قلعه‌ای در دل کوه فردوس

کوه قلعه فردوس، کوهی است که در ۱۰ کیلومتری جنوب شهر فردوس قرار داشته و محل یکی از قلعه‌‌ها و دژ‌های مهم اسماعیلیه و مرکز استقرار این فرقه در ایالت قهستان و در جنوب خراسان بزرگ …

کوه قلعه فردوس، کوهی است که در ۱۰ کیلومتری جنوب شهر فردوس قرار داشته و محل یکی از قلعه‌‌ها و دژ‌های مهم اسماعیلیه و مرکز استقرار این فرقه در ایالت قهستان و در جنوب خراسان بزرگ بوده ‌است.
عطاء ملک جوینی در تاریخ جهانگشا درباره این قلعه می‌گوید: «از ۷۰ دژی که در جنوب خراسان قرار داشت، شاید وسیع‌ترین و عظیم‌ترین آنها در پنج کیلومتری جنوب غربی فردوس باشد.» اسماعیلیان، قلعه نظامی خود را در بالای این کوه ساخته بودند که در بلندترین نقطه دشت فردوس واقع شده و از تمام جهات بر منطقه مشرف است. موقعیت این قلعه به ‌گونه‌ای است که از سه جهت به پرتگاه‌هایی منتهی می‌‌شود و تنها راه دسترسی به قلعه از طریق تنگه‌ای است که در جنوبی غربی کوه که شیب کمتری دارد، قرار گرفته ‌است. این قلعه در شش حصار مختلف ساخته شده و مرکز فرماندهی در طبقه ششم و در نوک قلعه قرار دارد. طبقات دیگر آن دارای دروازه‌های ورودی از جهات مختلف، محل نگهداری آذوقه، اسلحه‌ خانه، اصطبل، آب انبار، برج و بارو و حمام و تالار‌ها و سرباز خانه هستند. ارتفاع برج‌‌ها حدود پنج متر بوده و تمام آنها به کمک سنگ‌های لاشه و ملات گچ و ساروج ساخته شده‌ اند.
این قلعه در دوران آبادی دارای دو دیوار و حصار تو در تو و چند برج دیده‌ بانی بوده ‌است. محیط بیرونی‌‌ترین دیوار، حدود یک هزار متر است. در قسمت پایانی قلعه، آب ‌انبار‌هایی درون سنگ‌ها کنده شده که طول هر یک حدود ۱۰ متر و عرض آنها در حدود دو متر بوده و از آب باران و برف پر می‌شده‌اند. این آب ‌انبار‌ها در هنگام محاصره، به عنوان آب شرب اهالی مورد استفاده قرار می‌‌گرفته‌‌اند. همچنین این آب انبارها، ذخیره تمام اهالی قلعه نبوده‌‌اند؛ زیرا در پایین دیوار و در جنوب قلعه چاهی کنده بودند که امروزه به چاه قنوت مشهور است.
در قله کوه آثار برج استوانه‌ای کوچکی قرار دارد که شاید محل افروختن آتش بوده و با دیده ‌بانی در ارتباط بوده ‌است. این دژ، روزگاری بر جلگه‌‌های اطراف و راه‌های بازرگانی قدیم ناظر بوده و راه‌‌های کاروانی دشت‌تون را هم می‌توانسته به خوبی دیده ‌بانی کند.
این قلعه دارای تونلی آجری است که به قلعه حسن‌‌آباد متصل است و این راه زیرزمینی این دو قلعه را به وسیله یک راه زیرزمینی دیگر به وسط شهر تاریخی تون متصل می‌کند. در حمله مغول به منطقه فردوس، این قلعه مورد هجوم سربازان مغول قرار گرفت و غارت شده و در نهایت به آتش کشیده شد.