تکفیر در صدر اسلام و سیره نبوی

پیشینه تکفیر در جهان اسلام، به صدر اسلام باز می‌گردد. برخی حوادث مهم تاریخ اسلام به سبب تکفیر روی داده‌، همچنان که برخی رخدادهای سیاسی و اجتماعی زمینه تکفیر را فراهم آورده است. از جمله رویدادهای مهم دوران پس از رحلت پیامبر اکرم(ص)، جنگ‌های «رِدّه» در زمان ابوبکر بود که در این جنگ‌ها دستگاه خلافت معارضانِ خود را کافر و خارج از دین خواند.

پیشینه تکفیر در جهان اسلام، به صدر اسلام باز می‌گردد. برخی حوادث مهم تاریخ اسلام به سبب تکفیر روی داده‌، همچنان که برخی رخدادهای سیاسی و اجتماعی زمینه تکفیر را فراهم آورده است. از جمله رویدادهای مهم دوران پس از رحلت پیامبر اکرم(ص)، جنگ‌های «رِدّه» در زمان ابوبکر بود که در این جنگ‌ها دستگاه خلافت معارضانِ خود را کافر و خارج از دین خواند.

واقعه مهم تاریخی دیگر درباره تکفیر، غائله خوارج است. بسیاری از فرقه های خوارج کسی را که مرتکب یکی از گناهان کبیره می شد و حتی امت پیامبر را تکفیر می کردند. اما نقش تکفیر در حذف مخالفان به سده های متاخرتر بازمی گردد. ابن تیمیه حرانی که در قرن هفت و هشت می زیسته و متوفای سال ۷۲۸ هجری قمری است، به عنوان یکی از مهم ترین ایدئولوگ های مکتب تکفیر که ید طولایی در تکفیر فرق اسلامی و مقابله با اعتقادات اسلامی دارد، به عنوان پیشوای جماعت تندرو شناخته شده و وهابیون تکفیری افکار و آثار او را با تیراژ وسیع در جهان اسلام منتشر می کنند. بدیهی است که این گونه حکم کردن نسبت به مسلمانان خلاف سیره و سنت رسول گرامی اسلام است، چرا که ایشان ملاک اسلام را شهادتین و اقامه صلات و پرداخت زکات می دانستند، چنان که بخاری در صحیحش از رسول گرامی اسلام نقل کرده است:

«أمرت أن أقاتل الناس حتی یشهدوا أن لا إله إلا الله وأن محمدا رسول الله و یقیموا الصلاه ویؤتوا الزکاه فإذا فعلوا ذلک عصموا منی دماءهم وأموالهم الا بحق الاسلام وحسابهم علی الله.»

«من مامور شده ام که با افراد جنگ نمایم تا به وحدانیت خدا و رسالت محمد(ص) شهادت داده و نماز به پا داشته و زکات دهند و چون چنین کردند خون و اموالشان از ناحیه من محفوظ است مگر حق اسلام و حسابشان که با خداست.»

در این روایت شهادت به یگانگی خدا و رسالت نبی مکرم اسلام و اقامه صلات و پرداخت زکات تنها شروط حفظ اسلام ذکر شده و البته در روایات صحیح دیگری از رسول گرامی اسلام نماز و زکات نیز شرط اسلام دانسته نشده است و فقط گفتن شهادتین برای مسلمان بودن کفایت می کند.

جدای از مساله شرایط اسلام و ایمان، سنت شریف نبوی شدیداً و طی احادیث فراوان، بصراحت مسلمانان را نسبت به اتهام مسلمانان دیگر به کفر، برحذر داشته است. از جمله این احادیث، حدیث متفق علیه ابن عمر است و از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که فرمود: اگر کسی به برادرش بگوید، ای کافر، به یکی از این دو سرنوشت گرفتار می آید: یا واقعا همانی است که گفته یا نه و به خود او باز می گردد.

حدیث ابوذر نیز از این دسته است که از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که می فرماید: هر کس، کسی را به کفر خطاب کند یا به او بگوید ای دشمن خدا و چنان نباشد، به خودش بازمی گردد و در پایان نگاهی به حدیثی از ابوقلابه، موید همین مساله است که در آن پیامبر اسلام می گوید: هر کس مومنی را متهم به کفر کند، مانند آن است که او را کشته باشد. از این رو ملاحظه می شود که تکفیر جایگاهی مستحکم در صدر اسلام نداشته است.