7 میلیون آواره، خطری که همه را تهدید می‌کند

دکتر سعید خالوزاده*

بحران سوریه بزرگترین منازعه ژئوپلیتیک بعد از پایان جنگ سرد است. هیچ بحران منطقه ای در دوران بعد از جنگ سرد تا به حال مانند بحران سوریه از نظر اثر و پیامدی که بر تحولات ژئوپلیتیک منطقه ای و بین المللی گذاشته قابل مقایسه با بحران سوریه نیست. این بحران در نقشه سیاسی و ژئوپلیتیک منطقه و جهان بسیار اهمیت دارد و به مثابه یک نقطه عطف قلمداد می شود.
مداخله کشورهای اروپایی و امریکا در این بحران به هیچ رو با سایر مداخلات مانند بحران لیبی در دو سال گذشته قابل مقایسه نیست. اهمیت اثرگذاری بحران سوریه به نحوی است که برخی معتقدند خاومیانه جدید بعد از روشن شدن تکلیف بحران سوریه شکل خواهد گرفت و این با خاورمیانه چند دهه گذشته تفاوت خواهد داشت. لذا با توجه به این نکته است که باید به سیاست کشورهای اروپایی و امریکا در بحران سوریه نگاه کرد.
آواره شدن بیش از 7 میلیون از اتباع سوری و بی تفاوتی کشورهای اروپایی منجر به انتقاد شدید کمیسیونر حقوق بشر اتحادیه اروپایی شد. در این رابطه در تاریخ 30/9/1392 کمیسیونر حقوق بشر اتحادیه اروپا ضمن ابراز نگرانی در مورد بحران پناهندگان سوری در مرزهای اروپا در مورد بی‌تفاوتی و عدم همکاری کشورهای عضو این اتحادیه برای رسیدگی به وضعیت این پناهندگان، ابراز تاسف کرد. سیاست اتحادیه اروپایی در خصوص مهاجرین خارجی همواره مورد انتقاد سازمانهای حقوق بشری بوده است. اخیرا نیز این سیاست ها و تضییقات زیادی که در سر راه رسیدن مهاجرین به مرزهای اروپایی اعمال می شود، شدیدا مورد انتقاد قرارگرفته است.
نیلز مویز نیسکی کمیسیونر حقوق بشر اتحادیه اروپا هشدار داد که کشورهای بسیار معدودی در اتحادیه اروپا تاکنون برای رسیدگی به وضعیت پناهندگان سوری که برای فرار از ناامنی و جنگ در کشورشان به این قاره پناه آورده‌اند، اقدامات موثر به عمل آورده‌اند. وی در این باره گفت: اکنون یکی از بزرگترین بحران‌های انسانی در قرن اخیر در مرزهای اروپا به وقوع پیوسته است، اما اغلب دولت‌های اروپایی با بی‌تفاوتی کامل با این موضوع برخورد کرده‌اند.
مویز نیسکی که هفته گذشته برای بازید از اردوگاه‌های پناهندگان سوری به کشورهای بلغارستان، آلمان و ترکیه سفر کرده بود، اظهار کرد: من با چشمان خودم گستردگی این بحران را دیده و شاهد چالش‌ها و مشکلات بسیاری که این پناهندگان و کشورهای مقصد با آن روبه‌رو هستند، بوده‌ام.
نزدیک به 4 میلیون تن اکنون در داخل سوریه و حدود سه میلیون تن دیگر در بیرون از مرزهای این کشور آواره شده‌اند که برای دریافت کمک‌های بشردوستانه و لوازم زندگی به کشورهای همسایه خود هجوم می‌آورند. بیش از نیمی از این پناهندگان را کودکان تشکیل می‌دهند که تعداد زیادی از آنها کمتر از 12 سال سن دارند. بسیاری از این کودکان از خانواده‌های خود جدا مانده اند. همچنین بیش از یک میلیون کودک پناهنده اکنون در کشورهای همسایه سوریه از تحصیل و شرکت در کلاس‌های آموزشی محروم هستند. در حالی که بسیاری از آنها علی‌رغم میل‌شان برای تحصیل، قادر به بازگشت به مدرسه نیستند. هجوم این پناهندگان به مرزهای کشورهای همسایه بحران انسانی را به وجود آورده است که در آن هم پناهندگان و هم همسایگان سوریه آسیب می بینند. کشورهای اروپایی کمترین کمک‌ها را به پناهندگان سوری ارائه داده و به تعهدات خود مبنی بر قوانین بین‌المللی حقوق بشر در خصوص حمایت از پناهندگان عمل نکردند.
براساس گزارش کمیسیونر حقوق بشر اتحادیه اروپایی، علی‌رغم انتقادات فراوان مدافعان حقوق بشر، تنها ترکیه، آلمان، سوئد و ارمنستان از معدود کشورهای اروپایی هستند که امکانات لازم جهت اسکان تعداد کمی از پناهندگان سوری را فراهم کرده‌اند و دیگر کشورهای اتحادیه اروپا تقریبا هیچ پناهنده‌ای را در خاک خود اسکان نداده و از آنها حمایت نکردند. این در حالی است که به عنوان نمونه فرانسه اخیرا به آفریقای مرکزی لشکرکشی کرد و سال گذشته نیز نیروهای زیادی را به کشور مالی اعزام داشت و یکی از توجیهات فرانسه برای این اقدامات گسترده نظامی حمایت از مردم این دو کشور بود.
سیاست اتحادیه اروپایی در خصوص مهاجرین خارجی همواره مورد انتقاد سازمانهای حقوق بشری بوده است. اخیرا نیز این سیاست ها و تضییقات زیادی که در سر راه رسیدن مهاجرین به مرزهای اروپایی اعمال می شود، شدیدا مورد انتقاد قرارگرفته است.
آژانس امور پناهندگان سازمان ملل اخیرا طی گزارشی هشدار داد که برخی کشورهای اتحادیه اروپا مانع از ورود پناهندگان به‌ویژه مردمی که از جنگ سوریه فرار کرده‌اند به مرزهای این کشورها می‌شوند. آدریان ادواردز سخنگوی کمیسیونر عالی امور پناهندگان سازمان ملل چندی پیش در گفت‌وگو با خبرنگاران در ژنو تشریح کرد که این نهاد بطور جدی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا که مانع از دسترسی پناهندگان به خاک این کشورها می‌شوند می‌خواهد که هرچه فوری اقدامات خود را متوقف کنند. وی در این باره گفت: عدم اجازه ورود به این افراد و بازگرداندن آن‌ها موجب افزایش خطر مرگ برای آن‌ها و ایجاد صدمات جسمی و روحی خواهد شد و کمیسیونر عالی امور پناهندگان سازمان ملل هم اکنون در حال بررسی گزارش‌های دریافتی از یونان، بلغارستان و قبرس است.
امروز به نظر میرسد هزینه‌های جنگ سوریه بیشتر از آنست که در ابتدا تصور می‌شد. تعداد آوارگان سوری، مشکلاتی که برای همسایگان عربی ایجاد شده است، می‌تواند امنیت در این کشورها را به شدت تحت تأثیر قرار دهد و این مسئله‌ای نیست که به نفع کشورهای اروپایی باشد. هزینه‌های بالای سیاسی و دیپلماتیک برای اروپا و آمریکا از دیگر جنبه‌های این جنگ است؛ و از این رو به درازا کشیده شدن آن هزینه‎ها را افزایش می‌دهد.

*استاد دانشگاه پژوهشگر ارشد مطالعات اروپا

5249