به مناسبت ۲۸ اردیبهشت بزرگداشت خیام خیام، شاعر و ریاضیدان برجسته در تاریخ علم

حکیم غیاث الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری به خیامی و خیام نیشابوری و خیامی النیسابوری هم نامیده شده است. او از ریاضیدانان و اخترشناسان و شعرای بنام ایران در دوره …

حکیم غیاث الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری به خیامی و خیام نیشابوری و خیامی النیسابوری هم نامیده شده است. او از ریاضیدانان و اخترشناسان و شعرای بنام ایران در دوره سلجوقی است. گرچه پایگاه علمی خیام برتر از جایگاه ادبی اوست و دارای لقب حجه الحق بوده است ولی آوازه وی بیشتر به واسطه نگارش رباعیاتش است که شهرت جهانی دارد. افزون بر آنکه رباعیات خیام را به اغلب زبان های زنده ترجمه نموده اند. فیتز جرالد رباعیات او را به زبان انگلیسی ترجمه کرده که بیشتر مایه شهرت وی در مغرب زمین شده است.
یکی از برجسته ترین کارهای وی را می توان اصلاح گاه شماری ایران در زمان وزارت خواجه نظام الملک، که در دوره سلطنت ملک شاه سلجوقی بود دانست.
وی در ریاضیات، علوم ادبی، دینی و تاریخی استاد بود. نقش خیام در حل معادلات درجه سوم و مطالعاتش درباره اصل پنجم اقلیدس نام او را به عنوان ریاضیدان برجسته در تاریخ علم ثبت کرده است.
شماری از تذکره نویسان خیام را شاگرد ابن سینا و شماری نیز وی را شاگرد امام موفق نیشابوری دانسته اند. هر چند این که خیام شاگرد ابن سیناست بعید است چون از لحاظ زمانی با هم تفاوت زیادی داشته اند. خیام در جایی ابن سینا را استاد خود می داند اما این استادی ابن سینا بی شک معنوی است. چون خیام از لحاظ فلسفی تابع او بوده است.
● عصر خیام
در زمان خیام فرقه های مختلف شیعه و سنی، اشعری و معتزلی سرگرم بحث ها و مجادلات اصولی و کلا می بودند. فیلسوفان پیوسته توسط قشرهای مختلف به کفر متهم می شدند. تعصب بر فضای جامعه چنگ انداخته بود و کسی جرات ابراز نظریات خود را نداشت.
در چنین اوضاعی خیام در سال ۴۸۰ هجری قمری از سوی سلطان ملکشاه سلجوقی ماموریت گرفت تا تقویم زمان خود را اصلا ح کند.
● آثار خیام
خیام آثار ادبی و علمی بسیاری تالیف کرد. او میزان الحکمت را درباره فیزیک و لوازم المکنت را در دانش هواشناسی نوشت: نوروزنامه دیگراثرادبی اوست، در پدیداری نوروز و آیین پادشاهان ایرانی و اسب و زر و قلم که در حدود ۴۹۵ هجری قمری نگاشته شده است.
کتاب جبر و مقابله خیام با تلا ش دانش پژوهان اروپایی در سال ۱۷۴۲ در یکی از کتابخانه های لیدن یافته شد.
● مرگ خیام
مرگ خیام را در میان سال های ۵۱۷-۵۲۰ هجری می دانند که در نیشابور اتفاق افتاد. گروهی از تذکره نویسان نیز وفات او را ۵۱۶ نوشته اند اما پس از بررسی های لا زم مشخص گردید که تاریخ وفات وی در سال ۵۱۷ بوده است.
مقبره وی هم اکنون در شهر نیشابور در باغی که آرامگاه امامزاده محروق در آن می باشد قرار گرفته است.

نویسنده : فاطمه گلرخ