تاریخچه بهداشت مدارس و تحولات سازمانی آن در ایران

در سال ۱۲۹۳ شمسی هیاتی از پزشکان ایرانی و اروپائی مقیم تهران تشکیلاتی به نام مجلس الحفظ‌الصحه برای مراقبت از بهداشت عمومی به وجود آوردند. در اواخر همین سال دکتر علی اکبرخان …

در سال ۱۲۹۳ شمسی هیاتی از پزشکان ایرانی و اروپائی مقیم تهران تشکیلاتی به نام مجلس الحفظ‌الصحه برای مراقبت از بهداشت عمومی به وجود آوردند. در اواخر همین سال دکتر علی اکبرخان (اعتمادالسلطنه) به سمت مفتش صلحی مدارس با حقوق ماهانه ۴۵ تومان منصوب شد. در سال ۱۳۰۴ شمسی صحیه مدارس به عنوان یک واحد مشخص به وزارت معارف معرفی شد و وابسته به آن گردید.
این واحد دارای قسمت‌های چشم پزشکی معاینات بهداشتی دانش‌آموزان و آموزش بهداشت بود. در سال ۱۳۱۵ شمسی صحیه مدارس به نام بهداری آموزشگاهها تغییر اسم یافت و در سال ۱۳۱۸ بهداری آموزشگاه‌ها ضمیمه اداره کل دانشکده پزشکی و بیمارستان‌ها گردید و در ۱۳۲۰ دوباره به عنوان دفتر کل بهداری آموزشگاهها به تشکیلات وزارت معارف پیوست و اما این دگرگونی‌های اسمی چیزی بر محتوای خدماتی‌اش نیفزود. چون از نیروی انسانی میان‌رده‌ای که بتواند پاسخگوی نیازهای بهداشتی دانش‌آموزان باشد تهی بود، از این رو در سال ۱۳۵۰ برای پر کردن این خلا و نیروی اجرایی، مدارس عالی بهداشت تاسیس شد.
در تهران و خراسان و اصفهان و آذربایجان‌شرقی و فارس ابتدا به صورت داوطلب و سپس از طریق کنکور با مقاطع تحصیلی فوق دیپلم دانشجو می‌پذیرفت و آموزش یافتگان که غالبا دختر بودند، به عنوان مربی بهداشت و بعدا با تغییر نام هایی و نهایتا با عنوان سازمانی مراقب بهداشت در اداره کل بهداری آموزشگاهها که به اداره بهداشت مدارس تغییر نام یافته بود، پذیرفت.
تعداد این نیروی میان رده‌ای که غالبا پس از فراغت از تحصیل جذب وزارت آموزش و پرورش شده بودند در تمام مملکت به حدود هفت هزار نفر رسید. اردیبهشت ۵۸، یعنی پس از چند ماهی پس از پیروزی انقلاب اسلامی همه آنها همراه با سایر پرسنل پزشکی و فنی اداره کل بهداشت مدارس از وزارت آموزش و پرورش جدا و با وزارت بهداری ادغام شد و در ارتباط با یک زنجیره مناسب خدماتی کار خود را شروع کرد.
در سال‌های ۵۸ تا ۶۳ این حرکت تازه با برنامه‌ریزی‌های مناسب و سنجیده‌تری که به وسیله صاحب‌نظران وزارت بهداری طراحی شده بود، می‌رفت که به ثبات و ثمر نزدیک‌تر شود و بهداشت مدارس در قالب و شکل علمی و اصولی خود مقام و منزلتی پیدا کند، اما در این زمان، یعنی در سال ۶۳ دوباره نوای تازه‌ای به دگرگون کردن این نظام نوپا و استحکام نیافته نواخته شد و کارشناسان مسائل بهداشتی می‌گفتند: گسترش و ارتقای بهداشتی زیر پنج سال نسبت به خدمات بهداشتی دانش‌آموزان از اولویت بیشتری برخوردار است و از این نیروها باید در کلینیک‌های مادر و کودک استفاده شود و در حاشیه آن بهداشت مدارس نیز قسمتی از این برنامه می‌باشد.
ولی طرح و تدوین این برنامه در جریان اجرا به دلایل مختلف دچار مشکل شد. از جمله عدم تمکین پرسنل اجرایی، یعنی مراقبین بهداشت، لذا در استان‌های مختلف به صور گوناگون کلی یا نسبی به زور یا رغبت آنرا به مرحله اجرا درآوردند ولی عوارض دلسرد‌کننده و زیان‌بارش برای عاملان اجرا یعنی مراقبین بهداشت بیشتر از نتایج مفید آن برای برخورداران از خدمات بهداشتی بود و بالاخره در پایان سال ۱۳۶۹ اکثریت مراقبین بهداشت مدارس از مراکز بهداشتی به وزارت آموزش و پرورش مراجعت نمودند و از زنجیره سازمان یافته و مربوط بهداشتی درمانی که تقریبا با حلقه‌هایش هماهنگ شده بود، خارج شدند.