سوره قلم؛ سوگندبه قلم وستودن اخلاق نیکوی پیامبراکرم (ص)

سوره قلم ازسوره هایی است که مکی یامدنی بودن آن مورد بحث است وبه گفته برخی مفسران، بخشی ازآیات آن درمدینه وبخشی نیز درمکه نازل شده است.

سوره قلم ازسوره هایی است که مکی یامدنی بودن آن مورد بحث است وبه گفته برخی مفسران، بخشی ازآیات آن درمدینه وبخشی نیز درمکه نازل شده است.دراین سوره، خداوندبه قلم ونوشته سوگندمی خورد و پیامبراکرم (ص)رابه دلیل خلق نیکو می ستاید ومی فرماید :« وَ إِنَّک لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ؛و تو اخلاق عظیم و برجسته ای داری.»

▪ محتوای سوره

سوره قلم تنها سوره ای است که با حرف مقطع «ن »آغاز می شود. دراین سوره خداوند به دو موضوع از مهم ترین مسائل زندگی بشر سوگند یاد می کندو می فرماید : «ن وَ الْقَلَمِ وَ مَا یَسطرُونَ؛ سوگند به قلم و آنچه را با قلم می نویسند »

درباره اینکه مقصود ازقلم دراین آیه شریفه چیست، دیدگاه هایی مطرح شده است، اما بسیاری از مفسران، آن رابه همان معنای ظاهری که ابزارنوشتن است، معناکرده اند.

ازآنجا که سوگند به امورمهم وباعظمت ادا می شود، این سوال مطرح است که اهمیت وعظمت قلم درچیست وچرا خداوند به آن سوگند خورده است؟

▪ علت سوگند خوردن به قلم

علامه طباطبایی درپاسخ به این سوال ،قلم راازنعمت های بزرگ خدا وهمسنگ کلام می شمارد که خداوند درسوره های« رحمن» و«علق» ازاین دونعمت یادکرده وبرانسان ها به خاطراین دومنت نهاده است .وی می نویسد:خدا از این جهت به قلم سوگند یاد کرده که قلم و نوشته از عظیم ترین نعمت های الهی است که به وسیله آن حوادث غایب از انظار و معانی نهفته در درون دل ها را ضبط می کندو انسان به وسیله قلم و نوشتن می تواند هر حادثه ای را که در پس پرده مرور زمان و بعد مکان قرار گرفته است، نزد خود حاضر کند . پس قلم و نوشتن در عظمت ، دست کمی از کلام ندارد . در عظمت این دو نعمت همین بس که خدا درقرآن از آنها یادکرده وبه دلیل اعطای آن برانسان منت نهاده است. چنان که در باره کلام فرموده است: «خَلَقَ الْإِنسَانَ* عَلَّمَهُ الْبَیَانَ »(سوره الرحمن/۳و۴) و در باره قلم هم فرموده است:« الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ* عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ» (سوره علق /۴و۵).

▪ نقش تمدن سازقلم

تفسیرنمونه هم ازنقش تاریخی وتمدن ساز قلم یاد می کند ومی نویسد: گرچه آن چه در این آیه شریفه به آن سوگند یاد شده ،ظاهرا موضوع کوچکی است ؛ یک قطعه نی و یا چیزی شبیه به آن و کمی ماده سیاه رنگ و سپس سطوری که بر صفحه کاغذ ناچیز رقم زده می شود،اما در واقع، این همان چیزی است که سرچشمه پیدایش تمام تمدن های انسانی و پیشرفت و تکامل علوم و بیداری اندیشه ها و افکار و شکل گرفتن مذهب ها و سرچشمه هدایت و آگاهی بشر است تا آن جا که دوران زندگی بشر را به دو دوران تقسیم می کند؛ دوران تاریخ و دوران قبل از تاریخ. دوران تاریخ بشر از زمانی شروع می شود که خط اختراع شد و انسان توانست ماجرای زندگی خود را بر صفحات نقش کند .

▪ فضیلت تلاوت؛ برخورداری ازثواب حسن خلق

برخورداری ازثواب حسن خلق، فضیلتی است که ازپیامبراکرم(ص)برای تلاوت این سوره نقل شده است. چنان که روایت شده است آن حضرت فرمودند : کسی که سوره «ن و القلم» را تلاوت کند، خداوند ثواب کسانی را که دارای حسن اخلاقند به وی می دهد.

همچنین، درامان ماندن ازفقروفشارقبر پاداشی است که حضرت امام صادق (ع)برای تلاوت کننده سوره قلم ذکر کرده اند. آن حضرت دراین باره فرموده اند: کسی که سوره «ن و القلم »را در نماز واجب یا نافله بخواند، خداوند او را برای همیشه از فقردر امان می دارد و هنگامی که بمیرد او را از فشار قبر پناه می دهد.

نویسنده: محمدعلی‌ندائی