماه های اخیر وارد فاز جدیدی شده است. در این مدت تماس های دیپلماتیک بین دو طرف به نحو چشمگیری افزایش پیدا کرده است؟ آیا شما به آغاز فصل جدید در روابط دو کشور باور دارید؟ در این میان رویکرد تعامل سازنده دولت تدبیر و امید در عرصه روابط خارجی را در تحول صورت گرفته در روابط ایران و ترکیه، تا چه اندازه موثر می دانید؟

**دولت آبادی: رابطه ایران و ترکیه به شرایط نامناسبی رسیده بود و این چیزی است که غیر قابل کتمان است. ما مشابه این وضعیت را تقریبا در سال 1378 تجربه کردیم که ترک ها، سردشت را بمباران کردند و مشکلات دیگری بوجود آمد. شایسته دو کشور نبود که این سردی بر روابط آنها سایه بیافکند. واقعیت آن است که بخش عمده ای از مشکلی که در روابط بوجود آمد، مسوولیت آن بر عهده دولت ترکیه است. یک سیاست نامناسب و نسنجیده، حمایت از یک جریان تروریستی گسترده برای سرنگونی دولت ˈبشار اسدˈ در سوریه، طبیعی بود که بر روی روابط دو جانبه سایه بیندازد.

مسیر تحولات هم در سوریه و هم در ایران، به گونه ای پیش رفت که مقدمات بازگشت به شرایط بهتر در روابط ایران و ترکیه فراهم شد. ایران و ترکیه ناگزیر از همکاری هستند. ضمن اینکه همزمان رقابت هایی نیز با یکدیگر دارند و این رقابت ها هم شاید ناگزیر است. برای مثال در اتحادیه اروپا که کشورها در آن به اتحادیه رسیده اند، رقابت و همکاری را به صورت توامان مشاهده می کنید. در روابط ایران و ترکیه نیز این مقوله مشاهده می شود. اما همانطور که در همکاری، مرزی نباید تعیین کرد، در رقابت، باید خیلی از مرزها را رعایت کرد؛ به این دلیل که این مساله می تواند سوءظن و اختلاف را به جایی بکشاند که حوزه های همکاری دو کشور را تحت تاثیر قرار دهد. با همه این مسایل، ما از این مرحله عبور کردیم و به طور کلی فضای سیاست خارجی کشور بعد از 8 سال فترت و نبود سیاست، هم اکنون وارد فضایی از سیاست شده است. خوشبختانه شروع خوبی بوده است. واکنش همسایه ها مناسب بوده است؛ به خصوص ترکیه که استقبال خوبی کرده است و ما در فصل جدیدی هستیم که بار دیگر می توانیم با دولت های جهان حرف بزنیم. ما در سال های گذشته نمی توانستیم با دولت ها حرف بزنیم و این خیلی بد و نامناسب بود. خوشبختانه ما امروز می توانیم با دنیا حرف بزنیم و دنیا هم می داند که می تواند با ما حرف بزند. معنی این عبارت ها این نیست که ما با دیگران اختلاف نداریم بلکه به این معنی است که می فهمیم همانند نظام های بالغ، می توانیم اختلاف ها را از روش های درست حل بکنیم و همکاری ها را نیز به صورت پایدار توسعه دهیم.



***ایرنا: یکی از مسایلی که باعث شد در حدود دو سال اخیر روابط ایران و ترکیه با تکانه هایی روبرو شود، تحولات سوریه بود. تفاوت نگاه و مواضع و رفتارهای تهران و آنکارا در قبال وضعیت سوریه، وجود داشته و دارد. با این وجود اما برخی معتقدند در ماه های اخیر، ترکیه تا اندازه قابل توجهی سیاست خود در قبال تحولات سوریه را تغییر داده است. به طور کلی شما تا چه اندازه این چرخش در رویکردهای ترکیه در قبال سوریه را تایید می کنید؟ به طور کلی ایران و ترکیه چگونه می توانند در مورد سوریه به درک مشترک برسند؟

