یلدای خانواده

آغاز فصل سرد زمستان در سرزمین ایران از گذشته تا به امروز، همواره با برگزاری جشنی به نام جشن یلدا همراه است. این جشن که در طولانی ترین شب سال برگزار می شود، با نیکی های بسیاری همراه است که مهمترین آن گرد آمدن اعضای خانواده کنار یکدیگر است.

در این مراسم اعضای خانواده به منظور بودن در کنار هم، می کوشند دغدغه های خود را گرچه برای ساعاتی چند فراموش کنند تا با همکلامی و همدلی، غبار خستگی و دلتنگی را از روح و جان هم بزدایند. به همین دلیل است که بسیاری یلدا را سمبل مهرورزی و نماد بزرگداشت نهاد خانواده برجای مانده از آیین های باستانی ایران می دانند.

در آیین یلدا خانواده ها خوراکی های مخصوصی را نیز فراهم می آورند تا در زمانی که کنار یکدیگر هستند از لذت خوردن و آشامیدن نعمت های خداوند نیز بهره ببرند. این رسم بیش از همه برای کودکان خوشایند است؛ چرا که لحظاتی شاد را در کنار اعضای خانواده و بستگان خود می گذرانند.

هندوانه و انار از شناخته شده ترین خوراکی های مخصوص شب یلدا هستند که با رنگ و رخسار زیبای خود، آذین بخش سفره یلدایی ایرانی ها می شوند.

آجیل که نماد سرگرمی افراد است نیز در مراسم یلدا جای خاص خود را دارد و شیرینی شب یلدا نیز شیرین کننده کام و روح مردم در این شب خواهد شد.

اما آنچه از همه بیشتر شب یلدا را در ذهن ما دوست داشتنی می سازد، فرصتی است که این شب برای اعضای خانواده رقم می زند تا به گفت و شنود، خنده و خوش و بش با یکدیگر به دور از همه دغدغه های روزمره بپردازند.

تا سال های نه چندان دور، حتی شعر خوانی و داستان سرایی توسط بزرگان خانواده بخشی از مراسم یلدا را تشکیل می داد. آنچه اهمیت یلدا را به عنوان یک آیین باستانی برای ایرانیان از گذشته تا کنون حفظ کرده است، همین خصلت مهرورزانه و گرمی بخش آن است.

از این رو توجه به اهمیت جشن یلدا و دیگر آیین های ایرانی همواره در میان ایرانیان باید حفظ شود تا این آیین ها دست به دست و سینه به سینه آنچنان که از نیاکان به ما رسیده و گرمی بخش دل ها و خانه هایمان شده است به فرزندان آینده ایران نیز منتقل شود.



*** فلسفه نیاکان از به پا داشتن یلدا

شب یلدا یا شب چله بلندترین شب سال در نیم کره شمالی زمین است که با انقلاب زمستانی یعنی بیشتر شدن طول روز و کمتر شدن طول شب مصادف است. این شب در فاصله میان غروب آفتاب 30 آذر ماه تا طلوع آفتاب اول دی ماه قرار دارد. به غیر از ایرانی ها، بسیاری از دیگر اقوام که قرابت فرهنگی با ایران دارند نیز شب یلدا را جشن می گیرند.

یلدا واژه ای سریانی و به معنای تولد است و بکارگیری آن برای آخرین شب پاییز اشاره به تولد خورشید دارد. چرا که از آن پس روزها طولانی تر و شب ها کوتاه تر خواهند شد.

بهره گیری بیشتر از روز و روشنایی خورشید توسط نیاکان که بنیان زندگی آنها را کشاورزی تشکیل می داد، انگیزه ای برای شادمانی در شب آخر پاییز یعنی شب یلدا بود. از آنجا که در آیین ایران باستان، اعتقاد بسیاری بر پیروزی نور و روشنایی و تابش خورشید در نبرد با ظلمت و سیاهی شب وجود دارد، سپری شدن طولانی ترین شب سال نیز برای آنها نمادی از پیروزی روز بر شب و روشنایی بر تاریکی بود.

گذشتگان ما در این شب تا سپیده دم بیدار می ماندند و گرد هم جمع می شدند تا با جشن و پایکوبی و خوردن خوراکی های متنوع عمر طولانی ترین شب سال را به سر آورند و شاهد بالا آمدن خورشید و پیروزی روشنایی بر تاریکی شوند.

