ضرب شست به آقای نخست‌وزیر

رسول شقاقی

سه شنبه چهل و نه شخصیت برجسته در یک روز بازداشت شده و در مجموع بیش از هشتاد نفر تحت نظر قرار گرفتند. دستگیری پسران سه وزیر کشور، اقتصاد و شهرسازی، شهردار منطقه فاتح یکی از مهمترین مناطق استانبول، رییس بانک دولتی خلق، چند تاجر و کارآفرین بزرگ و میلیارد و بسیاری دیگر باعث تعجب عمومی شد.
گفته شده نخست وزیر اردوغان در مسیر قونیه از موضوع باخبر شده و همچنین وزرایی که فرزندان آنها بازداشت شده از طریق تلویزیون ماجرا را فهمیده اند. بررسی این بازداشت ها حکایت از سه پرونده متفاوت دارد. نخست موضوع سرمایه گذاری در بخش املاک و ساختمان است. دوم، روابط مربوط به شهرداری منطقه فاتح را در اعطای مجوز ساخت هتل در مناطق حفاظت شده هدف قرار داده و در سومی میلیاردر ایرانی الاصل و همسر ابرو گوندش خواننده مشهور و محبوب ترک با اتهاماتی همچون زد و بند، پولشویی، رشوه و انتقال غیر قانونی پول و طلا به ایران مواجه شده است.
یکی از نویسندگان روزنامه منتقد و تحلیلی رادیکال می نویسد همه چیز به نظر طبیعی می رسد تحقیقاتی انجام شده و بازداشت هایی صورت گرفته اما اینجا ترکیه است؛ چطور نخست وزیر در جریان دستگیری ها نبود؟ اشاره او به حضور و نفوذ گروه «جماعت» پیروان آقای «گولن» ادیب، نویسنده و واعظ ترک در بدنه حکومت است که اخیرا به منتقدین حزب حاکم و شخص نخست وزیر تبدیل شده اند. در آخرین موضوع مورد اختلاف دو گروه، دولت خواستار بسته شدن درسانه (درس خانه) ها شد. این موسسات شبیه به موسسات کنکوری بوده و بخشی از نیروی عظیم و گسترده جماعت را که تا امروز در خدمت آک پارتی بود تربیت یا حمایت کرده و منبع مالی بزرگی نیز محسوب می شوند. حضور پرونده های متفاوت در این بازداشت ها و اجرای پر سر و صدای آن در یک روز با چاشنی رضا ضراب (همسر یک خواننده محبوب) دست کم این پیغام را به دولت می دهد که با پرونده ای کاملا سیاسی پیش از انتخابات شهرداری ها مواجه شده است. عکس العمل سیاسی دولت در برکناری گسترده روسای پلیس چند شهر ترکیه یک روز پس از این بازداشت ها موید این موضوع است.
بسیاری معتقدند جماعت در قوه قضاییه و پلیس قدرت بسیاری دارد و از این رو عدم اطلاع دولت از حوادث روز دوشنبه فقط با قدرت معنوی و اجرایی این گروه امکان پذیر است گرچه کسی نمی تواند این موضوع را اثبات کند. آنچه مشخص است گسست تاریخی آک پارتی از جماعت به مرحله نهایی رسید. آیا آک پارتی ضعیف خواهد شد؟ بنا بر بعضی تحلیل ها حدود ده میلیون رأی حزب حاکم در سال های گذشته مرهون حمایت جماعت از آنها بوده است. آیا این ضرب شستی به شخص نخست وزیر است؟ بگذارید ابتدا جنبه های دیگری را هم بررسی کنیم.
نقش پ ک ک و موضوعی به نام کردها

