پیشینیه اخترشناسی

هنگامی که انسان غار نشین به آسمان بالای سر خود نگاه می کرد، تغییرات منظره آسمان در شب و روز و تغییرات سیمای ماه برایش پرسش برانگیز و شگفتی ساز بود. شاید بتوان پیدایش دانش اخترشناسی …

هنگامی که انسان غار نشین به آسمان بالای سر خود نگاه می کرد، تغییرات منظره آسمان در شب و روز و تغییرات سیمای ماه برایش پرسش برانگیز و شگفتی ساز بود. شاید بتوان پیدایش دانش اخترشناسی را از آن هنگام دانست. این کنجکاوی ها موجب داستان سرایی و اسطوره سازی درباره پدیده های نجومی می شد. برای مثال ابداع صورت های فلکی و اسطوره های آنها از نمودهای بارز این موضوع است. این مسیر تا آن جا ادامه یافت که اخترشناسان باستان، قرن ها از روی حرکت و موقعیت ستاره ها و سیارات به طالع بینی یا پیشگویی درباره حوادث آینده می پرداختند. از سوی دیگر، نظم تکرار برخی از پدیده ها مانند شب و روز، حرکت ظاهری خورشید، ماه و ... تمدنهای گوناگون را به این فکر رهنمون کرد که زمان سنج های نجومی را به صورت شاخص برای آغاز یا پایان فعالیت های روزمره مانند کشاورزی، شکار و دریانوردی قرار دهند. در تمدنهای مختلف این امر به دو صورت انجام می گرفت. ساده ترین کار توجه به پدیده های نجومی تکرار شونده در اوقات مورد نظر بود. برای مثال یونانیان باستان با پدیدار شدن خوشه پروین در آسمان صبحگاهی در فصل بهار فعالیت های دریانوردی را آغاز می کردند. روش دیگر ایجاد سنگ افراشته ها یا بناهای سنگی برای زمان سنجی نجومی بود، که امروزه بررسی نجوم پیش از تاریخ در تمدن های گوناگون، براساس بررسی چنین بناهای به جا مانده ای صورت می گیرد. چرا که به ندرت از آن دوران آثار مکتوبات به جا مانده است. در سال ۱۹۶۵ م هاکینز با انتشار کتابی علم باستان شناسی نجومی را مورد توجه قرار داد. او در کتابش نوشته بود که بنای استونهنج در جنوب انگلستان، رصدخانه ای پیش تاریخی بوده است.
استونهنج رصدخانه ای است پیش تاریخی در جنوب انگلستان که از آرایش چندین سنگ بزرگ ایستاده تشکیل شده و به احتمال، بین سال های ۲۸۰۰ تا ۱۰۷۵ ق.م ساخته شده است. پژوهش ها نشان می دهند که اگر فرد در جهت ها ی خاصی نسبت به سنگ های این بنا باستد، با استفاده از موقعیت سنگ ها می تواند موقعیت طلوع و غروب خورشید و ماه ، تقویمی ابداع کنند تا کارهای روزمره شان را براساس آن انجام دهند. البته برخی از اخترشناسان اعتقاد دارند که آنها از این بنا برای پیش بینی ماه گرفتگی ها (خسوف) نیز استفاده می کرده اند.
استونهنج تنها بنای سنگی نجومی نیست. تعدادی سازه های سنگی از این دست در انگلستان و شمال اروپا شناخته شده و به نظر می رسد که ساختمان برخی از این بناها نسبت به موقعیت طلوع خورشید در آغاز تابستان، جهت گیری های نجومی دارند. هم چنین بناها نسبت به موقعیت طلوع خورشید در آغاز تابستان، جهت گیری های مشخصی دارند. متاسفانه تاکنون در ایران بررسی دقیقی درباره جهت گیریهای نجومی بناهای باستانی صورت نگرفته است، اما احتمال دارد در ایران نیز بناهایی باستانی با کاربرد نجومی وجود داشته باشند که باید در پژوهش های باستان شناختی معتبر، بازشناسی شوند.

برگرفته از کتاب تاریخ نجوم در ایران