«زلزله تهران» چرا وحشتناک است؟ | احتمال میلیونها کشته در زلزله 7 ریشتری تهران

«زلزله تهران» چرا وحشتناک است؟ | گسل های تهران می توانند زلزله ای به بزرگای 7.5 ریشتر ایجاد کنند، و خواب 200 ساله را از سر پایتخت بپراند! بعد، این زلزله 7.5 ریشتری، برای کشتن یک میلیون نفر از ما کافی است! این فقط شروع ماجراست؛ علمک های گاز منفجر خواهند شد، و خیل کشتگان افزایش خواهند یافت... این هم هنوز چیزی نیست...!

وجود گسل ها را به عنوان چشمه های زلزله در همه جای دنیا پذیرفته اند. هرجا آثاری از شکسته های زمین می بینیم مشخص است که این شکستگی ها در زمانی باعث زلزله شده اند. وقتی می بینیم در طول شمال غرب تا شمال شرق تهران خط گسل شمال تهران را داریم یا خط گسل ری، خط گسل پردیسان یا خط گسل نیاوران را داریم قبول می کنیم که منطقه تهران از نظر لرزه ای بسیار فعال است.
در عین حال سوال این است که این گسل ها چه زلزله ای را می توانند ایجاد کنند. طبق مستندات تاریخی، گسل ری یا گسل شمال تهران می توانند زمین لرزه ای با شدت ۷ تا ۷.۵ ریشتر را ایجاد کنند و مطمئنا آمار کشته ها و مجروحان حدود یک میلیون نفر خواهد بود؛ چرا که در مناطق مختلف شهر تهران بافت های فرسوده داریم. از حدود ۱.۱ میلیون پلاک ۲۰۰ هزار پلاک یعنی یک پنجم ساختمان های تهران در بافت فرسوده متراکم با معابر تنگ، ساختمان های فرسوده و کوچک، منطقه ی نفوذناپذیر، ریزدانه و غیرمستحکم قرار دارد.

علمک های گاز خرابی ها را چند برابر خواهند کرد
صرفا نمی توان تخریب اولیه را ملاک تعداد کشته های زلزله احتمالی تهران قرار داد: بعضی فقط تخریب ساختمان ها را در نظر می گیرند؛ در حالی که در زلزله تهران مسائل ثانویه زیادی داریم که قابل پیش بینی نیستند. در نظر گرفتن این مسائل باعث تشدید کشته ها می شود. مثلا ما علمک های گاز را داریم که به دیوارهای منازل متصل هستند. این علمک ها ممکن است گسیخته شوند و بشکنند و گاز نشت کند. بنابراین شرکت گاز باید به فکر تمهیدات ایمنی باشد. نمونه خطرناک بودن نشت گاز را در ریزش شهران دیدیم. جایگاه هایی مثل پمپ بنزین ها، پمپ های گاز و دیگر تاسیسات نیز خطرات خود را دارند.

تعداد کشته های ثانویه زلزله احتمالی تهران به شدت بالاست
در معابر ۶ متری و ۸ متری شهر تهران برج های مرتفع احداث شده که امدادرسانی به اینها حالتی را در ذهن ایجاد می کند که قابل تصور نیست. بنابراین تعداد کشته های ثانویه زلزله احتمالی تهران به شدت می تواند بالا برود.
زلزله بم و کرمانشاه چه تفاوتی با هم داشتند؟
اگر زلزله تهران را مدام هشدار ندهیم فراموش می شود، متاسفانه زلزله هایی که در کشور اتفاق می افتد بعد از مدت کوتاهی فراموش می شود و زلزله بعدی مجددا همه به فکر این مساله می افتند. پیام زلزله ۷.۳ ریشتری کرمانشاه و ۶.۱ ریشتری کرمان این بود که ما باز شانس آوردیم. از این نظر که کانون هردو زلزله در نزدیکی مراکز جمعیتی پرتراکم نبود. مرکز زلزله با شهر سرپل ذهاب ۴۰ کیلومتر فاصله داشت؛ در حالی که زمین لرزه بم در ۷ کیلومتری عمق زمین در زیر شهر بم اتفاق افتاد. اگر زمین لرزه دقیقا در سرپل ذهاب یا شهر کرمانشاه که بالای یک میلیون نفر جمعیت دارد روی می داد ابعاد حادثه بسیار بیشتر بود.
زلزله کرمان ۶.۱ ریشتر بود که زلزله بزرگی است اما تلفاتی نداشت. علت آن مقداری به نوسازی روستایی و مقداری هم به تخلیه روستاها مربوط است. ساختمان های سنگی و گلی ریخته که کسی در آنها ساکن نبوده و چه بسا اگر افرادی در آن جا زندگی می کردند کشته می شدند.
باید مسائل نظارت بر ساخت و ساز را بسیار جدی بگیریم. این نیاز به سرمایه ندارد بلکه اجرای قانون است. باید به مسوولان یادآور شد که آیا ما برای اجباری کردن بستن کمربند خیلی هزینه کردیم؟ خیر، هزینه نکردیم بلکه قانون را سخت گرفتیم. حالا هم اگر نظارت بر ساخت و ساز از جمله کیفیت بتن، کیفیت مصالح و اصول مهندسی جدی گرفته شود قطعا نتایج مثبتش را در کاهش تلفات زمین لرزه ها خواهیم دید.

اتفاقات ساده ما را شکست می دهند
ما معمولا بر روی کارهای پیچیده کمتر ضربه می خوریم اما در حرکت های ساده مات می شویم؛ حرکت های ساده ای که به راحتی می توانیم جلوی آن را بگیریم. در همین زلزله کرمانشاه ساختمان هایی را دیدیم که با کوچک ترین تمهیداتی ایمنی سالم ماندند.
تهران، کرج، تبریز، مشهد، کرمان، شیراز و بسیاری دیگر از شهرهای بزرگ کشور کنار گسل هستند که حداقل باید ساخت و ساز در این شهرها را جدی بگیریم. شاید عنوان شود که ساختمان ها احداث شده ولی باید توجه داشت این ساختمان ها بعد از ۲۰ سال کهنه می شوند و نیاز به بازسازی دارند.
علی بیت اللهی ، رئیس پژوهشکده زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی