ارتش مصر و اخوان المسلمین؛ در کشاکش تحولات منطقه

بعد از بمب گذاری در شهر منصوره مصر که به کشته شدن 17 نفر و زخمی شدن حدود 100 نفر منجر شد، نخست وزیر مصر گروه اخوان المسلمین را مسوول این حادثه دانست و این گروه را گروهی تروریستی اعلام کرد.

بنا بر این تصمیم دولت، روزنامه های اخوان نیز ممنوع اعلام شدند و هرگونه همکاری با این گروه جرم به حساب می آید. حتی برخی از اعضای اخوان نیز در روزهای گذشته به دلیل عضویت در این گروه دستگیر شده اند.

** اخوان المسلمین و انقلاب 25 ژانویه

-------------------------------------------

بر کسی پوشیده نیست که شروع اعتراض ها علیه حکومت «حسنی مبارک» و ادامه آن تا سقوط وی توسط جوانانی صورت گرفت که در فضای مجازی تجمعات اعتراضی خود را سازماندهی می کردند و در خیابان ها نمود عملی اعتراض های خود علیه مبارک را با تظاهرات و اعتصاب های عمومی به نمایش می گذاشتند.

از همان ابتدای سقوط مبارک، اخوان المسلمین اعلام کرد که انقلابی های اصلی جوانانی بودند که در دنیای مجازی خود را سازماندهی می کردند و گروه اخوان نقشی در سازماندهی این اعتراض ها نداشته است.

اما بعد از سقوط مبارک و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و مجلس در مصر، از آنجا که گروه اخوان طرفداران بسیاری بین مردم دارد و سازمان یافته ترین گروه موجود در مصر است توانست در انتخابات ریاست جمهوری رای بیشتر را کسب کند و در مجلس نیز آرای بسیاری به خود اختصاص دهد. بنابراین، هر چند اخوان نقشی اساسی در سقوط مبارک نداشت، اما در عمل حکومت بعد از مرسی را در یک انتخابات عمومی به دست گرفت.

** اخوان المسلمین و توهم محور اخوانی

-------------------------------------------

با روی کار آمدن اخوان در مصر بحث از شکل گیری «محور اخوانی» در منطقه مطرح شد؛ محوری که بشدت مورد حمایت ترکیه بود. در این زمان بحث «نوعثمانی گری» ترک ها مطرح شد و حزب «عدالت و توسعه» ترکیه را به عنوان الگوی پیشگام اسلام گرایان جدید مطرح می کرد. قطر نیز در رقابت با عربستان، به حمایت از محور اخوان و همراهی با ترکیه پرداخت.

محور اخوانی در رقابت با «وهابی گری» عربستانی، باعث حساسیت بیش از پیش عربستان سعودی در رابطه با قدرت گیری اخوان در منطقه و رقابت این کشور با ترکیه در مصر شد. رقابت بر سر قدرت اخوان در مصر نقطه شروع اختلاف مثلث ترکیه-عربستان-قطر بود؛ مثلثی که از ابتدای تحولات عربی و بویژه تحولات سوریه در صدد مدیریت آن در جهت منافع خود و انزوای ایران بودند.

از همان ابتدای روی کار آمدن اخوان در مصر، فشارهای عربستان بر این گروه باعث شد اخوان مجبور شود با گروه سلفی «نور» دست به ائتلاف بزند. حزب نور نیز از لحاظ ایدئولوژیکی به عربستان سعودی تمایل دارد. اما در نهایت اخوان المسلمین به جانب ترکیه متمایل بود و گاهی در برابر دیدگاه وهابی گری عربستان سعودی قرار می گرفت.

** سقوط محمد مرسی و دست برتر عربستان

---------------------------------------------

بی تجربگی سیاسی «محمد مرسی» و گروه اخوانی حامی وی باعث شکست سیاسی این گروه در ساختار سیاسی مصر شد. اشتباه های مرسی در قبضه کردن قدرت و محاسبات سیاسی اشتباه وی چه در عرصه داخلی (مثل دست کم گرفتن قدرت ارتش، یا کنار گذاشتن گروه های غیر همسو از ساختار قدرت و همچنین نداشتن برنامه اقتصادی مناسب) و چه در عرصه خارجی (قطع ارتباط با سوریه و نبود شناخت کافی از تحولات منطقه ای و بین المللی) باعث شکل گیری اعتراض های مردمی علیه وی و تشکیل جنبش «تمرد» شد که در نهایت با دخالت ارتش، مرسی از کار بر کنار شد.