ایرانیان گاه شب یلدا را تا دمیدن پرتو پگاه در دامنه ی کوه های البرز به انتظار باززاییده شدن خورشید می نشستند. برخی نیز در نیایشگاه ها به دعا و نیایش مشغول می شدند و پیروزی مهر و شکست اهریمن را از خداوند طلب می کردند.



*** یلدا، بهانه گرد آمدن خانواده و مهرورزی به یکدیگر

برگزاری آیین یلدا به عنوان یک سنت باستانی در ایران، سینه به سینه از گذشتگان به ما رسیده است. جالب آنکه این سنت با وجود ورود به دوران جدید که مقتضیات و ملزومات جدیدی را نیز به همراه دارد، همچنان در اذهان ایرانی ها زنده و شاداب مانده است.

مردم ایران هنوز هم در این شب می کوشند حتی با کمترین امکانات جشن یلدا را برگزار کنند تا بهانه ای برای گرد آمدن اعضای خانواده کنار هم باشد؛ افرادی که شاید به سبب مشغله های روزمره بسیار از هم دور افتاده اند.

نکته قابل توجه در این رابطه آن است که مهمترین بُعد این شب که نزدیک ساختن اعضای خانواده به یکدیگر است با گذشت زمان رنگ نباخته است. تا جایی که این آیین حتی در خانواده هایی که اعضای آن بسیار از هم دور شده اند و حتی با یکدیگر اختلاف دارند نیز پاس داشته می شود.

در همین رابطه همواره بسیاری از کارشناسان مسایل خانواده بر اهمیت حفظ و برگزاری این مراسم به بهترین وجه برای استفاده خانواده ها از این فرصت مغتنم، شادی آفرین و تامل برانگیز تاکید دارند.

دکتر ˈعلی پرغوˈ رییس موسسه تاریخ و فرهنگ ایران در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا، ضمن تاکید بر پایبندی و تلاش ملت ایران برای حفظ و جاودانه ماندن تمدن و فرهنگ خود گفت: زندگی بر اساس این اصول هم برای یادآوری تاریخ ایرانی و هم ایجاد فضای صمیمیت در بین افراد است. این شور و شعور، حاکی از شایستگی و سبکی از زندگی است که از گذشتگان و از عصر باستان تاکنون ادامه دارد. به حق باید درود گفت بر ملتی که شاخصه های افتخار و شایستگی را همچنان در بین نسل ها حفظ می کند و نگه می دارد.

وی درباره لزوم حفظ سنت های باستانی افزود: چون در اینگونه سنت ها اساسا معیار خیر خواهی، کمک و دست گیری از دیگران است، در نتیجه همگان در این راستا موظفیم که این اصول را در همه ابعاد آن حفظ کنیم. بویژه دانشگاهیان و فرهیختگان دانشگاهی موظفند این مبانی را با شکل علمی و پژوهشی به جامعه بیشتر بشناسانند.

دکتر ˈمصطفی اقلیماˈ رییس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران نیز در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا درباره اهمیت برگزاری جشن های باستانی از جمله جشن یلدا در جهت ایجاد صمیمیت و بهبود روابط در خانواده، گفت: بررسی ها نشان داده است اینگونه جشن های باستانی مربوط به خانواده همیشه اختلاف ها را کم و همبستگی ها را بیشتر می کند. اگر توجه کنیم می بینیم که در جشن هایی همچون جشن یلدا، در جامعه چه شوق و جنب و جوشی به راه می افتد. این روز با روزهای دیگر هیچ فرقی ندارد اما از نظر فرهنگی، فکری و ذهنی برای افراد مهم است.

وی افزود: شاید این تعاریف و تاکید بر اهمیت این روزها برای بعضی تفکرات خوشایند نباشد؛ زیرا نمی دانند که این شب ها فرصت های مغتنمی هستند برای دیدار اعضای یک خانواده با یکدیگر که شاید مدت ها از هم غافل بوده اند. مثلا دیدار با پدربزرگ و مادربزرگ پیری که شاید مدت هاست فرزندان و نوه هایشان به دلیل مشکلات روزمره نتوانسته اند به آنها سر بزنند.

به گفته رییس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران، انسان های تنها در این روزها احساس خوبی را می توانند تجربه کنند. حس زنده بودن در آنها جان خواهد گرفت و در اینگونه مراسم روحیه افراد تازه خواهد شد.