بدون توجه به سیاست های چند ساله دولت در مورد کردها و همچنین پ.ک.ک تحلیل آنچه در ترکیه می گذرد سخت خواهد بود. دولت در اقدامی بی سابقه با عبدالله اوجالان رهبر حزب کارگران کردستان موسوم به پ.ک.ک. که زندانی است مذاکراتی داشته و به توافقاتی مبنی بر خروج نیروهای مسلح این حزب از ترکیه رسید.
دولت همچنین برنامه افزایش آزادی های بیشتر سیاسی و حقوقی کردها را در پیش گرفت که از سویی فعالین کرد آن را ناکافی دانسته و از سوی دیگر با حساسیت بسیاری از جوانان ترک و احزاب و گروه های ناسیونالیت مواجه شد که آن را از بین بردن ارزش های جامعه ترک می دانند.
حذف سوگند در روز اول مدرسه یکی از نمونه هایی است که بسیاری را در شهرهای بزرگ برآشفت. برنامه آک پارتی علی رغم تمام انتقاداتی که از دو طرف می شود هدف خاصی را پیگیری می کند و آن جمع آوری رأی اکثریت کردها برای این حزب است. نباید فراموش کرد حزب عدالت و توسعه پس از انحلال چند حزب اسلام گرا همچون رفاه و سعادت و با اتحاد عبدالله گل (رییس جمهور)، رجب طیب اردوغان (نخست وزیر) و بلنت آرنچ (معاون نخست وزیر) تشکیل شد. آنها در مسیری سخت و با حفظ رویه های مذهبی خود به قدرت اول کشور تبدیل شدند و همین تجربه بزرگی برای آنهاست که با موضوع کردهای ترکیه که خواهان حضور سیاسی قوی در کشور هستند رفتاری صحیح داشته باشند. اما آیا سران آک پارتی با درک شرایط جدید جمعیتی و سیاسی کشور و منطقه ترجیح داده اند مسیری که ناگزیر چند سال دیگر آغاز می شد را سرعت بخشیده و به نفع خود تمام کنند؟
نگاهی به وضعیت احزاب در پارلمان ترکیه

هم اینک پنج حزب در مجلس کرسی نمایندگی دارند. عدالت و توسعه 325 کرسی را در تصاحب دارد. حزب سکولار جمهوری خلق CHP با 134 کرسی و حزب جنبش ملی گرا MHP با 52 کرسی با نقد سیاست های آک پارتی در قبال کردها شانس استفاده از سبد رأی آنها را از دست داده اند خاصه آنکه کردها آنها را باعث عقب ماندگی سیاسی خود در جمهوری ترکیه می دانند. دو حزب کرد صلح و دموکراسی با 26 و دموکراتیک خلق ها با 4 کرسی نیز که هر دو نزدیک به اوجالان هستند هنوز از حزب حاکم فاصله بسیاری دارند. با حفظ این فاصله در انتخابات بعدی نه تنها دو حزب سکولار و ملی گرا عقب خواهند افتاد بلکه آک پارتی هم نشان خواهد داد کردها به ارزش های کشور و حزب آنها بیشتر علاقه مندند.
همچنین سبد رأی دو حزب کرد دیگر نیز نشان از مشارکت سیاسی کردها و دوری آنها از آنچه سیاست سلاح و جنگ گفته شده خواهد داشت. با این حساب آرامش در میان اکراد با اعطای امتیازاتی همچون آموزش زبان مادری در مدارس تا ارتقاء جایگاه در سیاست گذاری کشور اگر باعث کاهش محبوبیت و نفوذ پ.ک.ک در ترکیه شده و یا باعث تغییر روش این حزب شود (آنگونه که تا امروز دو حزب کرد در مجلس علی رغم مخالفت با حزب حاکم مسیری سیاسی برای افزایش قدرت در پیش گرفته اند) در آن صورت ترکیه نیز در رهگذر این آرامش یکی از تهدیدات امنیتی و تروریستی که همیشه با آن روبرو بود را از پیش رو برخواهد داشت.
اما این روی خوش سکه است. دو حزب رقیب کرد شریک رأی و در اندیشه تقویت بدنه سازمانی خود هستند و دو حزب دیگر، پرنفوذ و منتقد جدی دولت. در این بین آنچه مشخص است رنجش رهبر جماعت از سیاست های دولت در قبال پ.ک.ک. است. آقای اوجالان در زندان سخنان تندی علیه رهبر جماعت زده بود. لذا این پرسش مطرح است که آیا تفاوت سیاست دولت با جماعت در برخورد با پ.ک.ک. باعث جدایی شده است؟
تعداد کرسی‌های احزاب در مجلس

