تغذیه در اسهال و استفراغ (كودكان لاغر)

اسهال از علل مهم مورتالیتی و موربیدیتی كودكان در كشورهای در حال توسعه و نیز از علل مهم سوء تغذیه می‌باشد. در سال ۲۰۰۳ حدود ۸۷/۱ میلیون كودك زیر ۵ سال به دلیل اسهال فوت كرده كه ۸۰% …

اسهال از علل مهم مورتالیتی و موربیدیتی كودكان در كشورهای در حال توسعه و نیز از علل مهم سوء تغذیه می‌باشد. در سال ۲۰۰۳ حدود ۸۷/۱ میلیون كودك زیر ۵ سال به دلیل اسهال فوت كرده كه ۸۰% آن‌ها كمتر از ۲ سال داشته‌اند. در كشورهای در حال توسعه به‌طور متوسط هر كودك زیر ۳ سال در هر سال حدود ۳ بار به اسهال مبتلا می‌شود.
در طول اسهال آب و الكترولیت از دست رفته و سبب دهیدراتاسیون می‌شود. به علاوه به دلایل زیر ممكن است سوء تغذیه ایجاد شود:
۱) كاهش دریافت مواد غذایی به دلیل بی اشتهایی و عادات غلط غذایی.
۲) كاهش جذب به دلیل عبور سریع مواد غذایی، كاهش دی ساكاریدازها و غلظت اسیدهای صفراوی.
۳) افزایش نیاز به مواد غذایی به دلیل افزایش نیازهای متابولیكی، ترمیم آسیب وارد به روده و جبران پروتئین از دسته رفته.
در حقیقت اسهال بیشتر یك بیماری تغذیه‌ای می‌باشد و مرگ به دلیل اسهال بیشتر در بیماران مبتلا به سوء تغذیه به خصوص نوع شدید دیده می‌شود. سوء تغذیه، خود سبب افزایش تعداد دفعات و طولانی شدن اسهال می‌شود كه با تغذیه مناسب در طول اسهال و پس از آن این سیكل معیوب شكسته می‌شود.
دو اصل مهم در درمان اسهال شامل جایگزینی آب و الكترولیت و ادامه تغذیه مناسب می‌باشد. در كودك مبتلا به اسهال نباید تغذیه معمول قطع و یا رقیق شود. همیشه باید تغذیه با شیر مادر ادامه یابد. هدف از تغذیه مناسب استفاده از مواد غذایی غنی از انرژی در طول اسهال و پس از آن است. اشتها در كودكان با اسهال آبكی پس از اصلاح دهیدراتاسیون ولی در بیماران با اسهال خونی دیرتر به حال طبیعی بر می‌گردد. باید سعی شود هر چه زودتر امكان دارد تغذیه نرمال انجام شود. تغذیه مناسب سبب تسریع در ترمیم مخاط روده و بهبود عملكرد آن و نیز بازگشت سریع‌تر عملكرد لوزالمعده، كاهش دوره بیماری و شدت اسهال و در نتیجه پیشگیری از افت وزن و سوء تغذیه می‌شود. در صورت محدود كردن یا رقیق كردن غذا، اسهال طولانی‌تر شده، عملكرد روده آهسته‌تر به نرمال برگشته و اختلال در وزن‌گیری و حتی كاهش وزن دیده می‌شود. نوع غذای مصرفی بستگی به سن كودك، پاترن غذایی قبل از بیماری و وضعیت اجتماعی بیمار دارد.
برای شیرخوار در هر سنی كه باشد، باید تغذیه با شیر مادر ادامه یابد، در صورت استفاده از فرمولا، باید بدون این‌كه رقیق شود، استفاده گردد.
در شیرخوار بالاتر از ۶ ماه تغذیه تكمیلی بیشتر به كودك داده شود. می‌توان از ماست، سوپ، تخم‌مرغ، غلات، غذاهای نشاسته‌ای، گوشت، ماهی، حبوبات و سبزیجات استفاده كرد.
چند شرط را باید در نظر گرفت: مواد غذایی توصیه شده از نظر فرهنگی قابل قبول و دسترس باشد، كالری بالا داشته و ریز مغذی‌های اساسی را به مقدار كافی فراهم سازد، غذاهای كودك قابل هضم، تازه و خوب پخته شده باشد، كودك حداقل ۶ وعده غذا در روز دریافت نماید، از دادن نوشیدنی‌های تجارتی شیرین پرهیز شود، بعد از قطع اسهال غذاهای توصیه شده ادامه یابد (تا دو هفته بعد حداقل یك وعده غذای اضافی).
در بیمار مبتلا به اسهال و استفراغ باید بیشتر از معمول مایعات داده شود مثل آب، ORS، سوپ، لعاب برنج و دوغ. در زمان استفراغ، در حجم كمتر و به دفعات بیشتر مایعات و غذا داده شود، در صورت مقاوم بودن استفراغ و یا بروز علائم كم آبی در بیمار علیرغم مایع درمانی خوراكی، ضمن توجه بیشتر به اتیولوژی آن، نیاز به دریافت مایع درمانی وریدی می‌باشد.

دكتر عباس تقوی اردكانی، فوق تخصص گوارش كودكان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشكی كاشان