**دولت آبادی: به نظر من دولت ترکیه مدت زیادی بود که آماده تغییر در سیاست خارجی خود در رابطه با سوریه بود. آنکارا هم به اشتباه های خود پی برده بود و هم یقین پیدا کرده بود که دولت دمشق دولت مستحکمی است و با حمایت از گروه های تروریستی هرچقدر هم که وسیع و گسترده باشند، نمی توان دولتی که پشتوانه مردمی مناسبی دارد، سرنگون کرد. اما ترکیه در ایران شرایط مناسبی را برای این چرخش مشاهده نمی کرد. تلاش های دولت دهم نیز برای کمک به ترکیه به منظور خروج از این بحران، به دلیل نبود سیاست خارجی مشخص، ابتر ماند و کار به جایی نرسید. از طرف دیگر، اینکه جامعه جهانی آمادگی حمایت از چنین رفتارهای غیر اصولی را ندارد، باعث چرخش سیاست ترکیه در قبال سوریه شد. ترکیه به خاطر اشتباه در سوریه، در عراق هم دچار اشتباه شد و دولت مرکزی عراق را رها کرد و به سوی اقلیمی از یک کشور حرکت کرد که این نیز امری اصولی در سیاست خارجی به حساب نمی آید. نکته مهم این است که دولت ترکیه از سیاست تنش صفر با همسایگان بهره زیادی برده بود و همه این منافع خود را به خاطر یک گرایش نسنجیده از دست داد. تمایل به خروج از این بحران در ترکیه وجود داشت. دولت جدید ایران هم در حال کمک به ترکیه است و این رویکرد، رویکردی متقابل است و ان شاءالله روابط به شرایط مطلوب برگردد.



***ایرنا: ترکیه از جمله کشورهایی بوده که همواره از برخورداری ایران از فناوری صلح آمیز هسته ای دفاع کرده است و بارها تلاش کرد تا در نقش یک میانجی بین ایران و غرب ظاهر شود. آنکارا از توافق ژنو میان ایران و گروه 1+5 نیز حمایت کرد. بنابراین این پرسش مطرح می شود که دلیل حمایت ترکیه از برنامه صلح آمیز هسته ای ایران چه بوده است؟ و اینکه به نظر شما توافق ژنو چه پیامدی بر روابط دو کشور خواهد داشت؟

**دولت آبادی: تنها بازاری که در منطقه می توان با آن مذاکراتی اصولی و درستی داشت بازار ایران است که اختیار آن دست دولت ایران است. برای مثال در عراق مشاهده می کنید که اختیار بازار چندان دست دولت عراق نیست؛ همچنان آمریکایی ها در این زمینه تعیین کننده اند و بیشتر معامله های حوزه های نفتی بسته شده است و موارد باقی مانده هم پیمانکاری های درجه دو و سه است. در این میان دولت و اقتصاد ترکیه که در حال حاضر امکانات زیادی دارد، توانایی فعالیت در هرجایی ندارد.

دولت ترکیه اگر سالی 100 میلیارد دلار در اقتصاد ایران سرمایه گذاری کند باز هم کم است و ظرفیت باقی است. همانطور که ایران نیز اگر سالی 100 میلیارد دلار سرمایه برای همکاری با ترکیه در نظر بگیرد،کم است. شما با دنیای وسیع انرژی از گاز، نفت و برق تا رفع نیاز های ضروری روزانه دو کشوری که با جمعیت ها و اقتصادهای بزرگی که تقریبا بالای 500 میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی دارند، روبرو هستید. با این وجود، همیشه نبود یک ارتباط گسترده دو کشور را آزار داده است. مذاکرات ژنو، فضای خوبی را ایجاد کرده است. زمانی که بن بست سیاسی ناشی از مسایل غرب با ایران شکسته شود، برای کشورهای همسایه ایران بسیار مثبت است، زیرا می توانند تحرک زیادی داشته باشند.