پایان روز طوفانی با "شبی عروس" مولانا

دوشنبه روز طلایی برای احزاب مخالف دولت بود تا از شوک دستگیری ها نهایت استفاده را ببرند. رهبران احزاب مخالف دولت و تعدادی از نمایندگان مجلس در حمله ای شدید خواستار بررسی قضایی ماجرا بدون کارشکنی شدند. عده ای خواستار استعفای سه وزیری که پسرانشان بازداشت شده و حتی نخست وزیر بودند.
البته نباید فراموش کرد پرونده داغ «ارگنکون» یکی از جنجالی ترین پرونده های قضایی ترکیه که بر اساس آن تعداد زیادی از نویسندگان، روشنفکران، سیاستمداران و اساتید دانشگاهی ترکیه به اتهام توطئه برای ساقط نمودن دولت عدالت و توسعه بازداشت شدند هنوز برای مخالفین داغ است خاصه آنکه انتخابات شهرداری ها نیز در پیش است.
اما اینها نمی توانست دلمشغولی نخست وزیر باشد. اردوغان شاید بیشتر به کادر داخلی حزبش می اندیشید که احتمالا او را به دلیل جدایی از «جماعت» و پرداختن به موضوع درسانه ها پیش از انتخابات سرزنش می کنند. از همین رو بود که در میان حامیانش در قونیه خط و نشانی برای رقبا کشید و قوت قلبی به طرفداران داد و گفت آنهایی که حرفی برای گفتن دارند پای صندوق رأی بیایند. او زیرکانه پیروزی های پی در پی حزب با رهبری خودش را در یک دهه گذشته به یاد اعضا انداخت.
وی البته سیاستمدار خوش شانسی است که در پایان روز طوفانی، شب معنوی دل انگیزی را در قونیه با آیین مشهور «شبی عروس» گذراند. این آیین اشاره به وصال مولانا به حضرت حق دارد و با سماع و خواندن اشعار مولانا همراه است؛ مراسمی که جایگاه معنوی بسیار بالایی در ترکیه داشته و همه ساله در شب مرگ مولانا جلال الدین برگزار می شود. کمال قلیچ دار اوغلو رییس حزب سکولار جمهوری خلق و مهمترین مخالف وی نیز همراه با بزرگان فرهنگ و ادب ترکیه از حاضرین بودند تا شاید ساعاتی سیاست فراموش شود.
پوست اندازی عدالت و توسعه

دولت می داند دست کم در دوره هایی با کمک جماعت توانسته حکومت را در دست بگیرد و با اعلان جدایی از آن نه تنها آسیب به سبد رایش خواهد خورد حمایت وسیع مالی و تبلیغاتی آنها را هم از دست خواهد داد. فقط در یک نمونه پس از موضوع بستن درسانه ها روزنامه «زمان» با یک میلیون و دویست هزار نسخه تیراژ که نزدیک به جماعت است به مخالف سرسخت نخست وزیر تبدیل شد. همچنین روزنامه «طرف» سندی محرمانه منتشر کرد که در سال دو هزار و چهار شورای عالی امنیت ملی از دولت می خواهد تدابیری برای پایان دادن به جریان گولن در نظر گیرد.
امضای اردوغان و گل (وزیر امور خارجه وقت) در آن مصوبه آمده است. فتح الله گولن از سال 1999 در آنچه تبعیدی خود خواسته خوانده شده در آمریکا بسر می برد. وکیل آقای گولن یک روز پس از جریان دستگیری ها ارتباط آقای گولن با موضوع فوق را تکذیب کرده و از بی اطلاعی وی خبر داد با اینحال نه تنها در رسانه های رسمی بلکه در شبکه های اجتماعی هم این دستگیری ها به اختلافات داخلی حزب حاکم و جماعت ربط داده شده است. شاید تحلیل آقای نخست وزیر هم همین است. وی در قونیه گفت «کسانی که حمایت مالی و رسانه ای برخی محفل ها را دارند نمی توانند مسیر کشور را عوض کنند. کسانی که توسط محافل سیاه از داخل و خارج از کشور پشتیبانی می شوند، نمی توانند مسیر ترکیه را عوض کنند.»
از سال 2011 انتقادات غیر مستقیم آقای گولن از شخص نخست وزیر با اشاره به موضوعاتی همچون اثرات زیان بار کبر و غرور شروع شد. پس از مذاکرات دولت و عبدالله اوجالان در زندان و مذاکره برای صلح با پ. ک. ک. اختلافات اصلی آغاز شده و حتی بلنت آرنچ معاون نخست وزیر و عضو گروه سه نفره بنیانگذار حزب در سفری به پنسیلوانای آمریکا با آقای گولن مذاکراتی انجام داده و اطمینان می دهد در برنامه های سیاسی و اجرایی ترکیه نظرات او لحاظ شود.
اوجالان به تندی از گولن انتقاد کرده بود و این در شرایطی است که موسسات "جماعت" در بخش های کردنشین بازار گرمی دارند.
حتی اگر دستگیری ها از سوی طرفداران جماعت هم برنامه ریزی نشده باشد گسست دو گروه قطعی است. حمایت های سران حزب در موضوع بستن درسانه ها که در نهایت تا سال 2015 مسکوت ماند نشان می دهد اختلاف نخست وزیر با آقای گولن فراتر از شخص اوست و حزب تصمیم به یک پوست اندازی جدی گرفته است. پوست اندازی که پایگاه آنها را شاید در میان قشر سنتی جامعه آسیب پذیر کند اما در میان قشر متوسط شهری که تعداد آنها افزایش یافته پایگاه محکمی ایجاد خواهد کرد.
اعتراضات پارک گزی نشان داد آک پارتی علی رغم دستاوردهای بزرگ، در میان قشر فرهنگی و روشنفکر و نوگرا پایگاه خود را از دست داده و شخص نخست وزیر هم فردی خودکامه معرفی شده است. شاید این جدایی، پیغامی به نسل جوان و قشر متوسط شهری ترک مبنی بر ادامه مسیر اداره کشور به صورت سکولار و با حفظ ارزش های پیشین داده است.
چشم ها به انصاری است

