محرمِ انقلاب

‏مفاهیم و نماد های فرهنگ سیاسی شیعه در طول تاریخ و بیش از هر زمانی طی دهه های اخیر تأثیر فراوانی بر تحولات اجتماعی و جنبش های سیاسی ـ اجتماعی ایران گذارده است. از جمله مهم ترین …

‏مفاهیم و نماد های فرهنگ سیاسی شیعه در طول تاریخ و بیش از هر زمانی طی دهه های اخیر تأثیر فراوانی بر تحولات اجتماعی و جنبش های سیاسی ـ اجتماعی ایران گذارده است. از جمله مهم ترین مفاهیم فرهنگ سیاسی شیعه، محرم و فرهنگ عاشورا و مهم ترین تحول تاریخ معاصر، انقلاب اسلامی ایران است.
این مقاله بر آن است تا چگونگی تأثیر گذاری و نقش ماه محرم و فرهنگ عاشورا در انقلاب اسلامی را مورد بررسی قرار دهد.اساسا نهضت اسلامی ایران به محرم گره خورده و می توان در مقاطع مختلف نهضت نقش ماه محرم و فرهنگ عاشورا که یکی از اصلی ترین آموزه های آن قیام علیه حکومت ظلم و جور است را به وضوح مشاهده نمود . شاید بهترین دلیل بر این ادعا ارتباط وثیق آغاز نهضت اسلامی و محرم باشد. چه، اگر دهه ۱۳۴۰ و قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ را آغاز و جرقه نهضت اسلامی در نظر بگیریم به وضوح مشخص خواهد شد سخنرانی امام خمینی (ره) در ماه محرم چگونه باعث آغاز نهضت اسلامی گردید.علاوه بر قیام ۱۵ خرداد و آغاز نهضت اسلامی ماه محرم و فرهنگ عاشورا همواره در طول نهضت اسلامی نقش بسزایی در پیشبرد و موفقیت این نهضت داشته است. این تأثیرات در ماه های پایانی عمر رژیم پهلوی بیش از هر زمان دیگری قابل مشاهده و ملاحظه است. در واپسین ماه های عمر رژیم فرا رسیدن ماه محرم، باعث ایجاد وحشت در دل شخص شاه و کارگزاران رژیم و سردرگمی آنان شد. ازهاری (نخست وزیر وقت) سعی وافری در کنترل تظاهرات های محرم و بویژه مراسم های دو روز تاسوعا و عاشورای حسینی نمود. در این باره مصطفی الموتی اظهار داشته است: در دیداری که با ارتشبد ازهاری در نخست وزیری داشتم، می گفت اگر بتواند راهپیمایی های تاسوعا و عاشورا را بدون درگیری برگزار کند کار مهمی انجام داده و دولت توفیق مهمی به دست آورده است. زیرا محرم سال ۱۳۵۷ محرمی انقلابی بود. در محرم ۵۷ مردم به رهبری و با هدایت خردمندانه امام خمینی (ره) پا را از عرصه مذهبی فراتر گذاشته و عزاداری هایشان آشکارا رنگ و بوی سیاسی و انقلابی داشت. آنان این بار رو در روی یزید زمان قرار گرفته بودند.‏در چنین شرایطی ساواک جهت جلوگیری از راهپیمایی و عزا داری سیاسی وآرام ساختن جوشش انقلابی مردم، دستورالعملی را به مراکز مختلف فرستاد که در بخشی از آن آمده بود: "عناصر برانداز و قشریون مذهبی بخصوص با استفاده از موقعیت خاص ماه های محرم و صفر در صدد اخلال نظم عمومی و فلج کردن موسسات و سازمانهای دولتی و ملی هستند. به منظور مقابله با این عناصر، وظایف خاصی را به عهده دارید که باید با نهایت دقت و پشتکار و با استفاده از جمیع امکانات در اجرای آن تلاش کنید."‏‏
مراکز امنیتی رژیم پیش بینی های لازم را برای مهار خطراتی که در محرم ممکن بود دامن آنان را بگیرد انجام داده بودند. دولت تصمیم گرفت برای جلوگیری از برخورد و خونریزی در دو روز تاسوعا و عاشورا ،تظاهرات و حرکت دسته جمعی مردم را در قسمت جنوبی شهر آزاد بگذارد.‏