از این رو، به نظر من استقبال ترکیه، هم به این دلیل و هم به دلیل خروج از پیامدهای شکست سیاست های این کشور در سوریه است که مسیر درست و دقیق ایران را اثبات کرد. ضمن اینکه باید اشاره کرد، دولت ترکیه از زمان تاسیس همواره تمایل به کار با ایران داشته و هیچ وقت در همکاری با ایران کوتاهی نکرده است. ما مواردی داشته ایم که ایران خلاف توافق ها، مذاکرات و رویه خود عمل کرده باشد. برای نمونه قراردادهای ˈتاوˈ و ˈترک سلˈ که لغو آن از سوی ایران، پیامد منفی گسترده ای برای کشورمان داشت. ما از آن زمان تا به اکنون می بینیم که فرودگاه امام خمینی(ره)، پیشرفت چشمگیری نداشته است؛ مکانی که چندسال بود تحویل ایران شده بود و پررونق کارکرده بود و امنیت فضای ایران را تامین می کرد و حجم عظیمی از فعالیت های اقتصادی کشور را سامان می داد. اما این اشتباه ما بود که یک قرارداد بسیار خوب را از دست دادیم و اکنون نزدیک به 8 سال است که هرکسی که وارد فرودگاه امام می شود، از وضعیتی که مشاهده می کند، ناراحت می شود و این در شان کشور نیست. به هر روی، مجموع این موارد مثبت است. همواره تمایل همکاری بین دو کشور وجود داشته است و زمانی که محدودیت ها نیز برداشته شود، قوی تر می شود.



***ایرنا: برخی بر این نظرند که ایران و ترکیه در پشت این همکاری های نزدیک اقتصادی، نوعی جبهه گیری ایدئولوژیک در قالب شیعه-سنی، در برابر هم دارند؟ تا چه اندازه شما این دیدگاه را قبول دارید؟ با توجه به سابقه سفارت شما در ترکیه، مهمترین راهکار برای زدودن این انگاره از روابط دو کشور چیست؟

**دولت آبادی: اسلام در ترکیه، ماهیت ایرانی دارد. به این معنی که اسلام از ایران به آن منطقه رفته است. ابتدا ایرانی ها مسلمان شدند و بعد، ترک ها از طریق ایران، اسلام آوردند. ضمن اینکه دولت عثمانی، اصالتا دولتی ایرانی است. اینکه خط و کتابت در این کشور تا دوره شاه اسماعیل، فارسی بوده، به این خاطر است که آنها از ایران به آنجا کوچ کرده بودند. لذا اسلامی که در ترکیه است، اسلام معقول تر و نرم تری است و به حقیقت دین نزدیک تر است. چون حقیقت دین، خیلی لطیف و معتدل است؛ به خصوص که از ایران به ترکیه رفته باشد. برای مثال توسعه اسلام به سمت شرق همواره از سوی ایران صورت گرفته است و مشاهده می کنید که هیچ کجا جنگی صورت نگرفته بلکه با منطق، فلسفه، عرفان و دانش پیش رفته است. در حالی که حرکت اسلام به سمت جنوب اروپا، بالکان و شمال قفقاز، بیشتر با جنگ همراه بوده است و این ها تفاوت های آشکاری است.

به هرحال رقابت شیعه و سنی هیچ زمان موضوع کار ایران و ترکیه در قرن اخیر نبوده است؛ البته در قرون گذشته هم نبوده است و ترسی هم که در دوران شاه اسماعیل در دل عثمانی ها افتاد، در نهایت به برخوردهایی از سوی امپراطوری عثمانی با علویان منجر شد و هنوز خاطره ی منفی آن باقی مانده است. این ترس ناشی از مسایل شیعه و سنی نبود بلکه بیشتر ناشی از نگرانی های دولت عثمانی از توسعه نفوذ فرهنگی صفویان بود. به هر حال این انگاره، انگاره محکمی نیست. اگر هم کسانی چنین تفکری داشتند، روشن است که چه در ترکیه و چه در ایران شکست خورده اند و مهم تر از همه این است که ترکیه و دولت این کشور نمی تواند مسایل و مشکلات خود را با اعراب نادیده بگیرد. اعراب عامل فروپاشی دولت عثمانی بوده اند و اختلاف ها میان آنها خیلی عمیق تر است. در ضمن آنها حاضر نیستند که رهبری سیاسی مجموعه ای از کشورهای بزرگ را به ترکیه واگذار کنند و چنین چیزی تقریبا غیر ممکن است. به این دلیل، این انگاره بیشتر انگاره ای سطحی است که توسط بعضی مطرح می شود و به لحاظ اصولی، موضوعیت ندارد. اگر هم رویه هایی اینچنینی در ایران، ترکیه و اعراب پیدا شود، رویه های پایداری نیست.



