قیزقلعه نیایشگاهی بر بلندای دشت ساوه

شاید یکی از مهمترین آثار شگفت انگیز معماری کشور که در یکی از مناطق مرتفع و سخت گذر ایران در دوره باستان بنا شده و تاکنون مورد توجه قرار نگرفته قیز قلعه (قلعه دختر) ساوه است. عظمت …

شاید یکی از مهمترین آثار شگفت انگیز معماری کشور که در یکی از مناطق مرتفع و سخت گذر ایران در دوره باستان بنا شده و تاکنون مورد توجه قرار نگرفته قیز قلعه (قلعه دختر) ساوه است.
عظمت بنا و فلسفه وجودی احداث آن در این منطقه به حدی جالب است که می توان از آن به عنوان یکی از منابع مهم جذب گردشگری بین المللی استان مرکزی و همچنین معرفی دستاوردهای معماری ملی و باستانی ایران قدیم اشاره کرد.قصر، عبادتگاه و دژ دفاعی قلعه دختر بر روی صخره بلندی مشرف به دشت ساوه بنا شده که از سه طرف شرق، غرب و جنوب به وسیله صخره های متعدد دیگری احاطه گردیده است.
از طرف نمای شمالی قلعه، سه قله صخره ای بلند دیده می شود که قصر و قلعه در نوک قله ای که در وسط قرار گرفته احداث شده است.
این قلعه از جاده ساوه به همدان و همچنین از تمامی دشت و شهر ساوه قابل رویت می باشد.
در دو طرف صخره قیز قلعه دو رودخانه کوچک جاری بوده که رودخانه ضلع شرقی دایمی ولی رودخانه ضلع غربی بصورت فصلی می باشد.
قلعه از دو بخش اصلی دژ دفاعی و قصر تشکیل شده که در مجموع حدود سه هزار متر مربع است.
برای رسیدن به قلعه می توان با خودرو تا پای دامنه صخره رفت، و سپس حدود ۳۰۰متر پیاده روی به دروازه اصلی ورود به قلعه رسید.
دروازه ورودی در ضلع شرقی صخره قرار دارد که بعد از عبور از رودخانه کوچک، بقایای دیواره دروازه که از سنگ و ساروج ساخته شده دیده می شود.
با عبور از این دروازه باید حدود یکصد متر دامنه شیب دار ضلع جنوب شرقی صخره را برای رسیدن به نوک قله که ساختمان اصلی قصر (نیایشگاه) قرار دارد را طی نمود.
تمامی دیواره های صخره بصورت پرتگاه بوده و هر نقطه ای که احساس می شده می توان از آن عبور نمود با سنگ و ساروج تا بالای صخره بسته شده بطوری که هیچ راه نفوذی از سه ضلع شمالی، شرقی و غربی به قلعه وجود ندارد.
ورود به قلعه از طریق چند راه پله سرپوشیده صورت می گرفته که با مهارت ویژه ای استتار شده اند و راه پله های نیز با ساختن دیواره ای از لاشه سنگ و ساروج درست در امتداد دیواره های صخره استتار شده است.
پنج راه پله پشتی بنا و دو راه پله در غرب بنا در کنار پرتگاه در ارتفاع چند متری از سطح رودخانه ساخته شده و به اتاقهای تعبیه شده در دل صخره منتهی می شوند.
پله های پشت بنا برای ورود و خروج محافظان و نگهبانان و پله های غربی برای ورود و خروج مقامات به داخل و حمل آذقه استفاده می شده است.
در مقابل راه پله غربی و بر روی صخره مقابل راه باریکی وجود دارد که محل رفت و آمد ساکنان قلعه بوده و اتاقهای قلعه نیز تو درتو و به یکدیگر ارتباط داشته اند.
با توجه به ارتفاع دیواره ها و طاقهای فرو ریخته احتمالا بنای قصر دارای طبقه دوم و سوم هم بوده است.
در سمت دروازه ورودی، بنای دیگری که احتمالا نمازخانه بوده، وجود دارد و دارای محرابی بسوی دشت ساوه و در جهت خلاف قبله می باشد.
در اطراف کاخ اصلی حفره های متعددی برای ذخیره آب ساخته شده و لوله های سفالی شکسته مشکوفه در این مجموعه نشانگر استفاده از شبکه آبرسانی و فاضلاب است.
بنای قیز قلعه کاملا بر دشت ساوه مسلط بوده و با چهار برج دیده بانی در ضلع شمالی، غربی و شرقی با سنگ و ساروج کار شده است.
از نظر قدمت و کاربرد بنا، بر اساس اسناد و مدارک تاریخی و تحقیقات بعمل آمده در خصوص قلعه های دختر احداث شده در ایران می توان به سوابق معابد آناهیتا و مهر پرستی ایرانیان اشاره نمود.
بر اساس این تحقیقات، قلعه دختر ساوه نیایشگاهی برای عبادت و احترام به آب و ناهید در پیش از اسلام و قبل از خشکیدن دریاچه ساوه در دوره ساسانیان بوده که محراب ساخته شده روبروری دریاچه قدیمی ساوه در قلعه، این احتمال را تقویت می‌نماید.
از دیگر قلعه های تاریخی استان مرکزی می توان به قلعه حاج وکیل اراک و آردمین غرق آباد الویر روستای ساوه، اسماعیلیه بر روی کوه قره داغ، جمشیدی نیمور محلات، آقاخان محلاتی و خسروانی محلات اشاره نمود.

گزارش از ایرنا