رانندگی بخشی از زندگیست

یکی از چالش‌های جدی در فضای رفتارهای ترافیکی موجود در کشور جابه‌جا شدن هنجارها با ناهنجارهاست. ایرانیان با داشتن تمدن چند هزار ساله در دنیا و سرآمد فرهنگ و اخلاق در جهان متاسفانه در سال‌های اخیر در این عرصه جزو کشورهایی به شمار می‌روند که رانندگی برای یک خارجی در ایران نسبتا سخت یا با ریسک بالاست.

یکی از چالش‌های جدی در فضای رفتارهای ترافیکی موجود در کشور جابه‌جا شدن هنجارها با ناهنجارهاست. ایرانیان با داشتن تمدن چند هزار ساله در دنیا و سرآمد فرهنگ و اخلاق در جهان متاسفانه در سال‌های اخیر در این عرصه جزو کشورهایی به شمار می‌روند که رانندگی برای یک خارجی در ایران نسبتا سخت یا با ریسک بالاست.
در این زمینه بررسی های متعددی درخصوص رابطه بین ویژگی های شخصیتی و رفتار رانندگی صورت گرفته است.

به نظر می رسد، عناصر خاصی از شخصیت باعث رفتارهای قانون شکنانه در رانندگی می شود، از این رو این رفتارها به برآورده شدن برخی از نیازهای شخصی فرد منجر می شود، هرچند با سیستم قانونمند محیط اطراف مغایرت دارد.

در این یادداشت سعی شده زمینه های وجود این نقایص رفتاری تبیین شود. عمدتا رانندگان وسایل نقلیه، رانندگی را امری می دانند که تحت ضوابط قانونی است و مسئول اجرای این قوانین، پلیس راهنمایی و رانندگی است.

از این رو، زمانی که پلیس حضور ندارد، کمتر احساس پایبندی به قانون را دارند، اما اگر این نوع نگاه نادرست اصلاح شود، رانندگی مانند امور دیگر زندگی، تحت قوانین اخلاقی است که مجری آن وجدان اخلاقی انسان هاست.براساس این نوع نگاه، رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی، نه تنها یک الزام قانونی و اجتماعی است، که تخلف از آن موجب مجازات خواهد بود بلکه یک الزام اخلاقی و حقوق شهروندی نیز هست.

در این شرایط، از دلایل رعایت نکردن قوانین راهنمایی و رانندگی، می توان به نبود احساس پیوند اجتماعی میان شهروندان و جامعه اشاره کرد.

بنا بر نظریه پیوند اجتماعی زمانی فرد دست به کجرفتاری می زند که پیوند فرد و جامعه ضعیف شده باشد.

این موضوع ناشی از نبود احساس تعهد و تعلق خاطر، نبود احساس مسئولیت اجتماعی و کمبود احساس مشارکت اجتماعی در میان افراد و نهادهای جامعه است.

برهم خوردن نظم شهری، هرج و مرج و مشکلات تردد، بروز تصادفات و اختلال در رفت و آمد وتردد وسایل نقلیه و شهروندان، می تواند از پیامدهای ناشی از رعایت نکردن قوانین راهنمایی و رانندگی محسوب شود.

کم توجهی به قوانین راهنمایی و رانندگی از سوی کاربران ترافیک، به دو دلیل عمده رخ می دهد. گاه رانندگان به دلیل ناآگاهی و نبود شناخت قوانین راهنمایی و رانندگی، مرتکب تخلفاتی می شوند که می توان از آنها به عنوان تخلفات سهوی نام برد ولی در برخی مواقع، رانندگان با آگاهی و تعمد مرتکب تخلفاتی می شوند که می توان آنها را تخلفات عمدی نامید.

گرچه تخلفات سهوی، موجب اختلال و مشکلات فراوان در سیستم حمل و نقل درون شهری می شود، ولی ریشه در اخلاق ترافیکی شهروندی ندارند، در حقیقت آنچه به عنوان اخلاق ترافیکی شهروندی در نظر گرفته می شود، شامل تخلفات آگاهانه و عمدی رانندگان است که ریشه در نبود احساس تعهد نسبت به قوانین وضع شده و نادیده گرفتن وظایف و مسئولیت های خود در قبال جامعه و دیگر شهروندان دارد؛ یعنی فرد با دانستن قوانین موجود، به دلیل ضعف یا فقدان اخلاق ترافیکی شهروندی و نبود احساس تعهد نسبت به قوانین، در آن مکان و زمان، مرتکب تخلف شده است.

از دیگر عوامل فرهنگی موثر بر ناهنجاری رفتاری در رانندگان، موقعیت فرهنگی ـ اجتماعی افراد است. موقعیت اجتماعی اصطلاحی است که در جامعه شناسی به تفاوت های میان گروه های اجتماعی از نظر احترام یا اعتبار اجتماعی اطلاق می شود.

موقعیت به ارزیابی های ذهنی افراد از اختلافات اجتماعی بستگی دارد و همیشه از ثروت مادی نشأت نمی گیرد. تحصیلات، شغل، طبقه اجتماعی و بسیاری موارد دیگر می تواند نشان دهنده موقعیت اجتماعی افراد باشد.

ذکر این نکته نیز لازم است افرادی که دارای موقعیت اجتماعی بالاتری هستند، احساس همنوایی بیشتری نسبت به قوانین اجرایی جامعه دارند و در واقع رانندگی را هم بخشی از زندگی خود دانسته، به طوری که رعایت حقوق اجتماعی را نیز هنگام رانندگی یا هر فعالیتی در حوزه ترافیکی تسری می دهند و با چنین نگرشی کمتر دچار ناهنجاری رفتاری از جمله نادیده گرفتن قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی می شوند.

دکتر علیرضا اسماعیلی - مدیر گروه ترافیک دانشگاه علوم انتظامی