***ایرنا: به طور کلی به نظر شما چه ظرفیت های مشترکی در روابط ایران و ترکیه وجود دارد و دو طرف چگونه می توانند به سمت گسترش مناسبات خود حرکت بکنند؟

**دولت آبادی: ببینید برای روابط اقتصادی نمی توان سقفی قایل شد. ما دو کشور با پتانسیل بالا، بازار مصرف زیاد، جمعیت مناسب و پرکار و سطح فناوری خوب هستیم که در منطقه گسترده ای قرار داریم و نیاز به سرمایه گذاری هم داریم؛ با این تفاوت که درآمدهای کشور ما بیشتر است و برای ترکیه تا حدودی کمتر. اما ترکیه می تواند در بخش نفت، پتروشیمی و گاز در ایران سرمایه گذاری کند و ایران هم می تواند در زمینه های دیگری همچون زمینه های صنعتی و آب سرمایه گذاری بکند. ترکیه یکی از قطب های آب منطقه است و کشور ما هم به آب خیلی احتیاج دارد. خوشبختانه رودخانه هایی بین دو کشور وجود دارد که می تواند با توافق ها و سرمایه گذاری هایی، زمینه ساز تامین آب در بخش هایی از کشور باشد. من سقفی نمی توانم قایل شوم. ولی می دانم اگر مرزهای همکاری برداشته شود و حمایت هایی از سوی دو دولت در برابر گروه ها و جریان های داخلی دو کشور که مخالف توسعه روابط هستند، صورت گیرد، رسیدن به ارقامی مثل 50 یا 100 میلیارد دلار چیز دور از انتظاری نیست؛ کما اینکه وقتی من سفیر ایران در ترکیه شدم، حجم روابط، 450 میلیون دلار بود که با یکسری تمهیدها و اقدام های مناسب در حدود 6 سال، به 10 میلیارد دلار افزایش یافت. پس مشخص است که ظرفیت های بالقوه، خیلی بیشتر از ظرفیت های بالفعل است و حجم کنونی را بالابردن خیلی آسان تر از اقدام های اولیه است؛ برای اینکه زیرساخت ها شکل گرفته است. بنابراین امیدوارم که این فضا برای توسعه اقتصادی دو کشور فراهم بشود و به نظر من باید از انرژی از جمله نفت، گاز و پتروشیمی شروع کرد. این موارد بسترهای بزرگی هستند که هم ثروت آفرین هستند و هم اینکه توسعه صنعتی تابعی از اینها است.



***ایرنا:راهبرد منطقه ای دولت تدبیر و امید در قبال ترکیه چیست؟ آیا همکاری با ترکیه با وجود تفاوت دیدگاه ها در برخی زمینه ها می تواند به شراکت راهبردی دو کشور بینجامد؟

**دولت آبادی: این واژه ها استفاده آسانی دارند اما تحقق آن ها خیلی سختی است. شما حتی در اروپایی که به لحاظ فرهنگی یکدست تر و از منظر اقتصادی همسطح تر است و خیلی از کشورهای آن همچون دانمارک، سوییس، سوئد و نروژ، جاه طلبی سیاسی ندارند و سیاست، موضوع این کشورها نیست، به رغم این موارد، شاهد اختلاف نظرهای گسترده ای در آن هستیم. رسیدن به یک راهبرد مشترک، کار بسیار دشواری است. حتی مشاهده می کنید که اتحادیه اروپا به رغم متحد شدن، باز هم به یک راهبرد مشترک دست پیدا نکرده اند و خیلی از مسایل را در کنار هم با دشواری تحمل می کنند. اما به نظر من راه باز است، سیاست دولت آقای روحانی هم تعامل با منطقه است و این تعامل است که راه را به روی ما باز می کند. اخم یک نظام سیاسی زمانی است که طرف مقابل کار ناشایستی انجام دهد. در غیر این صورت و در شرایط طبیعی، کشورها با تعامل، خیلی بهتر توسعه پیدا خواهند کرد. برای مثال گردشگران بیشتر به مناطقی سفر می کنند که امنیت خاطر دارند. مردم با آنها مهربان تر هستند و این خصلت آدم ها است. ما باید این فضای مهر و محبت را حفظ کنیم نه اینکه حرف از مهرورزی بزنیم اما اعمال ناشایست انجام دهیم. اگر عمل درست و تعامل داشته باشیم، درهای خیلی از کشورها به روی ما و درهای خیلی از کشورها نیز برای کار و همکاری به روی ما باز خواهد شد. ایران و ترکیه ناگزیر به همکاری هستند و حوزه های رقابت این دو کشور نسبت به حوزه های همکاری خیلی محدودتر است.



