ابوریحان محمد بن احمد بیرونی

ابوریحان محمدبن احمد بیرونی در ذیحجه سال ۳۶۲ هجری قمری در بیرون خوارزم زاده شد. سالهای اول زندگی را در خوارزم به تحصیل علوم گذرانید و مدتی در خدمت مامونیان خوارزم بود تا آن كه به مسافرت پرداخت.

تولد: سوم ذیحجه سال ۳۶۲ ه .ق در بیرون خوارزم
فوت : جمعه دوم رجب ۴۴۲ هجری
فقیه ابوالحسن علی گوید : ((‌ آنگاه كه نفس در سینه او به شماره افتاده بود بر بالین وی حاضر آمدم. در آن حال پرسید : حساب جدات فاسده را كه وقتی مرا گفتی - بازگوی كه چگونه بود؟ گفتم اكنون چه جای این سوال است؟ گفت ای مرد كدام یك از این دو بهتر؟ این مساله را بدانم و بمیرم یا نادانسته و جاهل در گذرم؟ و من آن مساله بازگفتم - فرا گرفت و از نزد وی بازگشتم و هنوز قسمتی از راه را نپیموده بودم كه شیون از خانه او برخاست.))
زندگینامه
ابوریحان محمدبن احمد بیرونی در ذیحجه سال ۳۶۲ هجری قمری در بیرون خوارزم زاده شد. سالهای اول زندگی را در خوارزم به تحصیل علوم گذرانید و مدتی در خدمت مامونیان خوارزم بود تا آن كه به مسافرت پرداخت. در ابتدای سفر چند سالی را در جرجان ( در جنوب شرقی دریای مازندران) در خدمت شمس المعالی قابوس وشمگیر گذرانید و كتاب آثار الباقیه را در آنجا به نام قابوس به سال ۳۹۰ هجری تالیف كرد. این كتاب از گاه شماری و جشنهای ملل مختلف سخن می گوید.
پس از ده سال دوباره به خوارزم بازگشت و در دربار ابوالعباس مامون ابن مامون خوارزمشاه كه مردی دانشمكند بود وارد شد. اب.العباس داماد سلطان محمود غزنوی به خوارزم لشگر كشید و پس از فتح آن شهر ابوریحان را نیز با خود به غزنین برد (بهار ۴۰۸ هجری)
ابوریحان از آن پس همراه لشكر كشی های سلطان محمود به هندوستان راه یافت و با بسیاری از دانشمندان و حكیمان هند معاشر شد و زبان سانسكریت آموخت حاصل این سفر كتاب تحقیق ماللهند و ترجمه چند كتاب از زبان سانسكریت به زبان عربی است.
پس از سلطان محمود پسرش سلطان مسعود نیز ابوریحان را از پدرش گرامی داشت به طوری كه بارورترین سالهای زندگی این دانشمند بزرگ سالهایی است كه در دربار سلطان مسعود بود. ابوریحان در این مدت قانون مسعودی را به نام سلطان مسعود نوشت.
ابوریحان پس از عمری تحقیق و تالیف ماندنی و ارزشمند سرانجام در روز جمعه دوم رجب سال ۴۴۲ هجری دیده از جهان گشود
از آثار علمی او
ابوریحان بیرونی دارای تالیفات ئ ترجمه های بسیار معتبری در فیزیك جغرافیای ریاضی ریاضیات نجوم معدن شناسی . . . است. این دانشمند محقق و مصنف و مورخی بسیار دقیق بود و متجاوز از شش قرن زودتر از فرانسیس بیكن انگلیسی روش علمی را به كار بست و آن را معرفی كرد. ولی با تاسف كمتر آثار او به لاتین ترجمه شده است و از این رو تا این اواخر برای مردم مغرب زمین ناشناخته باقی ماند. بعضی از آثار بیرونی عبارتند از :
تحقیق ماللهند : موضوع این كتاب مذهب و عادات و رسوم هندوان و نیز گزارشی از سفر به هند است.
قانون مسعودی : كتابی است در نجوم اسلامی شامل یازده بخش. در این كتاب بخشهایی مربوط به مثلثات كروی و نیز زمین و ابعاد آن و خورشید و ماه و سیارات موجود است.
التفهیم لاوایل صناعت التنجیم : این كتاب نیز در نجوم و به فارسی نوشته شده است و برای مدت چند قرن متن كتاب درسی برای تعلیم ریاضیات و نجوم بوده است
الجماهر فی معرفه الجواهر : بیرونی این كتاب را به نام ابوالفتح مودود بن مسعود تالیف كرد و موضوع كتاب معرفی مواد معدنی و مخصوصا جواهرات مختلف است. ابوریحان در این كتاب فلزات را بررسی كرده: و نوشته است . او نظریات و گفته های دانشمندانی مانند ارسطو اسحاق الكندی را درباره حدود سیصد نوع ماده معدنی ذكر كرده است .
صیدنه این كتاب درباره مواد شیمیایی و خواص و طرز تهیه آن ها نوشته شده است.
آثار الباقیه عن القرون الخالیه : ( اثرهای مانده از قرن های گذشته ) ابوریحان در این كتاب مبدا تاریخ ها و گاه شماری اقوام مختلف را مورد بحث و بررسی قرار داده است. از جمله این اقوام - ایرانیها - یونانیها - یهودیها - مسیحیها عربهای زمان جاهلیت و عربهای مسلمان نام برده و درباره اعیاد هر یك به تفصیل سخن گفته است. این كتاب را می توان نوعی تاریخ ادیان دانست.
شادروان علی اكبر دهخدا درباره ابوریحان بیرونی و آثار او می گوید :
(((در هزار سال پیش برد و تسطیح از تسطیحات چهار گانه كره متفطن گشتن - نوع چاه آرتزین كشف كردن - به استخراج ( جیب درجه واحد {سینوس یك درجه }) توفیق یافتن- بالاتر از همه بنای علوم طبیعی بر ریاضی نهادن و قرنها پیش از بیكن برای حل معضلات علمی و فنی متوسل به استقرا شدن و صدها سال مقدم بر كپرنیك و گالیله در مسمع م مرآی پادشاهی چون محمود در عقیده متحرك بودن زمین اصرار ورزیدن - برای معرفت اجمالی در این داهی كبیر كافی است )))