اثرپذیری امام خمینی از شاعران فارسی زبان

نگاهی اجمالی به دیوان اشعار امام بیانگر این موضوع است که امام در سرودن اشعار خود از شعرای بسیاری تقلید و ابیات فراوانی به اقتضا و مضامین اشعار شاعران مشهور زبان فارسی سروده …

نگاهی اجمالی به دیوان اشعار امام بیانگر این موضوع است که امام در سرودن اشعار خود از شعرای بسیاری تقلید و ابیات فراوانی به اقتضا و مضامین اشعار شاعران مشهور زبان فارسی سروده که این موضوع، مؤید این موضوع است که امام خمینی در کنار هدایت های پیامبرگونه کشتی انقلاب اسلامی، به دیوان های اکثر شاعران فارسی زبان عنایت و توجه ویژه داشته است و شاید بتوان ادعا نمود که کمتر دیوان شعر فارسی در سبک های گوناگون است که از نظر گاه امام عزیزمان مهجور و دورمانده باشد.
با نگاهی اجمالی به ادوار چهارگانه و سبک های اربعه زبان فارسی (سبک خراسانی، عراقی، اصفهانی، بازگشت) و بررسی ویژگی های شعر شاعران هر چهار دوره می توانیم نتیجه بگیریم که اشعار امام عزیزمان دارای مشخصات و ویژگی های سبک عراقی است و آن بزرگ همیشه تاریخ ، به سیاق و سبک عراقی سخن گفته و به پیروی از سخن وران این سبک پرداخته است، ضمن اینکه در شعر امام برخی کلمات و واژه هایی آمده است که متأثر از زبان امروز و ادبیات معاصر است و از بعضی از واژگان مضامین تازه ای قصد شده است ؛ همانند واژه های وابسته به پناهنده در بیت
وارستگان به دوست پناهنده گشته اند
وابسته ای چو من به جهان بی پناه شد
حضرت امام خمینی (ره) به پیروی از سخن وران بزرگ زبان فارسی غزل هایی به سبک و سیاق آنها سروده که در این مقال و مجال کوتاه نمی گنجد، اما برای نمونه از هر شاعر نمونه های اندکی ذکر می کنیم که نشانگر و تصدیق کننده اثرپذیری امام از اشعار آنان از لحاظ مفهومی و مضمونی و حتی گاهی لفظی است.
عطار سروده است که:
درد دل را دوا نمی دانم
گم شده سرزپا نمی دانم
و امام خمینی (ره) می فرماید:
درد خواهم، دوا نمی خواهم
غصه خواهم، ترا نمی خواهم
دیگر شاعر مشهور که امام از اشعار او اثر پذیرفته، مولانست، مولانا گوید:
آن یوسف خوش عذرا آمد
و آن عیسی روزگار آمد
امام سروده است:
کوتاه سخن که یار آید
با گیسوی مشک بار آمد
سعدی:
شادی به روزگار گدایان کوی دوست
برخاک ره نشسته به امیدواری دوست
امام گوید:
عمری گذشت و راه نبردم به کوی دوست
مجلس تمام گشت و ندیدیم روی دوست
سعدی
یک امشبی که در آغوش شاهد شکرم
گرم چون عود بر آتش نهند غم مخورم
و امام (ره) می سراید:
یک امشبی که در آغوش ماه تابانم
زهر چه در دو جهان است، روی گردانم
آن چه قابل تذکر و تأمل است اینکه امام خمینی(ره) از میان شاعران پارسی زبان عنایت و التفات ویژه و خاصی به خواجه رند فرزانه شیراز دارد و در اشعار خود بیشتر به اقتفا و استقبال غزل های آسمانی «لسان الغیب» پرداخته است.
حافظ
یاد باد آن که سرکوی توام منزل بود
دیده را روشنی از خاک درت حاصل بود
و امام می سراید:
کاش روزی به سر کوی توام منزل بود
که در آن شادی و اندوه مراد دل بود
حافظ
در همه دیر مغان نیست چو من شیدایی
خرقه جایی گرو باد و دفتر جایی
و امام می سراید:
جز سر کوی تو ای دوست ندارم جایی
در سرم نیست به جز خاک درت سودایی
حافظ
دوستان، عیب من بی دل حیران مکنید
گوهری دارم و صاحب نظری می جویم
و امام می گوید:
من در این بادیه صاحب نظری می جویم
راه گم کرده ام و راهبری می جویم
امام راحل (ره) نه تنها از مضامین و الفاظ بسیاری از شاعران مشهور و نامی ایران اسلامی بهره جسته، بلکه از ردیف و قافیه و بحور شاعران دسته دوم در حوزه ادبیات ایران هم اثر پذیرفته و غزل هایی را به اقتفا و ردیف و بحر آن ها سروده است، فی المثل شفایی اصفهانی و حزین لاهیجی غزل هایی را با یک ردیف و قافیه و بحر «هیچ» سروده اند.
حکیم شفایی
ماییم و همین خاطر افکار و دگر هیچ
در ساخته با راحت و آزار و دگر هیچ
حزین لاهیجی
ماییم و دل و آرزوی یار و دگر هیچ
قاصد برسان مژده دیدار و دگر هیچ
و امام (ره) گوید:
ماییم و یکی خرقه تزویر و دگر هیچ
در دام ریا بسته به زنجیر و دگر هیچ
در پایان می توان نتیجه گرفت: امام راحل عظیم الشان ستاره تابناک همیشه تاریخ است که در اوج رهبری و زعامت نهضتی بزرگ و جاوید، از مطالعه در متون ادبی که میراث جاودانگی و معرف چیستی و کیستی ملت متمدن ما در فراخ نای تاریخ است غافل نبوده و بی شک همگام با این وظیفه خطیر، نگاهی عمیق به دواوین منظوم و آثار منثور نویسندگان فارسی زبان داشته که تأثیرپذیری اشعار ایشان از شاعران نامی و مشهوری همچون سعدی، حافظ، عطار و ... مؤید این موضوع است.

علی خوشه چرخ آرانی