هزار و پانصد کیلومتر دورتر از استانبول امیدهای حزب حاکم عدالت و توسعه موسوم به آک پارتی (حزب عدالت و توسعه) در دیاربکر و در دستان یکی از جوان ترین اعضای حزب است. انتخاب «غالب انصاری اوغلو» به عنوان شهردار دیاربکر می تواند نشانی از مسیر صحیح پوست اندازی و تغییرات در آک پارتی باشد که دو سالی است توسط رهبران حزب پیگیری می شود.
حزب حاکم در چند سال گذشته رأی های خوبی از کردها جمع کرده و از سویی رأی قشر سنتی ترکیه را هم به دلیل تمایلات مذهبی اعضا در اختیار دارد. آنها به واسطه اصلاحات گسترده اقتصادی و رونق ایجاد شده بخشی از جمعیت جوان و متوسط شهری و همچنین صنعتگران و بازرگانان را هم با خود همراه کرده اند. دولت، برنامه های بلندپروازانه ای به اجرا گذاشته و غالبا موفق بوده است. امروز این حزب در قوی ترین و در عین حال شکننده ترین وضعیت موجود خود است.
غالب انصاری اوغلو نماینده کرد دیاربکر در مجلس و از نزدیکان نخست وزیر اردوغان کاندیدای شهرداری دیاربکر شده است. شهری که به صورت سنتی پایگاه پ.ک.ک محسوب می شود و پیروزی در آن به صورت نمادین از اهمیت بسیاری برخوردار است.
انصاری باید از سویی بتواند طرفداران تندرو کرد همچون حزب صلح و دموکراسی را شکست دهد و هم پیغامی به حزب ملی گرای MHP و سکولار CHP دهد که مخالفت ها در مسیر آشتی با کردها راهیست بی سرانجام.
موفقیت او به معنی موفقیت حزب در مسیر گسترش فعالیت هایش برای جلب نظر جمعیت کرد به عنوان بهترین انتخاب و همچنین تامین نیاز رأی خود در شرایط کنار گذاشتن جماعت است.
انصاری سیاستمدار جوان دیاربکری در کارآفرینی و مدیریت سوابق طولانی دارد و درتدوین دو طرح سیاسی برای ایجاد گشایش سیاسی در مناطق کردنشین ترکیه طرف مشاور نخست وزیر بود.
عموی وی از وزرای دولت اسلام گرای اربکان بوده و تعدادی از اعضای خانواده اش در حوزه های سیاسی و اقتصادی نزدیک به آک پارتی فعالیت دارند.
وی باید بتواند در شهری که به قلعه پ.ک.ک مشهور شده خانم گلتن کشاناک یکی از دو رهبر حزب صلح و دموکراسی و سیاستمدار کرد نزدیک به اوجالان را شکست دهد.
نظرسنجی ها نشان می دهد در بیشتر شهرهای کردنشین وضعیت حزب حاکم بهتر از رقباست اما در دیاربکر با اختلاف اندکی انصاری عقب است. وی از سویی مدیری عملگراست که ممکن است از سیاست های حزبش انتقاد کرده و حتی با نمایدنگان پ.ک.ک. دیدار داشته باشد و در همان حال طرف مشورت اعضای بلندپایه حزب و دولت برای حل مشکلات مناطق کردنشین ترکیه قرار گیرد. اگر او شهردار قلعه پ.ک.ک. شود نه تنها نشانی از قبول سیاست های دولت توسط کردها خواهد بود بلکه نظر جامعه ترک را هم به دلیل به حاشیه راندن گروه های نزدیک به پ.ک.ک به حزب جلب خواهد کرد.

5249