شاخص های جهاد اقتصادی

چگونه می توان روایاتی را که مشوق تلاش برای روزی و روایاتی که منع از تلاش برای دنیا می کنند را توجیه و با یکدیگر جمع نمود؟ در پاسخ این سوال باید به دو نکته توجه داشت: ۱) دقت در منابع …

چگونه می توان روایاتی را که مشوق تلاش برای روزی و روایاتی که منع از تلاش برای دنیا می کنند را توجیه و با یکدیگر جمع نمود؟
در پاسخ این سوال باید به دو نکته توجه داشت:
۱) دقت در منابع اسلامی نشان می دهد: آیات و یا روایاتی که در نظر سطحی و ابتدایی- چه در این بحث چه در بحثهای دیگر- متضاد به نظر می رسند، هر کدام به یکی از ابعاد مساله ای که دارای بعدهای مختلفی است، نظر دارند که غفلت از این ابعاد، موجب توهم تناقض شده است. آنجا که مردم با ولع و حرص هرچه شدیدتر به دنبال دنیا و زرق و برق جهان ماده می روند، و برای نیل به آن از هیچ جنایتی فروگذار نمی کنند، دستورات موکد و پشت سر هم وارد می شود و آنها را به ناپایداری دنیا و بی ارزش بودن مال و جاه، توجه می دهد.
و آنجا که گروهی به بهانه زهد، دست از کار و کوشش و تلاش می کشند، اهمیت کار و کوشش به آنها گوشزد می شود. برنامه رهبران راستین نیز باید چنین باشد که جلوی افراط و تفریط ها را به طرز شایسته ای بگیرند. آیات و روایاتی که تاکید می کند: روزی در دست خدا است، و سهم و بهره هر کسی را خدا تعیین کرده در حقیقت برای پایان دادن به حرص و ولع و دنیاپرستی، و فعالیت بی قید و شرط و بی حد و مرز برای کسب درآمد بیشتر است. نه این که: هدف آن خاموش کردن شعله های گرم و داغ نشاط کار و کوشش برای زندگی آبرومندانه و مستقل و خودکفا است. و با توجه به این واقعیت، تفسیر روایاتی که می گوید: بسیاری از روزی ها است که اگر شما هم به دنبال آن نروید به دنبال شما می آید، روشن می شود.
۲) از نظر جهان بینی توحیدی همه چیز به خدا منتهی می شود، یک خداپرست موحد راستین چیزی را از ناحیه خود نمی داند، بلکه هر موهبتی به او می رسد، سرچشمه آن را از خدا می بیند و می گوید: بیدک الخیر انک علی کل شیء قدیر: «کلید همه خوبیها و نیکی ها به دست تو است و تو بر هر چیزی قادر و توانائی». (آل عمران-۲۶) و به این ترتیب، او باید در هر مورد توجه به این حقیقت داشته باشد که حتی فرآورده های سعی و کوشش و فکر و خلاقیت او نیز- اگر درست بنگرد- از طرف خدا است، و اگر یک لحظه نظر لطفش برگرفته شود همه اینها خاموش می گردد.
او به هنگامی که بر مرکب سوار می شود، سبحان الذی سخر لنا هذا می گوید: «منزه است خداوندی که این را مسخر ما ساخت».(زخرف-۱۳) هنگامی که به نعمتی برسد، سرود توحید را سر می دهد و می گوید: و ما بنا من نعمه فمنک: «هر نعمتی داریم از تو است ای خدا». و حتی هنگامی که یک گام مهم اصلاحی همچون پیامبران در مسیر نجات انسانها برمی دارد، می گوید: و ما توفیقی الا بالله علیه توکلت و الیه انیب: «موفقیت من تنها از ناحیه خدا است، بر او توکل کردم، و به سوی او باز می گردم.» (هود-۸۸) ولی آنچه مسلم است در کنار همه این بحثها، اساس و پایه کسب روزی، تلاش و فعالیت صحیح، مثبت و سازنده و دور از هرگونه افراط و تفریط است، و اما روزی هایی که بدون تلاش به انسان می رسد، جنبه فرعی دارد نه اساسی، و شاید به همین دلیل، علی(ع) در کلمات قصارش در درجه اول، روزی هایی را ذکر می کند که انسان به دنبال آن می رود سپس آنها که به دنبال انسان می آید: یا ابن آدم! الرزق رزقان رزق تطلبه و رزق یطلبک: «ای فرزند آدم روزی دو گونه است یکی آن روزی که تو به دنبال آن می روی، و دیگری آن روزی که به دنبال تو می آید.» (۱)


۱-تفسیر نمونه، ج۱۱، ص ۳۴۹