ساختمان محبوب نادرشاه

باغ کلات نادری در شهر کلات، شمال شرقی مشهد، در بستری کوهستانی، در میان دو رشته کوه در استان خراسان رضوی قرار گرفته است. یکی رشته کوهی که با نزدیک شدن به شهر کلات چشم‎اندازی حصار …

باغ کلات نادری در شهر کلات، شمال شرقی مشهد، در بستری کوهستانی، در میان دو رشته کوه در استان خراسان رضوی قرار گرفته است. یکی رشته کوهی که با نزدیک شدن به شهر کلات چشم‎اندازی حصار گونه دارد و شهر در این حصار قرار گرفته و دیگری در سمت شمال است.
مجموعه باغ و عمارت خورشید در سال ۱۱۶۰ هـ . ق به دستور نادر شاه افشار ساخته شد تا بعدها تبدیل به آرامگاه او شود. این بنا بعدها در سده سیزدهم هـ.ق یعنی در دورانی که آل جلایر در این منطقه حکمرانی داشت، با تغییرهای اندکی به صورت کاخ مورد استفاده قرار گرفت.
مهم‌ترین یادگار نادر شاه افشار درکلات، کاخی است به نام قصر خورشید. این قصر در میان باغی بزرگ به شیوه باغ‌های ایرانی بنا شده، اما ساختمان آن تلفیقی از معماری ایران و هندوستان است. نادر علاوه بر سیم و زر و جواهر، هنرمندان زیادی را از هند به ایران آورد و زبده‌ترینشان را به آرایش قصر خورشید واداشت.
سنگ های پر حجم و سنگین این بنا که موضوع آن‎ها انواع میوه‎های گرمسیری و پرندگانی چون طوطی است، به بنا جلوه خاصی داده اند و گفته می‎شود این سنگ تراشه‎ها همان هنری است که نادرشاه از معماران هندی طلب کرد تا در زمانی که میوه‎هایی مثل موز، آناناس و... در ایران وجود نداشت، کاخ خورشید با این نمادها سنگ تراشی شود.
قصر خورشید، ساختمانی سه طبقه است با زیرزمینی مخوف و تاریک که گفته‌اند یا جای نگهداری بخشی از خزاین نادر بوده یا زندانی برای مغضوبین او. طبقه دوم یا هم کف، تالاری بزرگ در میان دارد و اتاق‌هایی در اطرافش.
این تالار با تزییناتی به شیوه بناهای صفوی آراسته و طلا کاری شده است و چون دورادور دیوار آن کتیبه‌ای حاوی سوره نبأ با تاریخ مرگ نادر ( ۱۱۶۰ ه.ق ) به چشم می‌آید، برخی چنین نتیجه گرفته‌اند که نادر قصر خورشید را به ‌عنوان آرامگاه خویش بنا کرده بود.طبقه سوم هم گنبد استوانه‌ای بزرگی است که از ۶۶ نیم ستون سنگی تشکیل شده و با همین ویژگی در تمام بناهای تاریخی ایران بی‌همتا است. از کنار این گنبد مدور می‌توان باغ زیبای پیرامون قصر و نمای عمومی شهر کلات را تماشا کرد.
از نظام کاشت باغ به جز یک ردیف چنار کهنسال در باغچه غربی باغ و در کوچه غربی باغ که جزو عرصه باغ بوده، چیز دیگری بر جا نمانده است و همین ردیف درختان چنار کهن بعدها مبنای درختکاری‎های بقیه قسمت‎های باغ قرار گرفت و ۲۲۰ عدد درخت چنار کاشته شد که اکنون باغ با این درختان شکل گرفته است.
در حال حاضر منبع آب رسانی اولیه باغ از بین رفته است و آب باغ بوسیله موتور پمپ از آب ذخیره شده در آب انباری که در زیر پیاده‎رو انتهای شرقی باغ ایجاد شده تامین می‎شود.


الهام مرادی