*** یلدا زداینده کینه ها

آیین یلدا بی شک آیین مهرورزی و زدودن کینه هاست. چرا که گرفتن جشن و برگزاری پایکوبی و خوردن خوراکی های شیرین و گوارا در این شب هرگز تقارنی با دشمنی و کینه توزی ندارد.

تجربه نشان داده است که در روزها و شب هایی چون شب یلدا، اعضای خانواده با جمع شدن در کنار یکدیگر، می توانند احساس آرامش و نزدیکی بیشتری را با عزیزانشان تجربه کنند. در این میان چه کینه ها که رخت بر نخواهد بست و چه دشمنی هایی که همچون تابش آفتاب گرم بر برف زمستان آب نخواهد شد.

در همین رابطه مصطفی اقلیما، در گفت و گو با ایرنا گفت: در بسیاری از بررسی هایی که ما انجام داده ایم، حتی دعواهای میان همسران در این روزها کم می شود. این بررسی ها نشان می دهد حتی کسانی که در مرز جدایی از هم قرار داشتند، در شب هایی مثل شب یلدا که اعضای خانواده دور هم جمع می شوند، توانسته اند به راه حل هایی برای مشکلات خود دست یابند و اختلاف های خود را کنار بگذارند.

به گفته رییس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران، در 20 درصد موارد، طلاق هایی که باید انجام می گرفت، در اینگونه مراسم از جمله در ایام نوروز انجام نگرفته اند. تحقیقات نشان می دهد در این روزها به دلیل در کنار هم بودن اعضای خانواده و وقت گذاشتن این اعضا برای یکدیگر، مشکلات بسیاری میان آنها حل شده است.

اقلیما در ادامه خاطر نشان کرد: در مواقع دیگر و زمانی که افراد دو و یا سه شیفت کار می کنند، وقتی برای یکدیگر ندارند. مثلا زن و شوهر اصلا یکدیگر را نمی بینند و نمی توانند برای یکدیگر وقت بگذارند. اما در روزها و شب هایی که ما برای اجرای آیین های کهن خود کنار یکدیگر جمع می شویم، این روند عوض می شود و مهرورزی افراد به یکدیگر به دلیل فضای گرمی که به وجود می آید، بیشتر می شود. در این روزها معمولا دعواها و کینه توزی ها کنار گذاشته می شوند.

در این مراسم اعضای خانواده می توانند بعد از پشت سر گذاشتن مشغله های روزمره، ساعاتی را برای صحبت کردن با یکدیگر بگذارند و گاهی مشکلات بزرگ خانوادگی خود را حل کنند.



*** همپوشانی فرهنگ ایرانی و فرهنگ اسلامی

آیین های چون آیین یلدا در فرهنگ باستانی ایران، نزدیکی بسیاری با سنت های رایج در فرهنگ اسلام دارند. چرا که در فرهنگ اسلامی نیز همچون فرهنگ ایرانی، تاکید بسیاری بر اهمیت بنیان خانواده و همچنین گرد هم آمدن افراد در کنار هم برای کمک و دست گیری از یکدیگر وجود دارد.

رییس موسسه تاریخ و فرهنگ ایران در این رابطه تصریح کرد: این آیین ها به نوعی با اساس دین و مبانی اصولی و اعتقادی دینی ما ارتباط پیدا می کنند؛ آیین هایی مثل نماز جمعه و یا مراسم شب های قدر که برای رفع مشکل جامعه و برای آگاهی از مسایل و مشکلات روز اجتماعی و جهانی، مردم را در کنار هم قرار می دهند.

به اعتقاد علی پرغو، تشویق و ترغیب به فرهنگ و تمدن کهن ایرانی که با مبانی اسلامی به نوعی گره خورده، قالب درستی است که امروزه در میان ملت بزرگ ایران به چشم می خورد.

مصطفی اقلیما نیز در خصوص نزدیکی فرهنگ های باستانی ایران با فرهنگ و سنت های اسلامی، گفت: جمع شدن خانواده ها کنار هم که تاکید اصلی این اعیاد است، در دین ما نیز با عنوان صله ارحام مورد توجه قرار گرفته است. ما در این روزها با نزدیک شدن به اعضای خانواده ارتباطمان با آنها افزوده می شود. حداقل می توانیم دردها و حرف های دل اعضای خانواده خود را در وقت آزادی که داریم بشنویم و به رفع آنها کمک کنیم.