امام خمینی (ره) با آگاهی و بصیرت خاص خود، قبل از حلول ماه محرم در اول آذر ماه ۵۷ (۲ ذی الحجه ۱۳۹۸) پیامی خطاب به ملت ایران صادر کردند. امام (ره) در این پیام ضمن بر شمردن پیام های محرم، دولت نظامی را یاغی معرفی کرده و از مردم خواستند تا از دولت سر پیچی کنند و به اعتصاب خصوصا در صنعت نفت ادامه دهند. ایشان از روحانیون خواستند تا از محرم چون شمشیری الهی استفاده برند و از ملت خواستند تا همه در جهت ساقط کردن سلسله پهلوی تلاش کنند. در شب اول ماه محرم (۱۰ آذر ۵۷ )تظاهرات وسیعی در تهران و شهرستان ها روی داد که در مبارزات سیاسی دنیا بی سابقه بود. مردم در سراسر کشور فریاد "الله اکبر" و "لا اله الا الله" سر می دادند. در جریان این تظاهرات ها در تهران و شهرستان ها تعداد زیادی شهید شدند. حضرت امام (ره) به مناسبت کشتار روز اول محرم پیامی به ملت ایران صادر نمودند. در اعلامیه امام آمده بود: "بار دیگر دست جنایتکار شاه از آستین خیانتکار دولت یاغی نظامی بیرون آمد ملت ایران را در آستانه ماه محرم، ماه مقابله اسلام و حق و عدالت با جنود شیطان و طاغوت به خاک و خون کشید ... اخبار طاقت فرسای سراسر ایران عزیز تا این ساعت که یک روز از محرم نگذشته است روح و جان اینجانب را معذب نمود اخبار این شب و روز معرف ابعاد جنایت های شاه و دولت یاغی است، و نیز نشان دهنده شجاعت و شهامت بی مانند ملت غیور است.
اکنون دشمنان اسلام و ایران هواداران رژیم یزیدی در مقابل هواداران قرآن و اسلام و مخالفان سر سخت رژیم طاغوتی ابوسفیانی صف بندی نموده و می خواهند شعار اسلامی و حسینی را که برای احیای اسلام و به دست آوردن آزادی و استقلال و برقراری حکومت قرآن به جای سلطه شیطان و حکومت قانون عدل در مقابل قانون جنگل است با مسلسلها و توپ و تانکها که از خون دل ملت محروم تهیه شده است ،جواب دهند،غافل از آنکه ملتی که با بیداری و هوشیاری به پا خاسته و نهضت اصلیش را وظیفه شرعی الهی تشخیص داده است به این سلاحهای زنگ زده با تمسخر می نگرد."
جالب توجه اینکه راهپیمایی های ملت در آغاز محرم حکومت را در مقابله با این مراسم که علنا شکل سیاسی به خود گرفته بود، دچار تفرقه تشتت نموده بود. به طوری که قره باغی وزیر کشور وقت در این باره می نویسد: "جلسه شورای امنیت ملی تشکیل شد. می خواهیم ببینیم که آیا اجازه بدهیم تاسوعا و عاشورا صورت بگیرد، تظاهرات یا نه ؟ بنده می گویم که در دولت نظامی با وجود حکومت نظامی، ما که می دانیم مقصود از این تظاهرات چیست، واقعا عزاداری نیست، بلکه استفاده سیاسی است، باید این منع بشود. رئیس ستاد که نخست وزیر است و جانشین رئیس ستاد ارتش است می گوید شما اگر جلوی این تظاهرات را بگیرید، اگر تظاهرات بکنند و دستور بدهید که جلوی اینها را بگیرند، ممکن است وقایع اکتبر شوروی پیش بیاید. یعنی سربازان شما بپیوندند به انقلاب."‏