***ایرنا: پیشتر وزیر امور خارجه ترکیه از سفر قریب الوقوع رییس جمهوری کشورمان به ترکیه خبر داد. ارزیابی شما از این سفر احتمالی چیست و به نظرتان مهمترین دستورکارهای این سفر چیست؟

**دولت آبادی: پاسخ دادن به این سوال خیلی سخت است. تیم هایی در کشور درحال برنامه ریزی برای این سفر هستند. این سفر، یخ روابط را آب می کند و از این نظر خیلی مهم است. دومین نکته مهم اینکه این سفر باید فضای اطمینان و اعتماد را به فضای همکاری های اقتصادی دو کشور برگرداند و این دستور کار خیلی مهمی است. این انتظار وجود دارد که این سفر، امکانات سرمایه گذاری متقابل را فراهم کند، دسترسی ها را آسان کند، به فعالان اقتصادی امید و اعتماد بدهد که می توانند در هر دو کشور فعالیت کنند، تسهیلات بیشتر برای سرمایه گذاران ایرانی و ترک فراهم شود.

از نظر سیاسی هم من فکر می کنم این سفر فرصت خوبی است برای اینکه دوستانه با ترکیه توافق بکنیم که در رابطه با سوریه، در کنار هم قرار بگیریم و اجازه دهیم در نهایت در سوریه، خود مردم تصمیم بگیرند. اگر مردم سوریه خلاف نظر ما عمل کردند، ناراحت نباشیم. راهی نرویم و حرفی نزنیم که توانایی برگشت از آن نداشته باشیم. دولت بشار اسد اگر پشتوانه مردمی نداشت، نمی توانست در مقابل این موج های عظیم تخریب و تروریسم دوام بیاورد؛ پس حمایت مردمی دارد. لذا صحبت هایی علیه دولت دمشق نکنیم که اگر سال آینده دوباره انتخاب شد، به مشکل بر بخوریم. اجازه دهیم کینه هایی که ایجاد شده است، همین جا تمام شود. ما و ترکیه مسایل مهمتری داریم و مساله تغییر نظام سیاسی در سوریه مساله مهم دو کشور نیست. وظیفه ما و ترکیه تقویت نظام های سیاسی است که در مقابل اسراییل ایستاده اند. با وجود اینکه همه کشورها تسلیم شده اند، ما در برابر تنها کشوری که مقاومت می کرده است، بایستیم، کار درستی نیست. سوریه نقطه قوت جهان اسلام در برابر مساله حساسی همچون اسراییل بوده است؛ پس نباید این ها را نادیده گرفت و رفتار نامناسبی داشت. این موارد، فرصت هایی است که نه در فضای برد و باخت بلکه در فضای تعامل و همکاری، تقویت دولت سوریه و استقرار یک نظام دموکراتیک در این کشور و تقویت مبانی انتخاب نظام توسط مردم این کشور را پشتیبانی کنیم و اگر مردم، دوباره بشار اسد را انتخاب کردند، نباید از این موضوع ناراحت شویم؛ انتخاب مردم است و به آن احترام بگذاریم. از همه مهم تر، ایجاد یک پیوند بین دولت جدید ایران و دولت ترکیه است. به هرحال در این سفر، نخست خیلی چیزهای خوب می تواند شکل بگیرد و نباید اجازه داد فضای تلخی باقی بماند.



*گروه پژوهش های خبری

پژوهش**2079**2054