*** سخن آخر

پاسداشت آیین هایی باستانی در کنار شناسایی نزدیکی ها و شباهت های اینگونه آیین ها با سنت های اسلامی، می تواند نقش ارزنده ای در شکوفایی فرهنگ ایرانی و اسلامی داشته باشد.

بی شک ترویج سنت های شایسته نیاکان در میان نسل های آتی، می تواند چشم دل آیندگان را برای تحکیم بنیان های مهرورزی و استواری هر چه بیشتر نهاد خانواده روشن سازد.

زنده نگه داشتن اعیاد و مراسم های شادی آفرینی که از گذشتگان برای ما به ارمغان رسیده است، نقش ارزنده ای در پویایی و سرزندگی مردم این مرز و بوم خواهد داشت.

جامعه ایران اکنون به دلیل افزایش مشکلات ناشی از زندگی صنعتی، نیازمند فرصت هایی است تا بتواند از آن برای ادامه مسیر زندگی روحیه ای تازه بیابد.

توجه به آیین هایی چون آیین یلدا که فرصتی مغتنم جهت شادی بخشیدن به جامعه به شمار می رود، برای سرزندگی و نشاط یک جامعه حایز اهمیت بسیار است.

برجسته شدن سنت هایی چون جشن یلدا در فرهنگ ایرانی و شناسانده شدن درست این سنت ها به نسل جوان، می تواند با بخشیدن روحیه شاد به جوانان از استقبال این نسل از فرهنگ های بیگانه برای یافتن بهانه شادی جلوگیری کند. در این راستا مسوولان باید توجه کافی را مبذول دارند و سیاست گذاری های لازم را انجام دهند.

علی پرغو در این رابطه معتقد است: باید از این فرهنگ ها آسیب شناسی بروز داشته باشیم تا برخی نتوانند به نوعی در جهت وارونه جلوه دادن تاریخ تلاش کنند. ما موظفیم با قلم های خود و با سخنرانی های خود این آثار و یادگار ارزشمند فرهنگی را در کنار فرهنگ نوین ایرانی و اسلامی حفظ و پخش کنیم و اجازه ندهیم ذره ای از آن به فراموشی سپرده شود.

مصطفی اقلیما نیز در خصوص لزوم حفظ فرهنگ های ارزشمند ایرانی اظهار داشت: در شرایط ماشینی شدن زندگی ها و هسته ای شدن خانواده ها که افراد را در خانواده از هم دور کرده است، جشن هایی همچون جشن یلدا فرصت های مغتنمی است که به نظر من باید به بهترین وجه برگزار کنیم. به گفته اقلیما، دولت هم می تواند در این مسیر مفید واقع شود. دولت در این زمان ها می تواند با ارایه یک تنخواه گردان از جمله ارایه برخی کالاهای مورد نیاز جشن هایی همچون جشن یلدا، به عنوان مثال به کارمندان دولتی، در این مسیر همراهی کند.

اقلیما معتقد است: همراهی دستگاه های دولتی و اداری در این امر می تواند کمک کننده باشد و خانواده های را که به دلیل مشکلات مالی نمی توانند در اینگونه مراسم دور هم جمع شوند را دلگرم کند. وی افزود: متاسفانه برخی خانواده ها به دلیل کمبودهای اقتصادی توان برگزاری هر چند کوچک این مراسم را ندارند، اما تهیه تدارکات این مراسم هر چند مختصر برای یک دستگاه اداری کاری ندارد.

در پایان ذکر این نکته حایز اهمیت است که یک جامعه بدون داشتن پشتوانه های قوی فرهنگی جامعه ای بی روح و بی ابتکار خواهد بود و به ناچار به کسب فرهنگ های بیگانه جهت رفع نیازهای روحی خود روی خواهد آورد. در زمانی که ما آیین های پر مهری چون یلدا، چهارشنبه سوری، نوروز و سیزده بدر را در تاریخ و فرهنگ سرزمین خود ثبت شده و بر جای مانده داریم، نباید دیگر جوانان ایرانی برای دمی خوش بودن به مراسمی در فرهنگ های بیگانه همچون ˈولنتاینˈ یا ˈکریسمسˈ دست یازند.



از: مهتاب افشین نسب

**پژوهش**9282**2054