۱۷ دی ۱۳۲۲ ـ روزی که سلیمان میرزا، سوسیالیست قدیمی ایران درگذشت که گفت: تا مردم باسواد و آگاه نشوند حقوق برابر خود را نخواهند شناخت

سلیمان میرزا اسکندری سوسیالیست قدیمی وطن و نخستین دبیر اول حزب توده ایران که قبلا یک بار وزیر فرهنگ (در کابینه ای که ژنرال رضاخان پهلوی نخست وزیر آن بود) و در چند دوره هم نماینده …

سلیمان میرزا اسکندری سوسیالیست قدیمی وطن و نخستین دبیر اول حزب توده ایران که قبلا یک بار وزیر فرهنگ (در کابینه ای که ژنرال رضاخان پهلوی نخست وزیر آن بود) و در چند دوره هم نماینده مجلس بود ۱۷ دیماه سال ۱۳۲۲ (ششم ژانویه ۱۹۴۴) در تهران درگذشت. سلیمان میرزا که با برادر و عمویش از اعضای «انجمن آدمیت» بودند از دسامبر ۱۹۰۷ «انجمن حق» را در تهران برپایه عقاید سوسیال دمکراسی تاسیس کرد و در مجلس دوم رئیس فراکسیون حزب دمکراتیک ایران بود که بعدا تمایلات افراطی به خود گرفت و به دفاع از عقاید مزدک ایرانی و مارکس آلمانی پرداخت و حزب سوسیالیست ایران را تاسیس کرد. درحقیقت فعالیت های او بود که باعث شد رضاشاه پهلوی به ریشه کنی کمونست ها دست بزند و ....
پس از حذف شدن رضا شاه در سال ۱۳۲۰، سلیمان میرزا اسکندری در نطق معروف خود خواهان سوسیالیستی شدن تدریجی ایران شده و گفته بود که سوسیالیستی کردن کشورهای اسلامی آسانتر است زیرا که مالکیت در اسلام محدود، و بهره پول و رفتار سرمایه داری (فرمول عرضه و تقاضا و به زبان دیگر اجحاف و کم فروشی و هرگونه ظلم و تعدی از این دست) مذموم است. وی در این نطق در عین حال گفته بود که تا مردم باسواد و آگاه نشوند و به داشتن حقوق مساوی در استفاده از منابع و امکانات وطن خود پی نبرند و ندانند که توسط شماری کم، از همنوعان استثمار می شوند و دولتهایشان حامی همین عده کم هستند؛ «سوسیالیسم»، حقوق بشر، عدالت و «دمکراسی واقعی» را نخواهند شناخت و برای نیل به این هدف ها مبارزه نخواهند کرد. وی گفته بود که «آزادی» به مفهوم واقعی آن نمی تواند بدون تساوی اقتصادی نسبی و از میان رفتن طبقات اجتماعی (عدالت اقتصادی ـ اجتماعی) تحقق یابد.
«سلیمان میرزا» که هفتم مهرماه ۱۳۲۰ (۲۹ سپتامبر ۱۹۴۱) دبیر اولی حزب توده ایران را پذرفت در همین نطق که ترجمه آن در دائرهٔالمعارف جنبش های سوسیالیستی آمده است، وجود «نشریات خوب» را عامل مهم آگاه سازی و رشد فرهنگی ـ سیاسی مردم خوانده و گفته بود که به همین دلیل است که مخالفان حقوق توده ها و نیز دولتهای استعماری همه کوشش خود را بکار می برند که ملل تضعیف و استثمار شده روزنامه و مجله خوب وجود نداشته باشند که باید با آن و با ایجاد امپراتوری های خبر و کمپانی های بزرگ انتشار روزنامه (رسانه های متعلق به آنها) مبارزه و دست آنها رو شود تا مردم (توده ها) به هدفهای آنها و حقایق مربوط به ایجادشان پی ببرند.
وی در این نطق تاکید کرده بود که به تشخیص او، یکی از مسائل ایرانیان این است که علاقه به خواندن کتاب را از دست داده اند که وزارت فرهنگ (دولت) اگر بخواهد هموطنان روشن شوند و فریب تحریکات بیگانگان و فرومایگان داخلی را نخورند باید روشی در پیش گیرد تا مردم ما هم به کتابخوانی عادت کنند و امر تالیف مورد حمایت دولت قرار گیرد و کتابخانه های عمومی صد برابر و شبانه روزی شوند.
«نوربرتو بوبیو» فیلسوف و تاریخدان معاصر ایتالیا که یک لیبرال سوسیالیست بود و در ژانویه سال ۲۰۰۴ در ۹۴ سالگی فوت شد در پی فروپاشی شوروی و تعدیل سیاست های کمونیست های ایتالیا، از نظرات سلیمان میرزا تجلیل کرده و گفته بود که اگر سوسیالیسم برپایه روش ها و اندرزهای سلیمان میرزا پیاده شده بود نه بشریت گام به انحطاط هرچه بیشتر می گذارد و نه آن فرضیه شکست می خورد و امید توده ها نقش برآب می شد.
باید دانست که نخستین حزب کمونیستی ایران در سال ۱۲۹۹ (۱۹۲۰ میلادی) و سه سال پس از انقلاب بلشویکی روسیه در بندر انزلی (گیلان) تاسیس و آغازبکار کرده بود.