همزمان با برکناری مرسی، فعالیت های اخوان المسلمین نیز با محدودیت های بسیاری روبرو شد و برخی از رهبران آن دستگیر شدند. اعتراض های حامیان مرسی علیه آنچه آن ها کودتای ارتش می خوانند باعث شده عزم ارتش در هر چه بیشتر محدود کردن گروه اخوان جزم تر شود و فعالیت های این گروه را بیشتر زیر نظر بگیرد.

این فشار ارتش بر حامیان اخوان و رهبران این گروه همزمان است با خشنودی عمیق عربستان از حذف مرسی و روی کار آمدن نظامیان در مصر. بر این اساس عربستان از همان ابتدا به حمایت از اقدام ارتش در برکناری مرسی پرداخت و کمک های سخاوتمندانه مالی خود را به نظامیان ارایه کرد.

رقابت عربستان و امارات متحده عربی با ترکیه و قطر در مخالفت یا حمایت از محور اخوان در منطقه تاثیر بسزایی در نوع تعامل این کشورها با مصر داشت. سقوط مرسی و قدرت گرفتن نظامیان باعث پیروزی محور عربستان -امارات بر محور ترکیه-قطر شد.

همانگونه که گفته شد، عربستان بشدت از تفکر اخوانی و گسترش آن در منطقه هراس دارد و آن را رقیبی برای تفکر وهابی گری خود می داند. از آنجا که نگاه آل سعود مبتنی بر تفسیر ایدئولوژیک از دین اسلام است و بر همین اساس خود را رهبر معنوی جهان اسلام می داند، بنابراین هرگونه تفکر اسلامی رقیب تفکر وهابی گری برای عربستان «تهدیدی وجودی» به حساب می آید.

بر این اساس سیاستمداران سعودی بشدت در تقابل با روی کار آمدن اخوان المسلمین در مصر تلاش داشتند تا گروه های سلفی را در مقابل اخوان علم کند و حتی اخوان را به همکاری با حزب سلفی نور مجبور کردند.

حال که اخوان به دلیل نارضایتی های داخلی از قدرت برکنار شده، عربستان نیز تمام حمایت خود را از نظامیان به عمل می آورد تا این گروه را در قدرت تثبیت کند. بر این اساس است که ما شاهدیم عربستان و امارات بعد از سقوط مرسی حدود 12 میلیارد دلار به مصر کمک می کنند و قرار است 9 میلیارد دلار دیگر نیز به این کشور کمک کنند.

ارتش نیز با چنین پشتوانه خارجی و کمک های بی شمار مالی، براحتی می تواند هشدارهای کشورهای غربی را نادیده بگیرد و اخوان المسلمین را از چرخه سیاسی مصر حذف کند. آمریکا بخشی از کمک های مالی خود به ارتش مصر را به حالت تعلیق درآورده و کشورهای اروپایی نیز اعلام کرده اند در صورت ادامه فشارهای ارتش به اخوان، این کشور ها از ارایه کمک های سیاسی-مالی به مصر خودداری خواهند کرد. اما در مقابل عربستان و امارات اعلام کرده اند کمک های مالی بیشتری نسبت به کمک های غرب به ارتش ارایه می دهند.

در چنین فضایی است که ارتش -که بر خلاف گروه اخوان المسلمین نگاهی سکولار به سیاست دارد و به دنبال بسط قدرت سیاسی خود است- فشارها بر اخوان را افزایش می دهد و در صدد مشروعیت زدایی از این گروه، ضمن نسبت دادن ناآرامی های اخیر، آن را گروهی تروریستی اعلام می کند.

از مهدی جوکار

تحقیق**م.ج**1358