تاسوعا و عاشورا آخرین پیام ملت ایران به رژیم شاه بود. با نزدیک شدن تاسوعا در سطح بالای حکومت، خصوصا بین اردشیر زاهدی و سپهبد ناصر مقدم، رئیس ساواک اختلافاتی بروز کرد. اردشیر زاهدی سفیر ایران در آمریکا بودکه به تازگی به تهران بازگشته و با توجه به حوادث اخیر ایران معتقد بود که با خشونت و تندی باید نهضت اسلامی را سرکوب کرد واز تشکیل حکومتی قوی واقدامی نظامی برای سرکوب مخالفان طرفداری می کرد. از سوی دیگر بعضی از نظامیان تندرو از جمله ارتشبد اویسی هم از زاهدی جانبداری می کردند. اما ارتش بخصوص لشکر گارد شاهنشاهی بیش از همه از احتمال جنگ مسلحانه، شورش و درگیری می ترسید.‏‏
استراتژی نهضت انقلابی هم این بود که برای راهپیمایی های روزهای تاسوعا و عاشورا، به وسیله تحریک احساسات و ایمان مردم آنها را آماده سازند. راهپیمایی های عظیم و میلیونی تاسوعا و عاشورا که با مدیریت و تلاش دکتر بهشتی شکلی بسیار منظم به خود گرفته بود، با تائید حضرت امام خمینی (ره) برگزار شد. منابع مختلف خبری جمعیت این راهپیمایی ها را میلیونی گزارش کردند. مهمترین ویژگی تظاهرات و راهپیمایی تاسوعا و عاشورای این سال علاوه بر عظمت و شکوه جمعیت انسانی و اقتدار نهضت اسلامی، انضباط و نظم حاکم بر آن بود. راهپیمایان پس از انجام مراسم ، قطعنامه ای ۱۷ ماده ای را که توسط دکتر بهشتی و چند نفر از یاران و نزدیکان وی تهیه شده بود امضا و تائید نمودند. از مهمترین مفاد قطعنامه می توان به موارد زیر اشاره نمود:
"۱) حضرت آیت الله العظمی امام خمینی رهبر امت و خواسته های ایشان خواست عموم ملت است
۲) سقوط و برچیده شدن بساط شاه، رژیم سلطنتی استبداد و پایان یافتن همه گونه آثار استعمار خارجی که با استبداد داخلی پیوند بنیادی دارد و استقلال واقعی قدرت به مردم مسلمان و مبارز ایران
۳) برقراری حکومت عدل اسلامی بر اساس آرای مردم و حفظ و پاسداری استقلال و تمامیت ارضی کشور و تأمین آزادیهای فردی و اجتماعی با معیارها و ضوابط اسلامی."‏
امام خمینی (ره) راهپیمایی عظیم و میلیونی تاسوعا و عاشورای ۱۳۵۷ را رفراندومی بدون شمارش آرا دانستند که طی آن مردم به عدم مشروعیت رژیم رأی داده و خواستار تشکیل حکومت عدل اسلامی شده اند. همچنین ایشان پس از این حرکت تاریخی و سرنوشت ساز ملت ایران، پیامی خطاب به ملت ارسال داشت. راهپیمایی های با شکوه تاسوعا و عاشورای سال ۱۳۵۷ بازتاب های وسیعی در داخل و خارج از کشور داشت که در پایان این مقال به برخی از آنها اشاره می شود. رادیو کلن راهپیمایی تاسوعا وعاشورا را "نقطه اوج تظاهرات مخالفین رژیم از شروع جنبش سیاسی ایران" نامید. آسوشیتدپرس راهپیمایی عاشورا را از قول ناظران بی طرف بزرگترین راهپیمایی پایتخت اعلام کرد "که مشابه آن در شهرهای مختلف بر پا شد.
" رادیو مسکو گفت: "تظاهرات تهران و سایر شهرهای ایران با وضوح تمام ثابت کرد که اتهام رژیم مبنی بر مخالفت گروهی مرتجع کاملا بی اساس است." خبر گزاری فرانسه هم اعلام کرد: "در مقابل ابعاد وسیع تظاهرات مردم ،مخالفان دیگر نمی توانند با شاه مصالحه کنند."

مصطفی محققی