معاملات باطل طلافروشان

زندگی روزمره خرج دارد و برای تامین آن باید کار کرد و پول به دست آورد؛ اما همان طور که پیش از این گفتیم پولی که از برخی شغل ها به دست می آید حلال نیست و نمی توان آن را خرج زندگی نمود. …

زندگی روزمره خرج دارد و برای تامین آن باید کار کرد و پول به دست آورد؛ اما همان طور که پیش از این گفتیم پولی که از برخی شغل ها به دست می آید حلال نیست و نمی توان آن را خرج زندگی نمود. موارد این شغل ها بسیار است و در این بخش به یکی از آن ها می پردازیم. آن شغل طلا فروشی است. البته طلا فروشی به خودی خود شغل حرامی نیست و نمی توان گفت که درآمد همه طلا فروش ها حرام است؛ اما گاه یک طلا فروش در اثر ندانستن مساله درآمدش حرام می شود. حرام شدن مال یک طلا فروش صورت های مختلفی دارد؛ اما در این جا به یک مورد اشاره می کنیم؛ موردی که بسیار در جامعه با آن روبرو هستیم.
همه می دانیم و دیده ایم که وقتی یک دختر و پسر قصد ازدواج دارند، به بازار می روند و کالاهای مختلفی را می خرند. از جمله این کالاها زیور الات است. دختر و پسر به همراه خانواده های خود راهی پاساژهای طلا فروشی می شوند و از این مغازه به آن مغازه و از این ویترین به آن ویترین. هر کسی نظری می دهد و سرانجام یک سرویس برای دختر انتخاب می کنند و می خرند؛ اما این تمام ماجرا نیست. حالا نوبت خرید برای داماد است. خانواده عروس برای داماد می خواهند حلقه بخرند؛ حالا یا حلقه ای مانند حلقه عروس یا یک حلقه دیگر. در این جا است که یک طلافروش می تواند مال خود را حرام کند و آن وقتی است که به داماد یک حلقه از جنس طلا بفروشد.
استفاده از طلا و پوشیدن آن به فتوای همه فقیهان حرام است. روایات بسیاری نیز دلیل بر این فتوا است؛ مانند این روایت که امام صادق علیه السلام فرمود: لا یلبس الرجل الذهب و لا یصلی فیه (۱)
و از آن جا که حلقه طلای مردانه کاربردی فقط حرام دارد بنا براین خرید و فروش آن هم حرام است و معامله آن باطل است. پولی که فروشنده این حلقه ها از این معامله به دست می آورد پول حلالی نیست و باید به صاحبش برگرداند. این حکم در مورد طلا سازان هم جریان دارد. اجرتی که طلاسازانی بابت ساخت حلقه طلای مردانه دریافت می کنند اجرت حلالی نیست و آنان نیز باید آن هزینه را به صاحبش برگردانند.
معامله باطل طلا فروشان و طلا سازان به همین یک مورد ختم نمی شود. یک مورد دیگر نیز هست که اگر طلا فروشان به آن توجه نداشته باشند معامله آنان باطل می شود و مالی که بواسطه این معامله کسب می کنند مال حرام و نامشروع است. آن مورد ممکن است هنگامی رخ دهد که خریداری جهت تعویض طلای خود مراجعه می کند.
بسیارند خانم هایی که به هر دلیل خوب یا بد بعد از این که مدتی از سرویس طلا یا دیگر زیورآلات خود استفاده کردند تصمیم می گیرند آن را عوض کنند و مدلی دیگر و یا زیور آلات دیگری را تهیه نمایند. بنابراین به طلافروشی مراجعه می کنند و طلای موجود خود را می دهند و طلای دیگری را دریافت می کنند؛ یعنی طلای خود را با طلا معاوضه می کنند. این نوع از معامله در شمار معاملات ربوی قرار می گیرد. زیرا ربا هم در بحث قرض جریان دارد و هم در بحث خرید و فروش. در این جا ربای قرضی مورد بحث نیست. ربایی که در این جا اتفاق می افتد ربای در خرید و فروش است. این نوع از ربا در خرید و فروش و معامله اشیاء و اجناسی که یک نوع به شمار می آیند و با وزن و پیمانه معامله می شوند تحقق پیدا می کند. فقیهان حتی تصریح می کنند که هر گاه یکی از آن دو جنس معیوب و دیگری سالم یا یکی مرغوب و دیگری نامرغوب باشد یا به خاطر جهات دیگر تفاوت قیمت داشته باشد آن هم ربا و حرام است. بنا بر این اگر طلای ساخته را بدهد و بیشتر از آن طلای نساخته بگیرد ربا و حرام است. طلا فروشان و خانم هایی که می خواهند طلا خود را عوض کنند باید این کار را طی دو معامله انجام دهند. به این صورت که طی یک معامله آن خانم، طلای خود را بفروشد و در یک معامله دیگر طلایی را که می خواهد، خرید نماید.

محمد رضا فلاح
۱. تهذیب الاحکام،ج۲، ص ۳۷۲.